Suka biłgorajska – Wikipedia, wolna encyklopedia

suka biłgorajska
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
321.321-71

Chordofon złożony

Klasyfikacja popularna
instrument smyczkowy
Podobne instrumenty
Producenci
Akwarela Wojciecha Gersona z 1895 przedstawiająca sukę z Kocudzy ozdobioną gwiazdą heksapentalną.

Suka biłgorajska – staropolski smyczkowy instrument muzyczny z grupy chordofonów ludowych, budową przypominający skrzypce.

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie skrzypce.

Wczesne formy skrzypiec jak np. gęśle oraz inne instrumenty, na których uzyskiwano dźwięk poprzez wodzenie po strunach smyczkiem znane są na terenie Polski co najmniej od X wieku[1]. Obecnie głównie dzięki odkryciom archeologicznym znanych jest kilka unikalnych konstrukcji instrumentów smyczkowych, które zachowały się na terenie Polski. Odnalezione zostały takie oryginalne instrumenty jak pochodzące z XI wieku gęśle z Opola, znaleziony w 1948 roku w Gdańsku pięciostrunowy instrument z XII wieku, a także sześciostrunowy instrument pochodzący z XV wieku, wykopany w 1985 roku w Płocku zwany fidelą płocką[2].

O charakterystycznych dla Polski polskich skrzypcach wspomniali również muzykolodzy z zagranicy. Polskie skrzypce wspomniał wczesny niemiecki kompozytor oraz nauczyciel muzyki Martin Agricola w dziele „Musica instrumentalis” wydanym w Wittenberdze w 1528 roku[3] oraz w dziele „Syntagma Musicum” z 1619 roku niemiecki teoretyk muzyki oraz kompozytor Michael Praetorius[4].

Stosunkowo najdłużej w użyciu pozostawała suka, która jako instrument ludowy funkcjonowała jeszcze w XIX wieku. O jej pochodzeniu, stopniu rozpowszechnienia nie ma żadnych pewnych danych. Prawdopodobnie na instrumencie tym grano w okolicach Biłgoraja oraz Janowa Lubelskiego. Jedyny opisany egzemplarz suki pochodził ze wsi Bielaki k/Kocudzy, które od roku 1831 stanowią część Zdzisławic. Raczej była instrumentem uniwersalnym co do repertuaru, chociaż ze względu np. na brzmienie szczególnie dobrze współgra ze śpiewem, zapewne więc towarzyszyła wykonywaniu pieśni, w tym tzw. "pieśni dziadowskich", możliwe, że wchodziła również w skład kapel.

Do naszych czasów nie przetrwał żaden egzemplarz suki. Została ona zrekonstruowana na podstawie akwareli Wojciecha Gersona (1895) m.in. przez lutników Zbigniewa Butryna z Janowa Lubelskiego i Andrzeja Kuczkowskiego z Warszawy[5].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Pudło instrumentu żłobione jest z jednego kawałka drewna czereśniowego. Ma kształt zbliżony kształtem i wielkością do altówki, posiada od 4 do 7 strun.

Instrument charakteryzuje się krótką i szeroką szyjką, ozdobną rozetą wyciętą w podstrunnicy i podstawkiem opartym o płytę spodnią.

Sposób gry[edytuj | edytuj kod]

Instrument trzymany jest na kolanie w pozycji pionowej, oparty o ramię grającego. Gra się techniką paznokciową, tzn. struny są skracane nie przez nacisk z góry, lecz poprzez boczny dotyk paznokciem. Technikę tę jako charakterystyczną dla polskich instrumentów opisał w XVI wieku niemiecki teoretyk Martin Agricola[3].

W latach 90. próby odtworzenia sposobu gry na suce podjęło się niezależnie od siebie dwóch muzyków: Zbigniew Butryn z Janowa Lubelskiego oraz Maria Pomianowska z Warszawy.

Technika paznokciowa zachowała się i jest znana w praktyce wykonawczej krajów azjatyckich – w grze na sarangi w Indiach i Nepalu oraz sarindzie w Bengalu.

Wykonawstwo[edytuj | edytuj kod]

W latach 90. XX w pracowali nad rekonstrukcją suki niezależnie od siebie w dwóch ośrodkach: Zbigniew Butryn – lutnik i muzyk ludowy z okolic Biłgoraja[6] oraz muzyk Maria Pomianowska z Warszawy.

W 2007 roku Zbigniew Butryn wraz ze swoim synem Krzysztofem (który przejął od ojca umiejętność gry) założył Szkołę Suki Biłgorajskiej, w ramach której odbywają się m.in. regularne warsztaty gry, spotkania i prezentacje poświęcone suce oraz muzyce tradycyjnej regionu Roztocza Zachodniego[7][8].

Maria Pomianowska zainteresowała się instrumentem oraz zamówiła jego rekonstrukcję w latach 90. XX w. Będąc uznanym muzykiem grającym na orientalnym instrumencie sarangi, z którego dźwięk wydobywa się techniką paznokciową a trzymanym w pozycji kolanowej szybko stała się specjalistką gry na suce. W późniejszym czasie podjęła się prób odnalezienia instrumentów pokrewnych (suka mielecka, fidel płocka) oraz ich rekonstrukcji. Od 2010 r. prowadzi w Akademii Muzycznej w Krakowie na Wydziale Instrumentalnym klasę fideli kolanowych, gdzie naucza gry na suce biłgorajskiej oraz fideli płockiej. Utwory wykonywane na suce znajdują się w repertuarze Zespołu Polskiego Marii Pomianowskiej[5].

W 2011 roku powstał pierwszy na świecie zespół muzyczny złożony wyłącznie z suk biłgorajskich, suk mieleckich oraz fideli płockich, zwany Arcus Poloniae.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ polnische Geige, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-02-25] (ang.).
  2. ↑ Ewa Dahlig: Ludowe instrumenty skrzypcowe w Polsce. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2001. ISBN 83-85938-54-0.
  3. ↑ a b Martin Agricola: Musica instrumentalis dedsch erste und vierte Ausgabe. Wittemberg: reprint w „Publikation alterer praktischer und teoretischer Musik-werke...”, Jahrgang 24, band 20, Leipzig 1896, 1528, s. 204.
  4. ↑ Michael Praetorius: Syntagma Musicum. Wittemberg: Johannis Richteri, 1619.
  5. ↑ a b Maria Pomianowska, Zespół polski, "Oj chmielu... Stare pieśni i tańce polskie", Agencja Artystyczna MTJ, Warszawa 1996.
  6. ↑ Zbigniew i Krzysztof Butrynowie. [w:] Targowisko instrumentów [on-line]. Wszystkie Mazurki Świata. [dostęp 2015-03-26].
  7. ↑ Edward Dziobak: Warsztaty gry na suce biłgorajskiej – Tabor w Szczebrzeszynie, 3-10 sierpnia. [w:] Muzyka tradycyjna z Woli Destymflandzkiej [on-line]. 09 lipca 2008. [dostęp 2015-03-26]. (pol.).
  8. ↑ Szkoła suki biłgorajskiej. [dostęp 2015-03-26].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Suka_biłgorajska&oldid=73609695”