Stolec (województwo dolnośląskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Stolec
wieś
Ilustracja
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Zuzanny
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

ząbkowicki

Gmina

Ząbkowice Śląskie

Liczba ludności (III 2011)

1121[2]

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

57-200[3]

Tablice rejestracyjne

DZA

SIMC

0856592

Położenie na mapie gminy Ząbkowice Śląskie
Mapa konturowa gminy Ząbkowice Śląskie, po prawej znajduje się punkt z opisem „Stolec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Stolec”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Stolec”
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego
Mapa konturowa powiatu ząbkowickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stolec”
Ziemia50°35′04″N 16°52′57″E/50,584444 16,882500[1]
Pałac w Stolcu
Szkoła podstawowa w Stolcu

Stolec (niem. Stolz[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ząbkowice Śląskie. Największa wieś w rejonie Ząbkowic Śl. początki sięgają I poł. XIII w. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów[5].

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu[5]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę Stolz oraz starsze słowiańskie Stolech i Skorolez. Nazwa oznaczać ma "Hochsiß" czyli wysoką siedzibę[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki wsi sięgają I poł. XIII w. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów[5]. W 1240 roku pojawił się zapis o miejscowym sołtysie w Stolcu. Rok później, w 1248, książę Henryk III oficjalnie potwierdził, że wieśniacy ze Stolca, przyznając im prawo niemieckie, zobowiązani są do płacenia dziesięciny z każdego łana ziemi. W kolejnym dokumencie z 1251 roku wspomniano już o samym kościele w Stolcu. W 1257 roku, biskup wrocławski Tomasz podporządkował kościół w Stolcu jako filię kościołowi w Sadlnie. Wkrótce potem, musiał on uzyskać status fary, ponieważ w 1273 roku pojawia się w dokumentach informacja o proboszczu Stolca o imieniu Henryk[7].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczył 1121 mieszkańców[2]. Jest największą wsią gminy Ząbkowice Śląskie.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • gotycki kościół filialny pw. (Niepokalanego Poczęcia) Najświętszej Panny Marii i św. Zuzanny z końca XIII w. (NID określił błędnie jako pw. św. Jana Nepomucena), pierwotnie romański, przebudowany na pocz. XVI w. Wystrój barokowy z późnogotyckim tryptykiem poświęconym św. Rodzinie oraz cenną polichromią z XV w. W ołtarzu głównym obraz Michaela Willmanna „Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny” z ok. 1705. Pozostałe („Wizja św. Bernarda”, „Maria Niepokalana”, „Święta Rodzina” i „Ukrzyżowanie”) pochodzą z warsztatu tego mistrza i są najprawdopodobniej autorstwa Jana Krzysztofa Liszki z lat 1706–1710[9]. Na jednej z dwóch wież zachowany mechanizm zegarowy, wykonany przez firmę Eppner & Co ze Srebrnej Góry w 1874 r. (zachowała się tabliczka z numerem seryjnym mechanizmu – 150) i zamontowany w końcu sierpnia 1875 r. kosztem ok. 417 talarów. Z kroniki parafii ewangelickiej w Stolcu wynika, że konieczność zakupu nowego zegara spowodowana była złym stanem wcześniejszego, pochodzącego z 1867 r.[10]
  • zespół pałacowo-rezydencjonalny, w ruinie
    • pałac wzniesiony w stylu barokowym w pierwszej połowie XVIII wieku dla Henryka hr. von Churschwandt; przekształcony w latach 17731779[11] oraz w końcu XIX wieku, kiedy to gmach rozbudowano, nadając mu monumentalną formę w stylu neobaroku francuskiego; uszkodzony w 1945 r., popadł w całkowitą ruinę
    • 3 oficyny mieszkalne
    • park o powierzchni 5 ha, w XIX w. zmieniony na krajobrazowy, zachowały się pozostałości tarasów, oranżerii i wieży belwederu oraz balustrady, dziś park jest bardzo zaniedbany

inne zabytki:

  • zespół dworski, pierwotny renesansowy
    • dawny renesansowy dwór z tablicą fundacyjną z XVII w.
    • kompleks zabudowań gospodarczych, w większości zachowanych i użytkowanych

Na północ od zespołu pałacowego znajduje się neogotycki kościół pw. św. Jana Nepomucena z II poł. XIX w. z neogotyckim wyposażeniem wnętrza.

Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131453
  2. a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1225 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. M. Choroś, Ł. Jarczak, Słownik nazw miejscowych Dolnego Śląska, Opole 1995, s. 111.
  5. a b c Stolec. zabkowiceslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-21)]. na stronie gminy Ząbkowice Śląskie.
  6. Heinrich (1812-1897) Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit. - Zweite vermehrte und verbesserte Auflage, „410 II”, 1888 [dostęp 2023-11-12].
  7. Stolec - kościół parafialny [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-11-12] (pol.).
  8. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 244. [dostęp 2012-11-07].
  9. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 109.
  10. Zegary powiatu ząbkowickiego.
  11. Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 371.
  12. Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-20.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, tom 21 N-Ż, Wydawnictwo I-BIS, Wrocław 2008, s. 331–338
  • J. Organiściak, T. Dudziak, M. Dziedzic, Ząbkowickie opowieści, Ząbkowice Śląskie, 1997, s. 175–212

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]