Stanisław Kaszyński (urzędnik) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Stanisław Kaszyński
Data i miejsce urodzenia

16 listopada 1903
Brudzew

Data i miejsce śmierci

2 lub 3 lutego 1942
Chełmno nad Nerem

Sekretarz gminy Chełmno
Okres

od 1928
do 1939

Odznaczenia
Brązowy Krzyż Zasługi

Stanisław Kaszyński (ur. 16 listopada 1903 w Brudzewie, zm. 2 lub 3 lutego 1942 w Chełmnie nad Nerem) – polski urzędnik samorządowy i społecznik w okresie II RP, wieloletni sekretarz gminy Chełmno. W okresie II wojny światowej zaangażowany w ujawnienie ludobójstwa na terenie powstającego w Chełmnie nazistowskiego obozu zagłady SS-Sonderkommando Kulmhof[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Andrzeja i Marianny z domu Gołębowskiej[1] (lub Głąbowskiej[2]), miał trójkę rodzeństwa. W wieku pięciu lat stracił matkę, a owdowiały ojciec w 1909 roku ożenił się ponownie[2].

Naukę pobierał początkowo w szkole podstawowej w Brudzewie. W wieku piętnastu lat podjął pracę jako aplikant oraz pomocnik pisarza w urzędzie gminnym w Brudzewie, gdzie pracował do 1919 roku. Na przełomie 1919 i 1920 roku pracował w urzędzie w Karszewie, następnie przez rok ponownie w Brudzewie, od sierpnia do listopada 1921 roku w Piotrkowicach, w latach 1921–1923 w Lubotyniu, a następnie ponownie w Brudzewie, a od czerwca 1926 roku do 1928 znów w Lubotyniu[2].

Prawdopodobnie ukończył szkołę średnią i uzyskał tzw. małą maturę[3]. 1 lipca 1928 roku objął stanowiska sekretarza w Urzędzie Gminy w Chełmnie nad Nerem[2]. 1 stycznia 1929 roku w Babiaku zawarł związek małżeński z Karoliną Posłowską[3]. Małżeństwo doczekało się piątki dzieci: Zbigniewa (ur. 1929), Stanisława Karola (zmarł w wieku niemowlęcym), Marii (ur. 1933), Barbary (ur. 1937) i Stanisława (ur. 1939)[4][5].

W Chełmnie piastował funkcję komendanta Ochotniczej Straży Pożarnej, był sekretarzem Koła Gminnego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej i prowadził wraz z żoną amatorski zespół teatralny[4][1]. Był również radnym rady gminy w Chełmnie[6] i aktywnym myśliwym[5].

Po wybuchu II wojny światowej jako ochotnik zgłosił się do służby w Wojsku Polskim, nie został jednak przyjęty[7]. Następnie został usunięty z funkcji sekretarza gminy, jednak dzięki znajomości języka niemieckiego udało mu się zachować stanowisko niższego urzędnika w urzędzie gminy[7]. Jego rodzina została jednak zmuszona do opuszczenia Chełmna i zamieszkania w miejscowości Gaj[7].

Nie zachowały się bezpośrednie dokumenty potwierdzające przynależność Stanisława Kaszyńskiego do struktur Polskiego Państwa Podziemnego działających na obszarze Wielkopolski Wschodniej. Taką działalność potwierdzają jednak relacje i dowody pośrednie[8] jak między innymi wspomnienia szefa okręgowej komórki wywiadowczej ZWZ-AK Zygmunta Walter-Janke do którego docierały meldunki Kaszyńskiego[1] oraz datowany na 6 lutego 1942[8] załącznik pt. Sprawy żydowskie do części gospodarczej raportu z Okręgu Łódzkiego ZWZ–AK kryptonim „Kreton” przekazany do Biura Informacji i Propagandy KG AK w Warszawie. Załącznik ten stanowił meldunek dotyczący szczegółów eksterminacji Żydów, Romów i Sinti na terenie SS-Sonderkommando Kulmhof, a źródłem informacji miał być jak podaje meldunek – pracownik gminy, człowiek zaprzysiężony[1][9].

W okresie okupacji Stanisław Kaszyński zainteresował się tworzonym w Chełmnie przez SS-Hauptsturmführera Herberta Lange obozem zagłady Kulmhof i zaczął zbierać informację na jego temat[1][10]. Podsłuchiwał w urzędzie gminy rozmowy telefoniczne dotyczące mordowania Romów oraz planowanych transportów z getta łódzkiego[5]. W grudniu 1941 roku lub styczniu 1942 roku podjął próby zawiadomienia o ludobójstwie w Chełmnie szwajcarskich przedstawicielstw dyplomatycznych (według wspomnień Jana Oliskiewicza miał to być m.in. Konsulat Szwajcarii w Łodzi) oraz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża[11].

Pod koniec stycznia 1942 roku w nieznanych okolicznościach list Kaszyńskiego został przejęty przez gestapo[8][1]. 31 stycznia tego roku Kaszyński został aresztowany, gdy stawił się do pracy w urzędzie gminy, a następnie osadzony w pałacu na terenie obozu[12]. Według niektórych przekazów osobiście aresztować go miał komendant obozu Herbert Lange[5]. Według relacji mieszkańców wsi 2 lub 3 lutego 1942 roku Kaszyński miał zostać wyprowadzony z terenu obozu przez dwóch SS-manów, którzy prowadzili go drogą w stronę urzędu gminy. W okolicy kościoła Narodzenia NMP podjął próbę ucieczki, został jednak zastrzelony[12][13]. Ciało Kaszyńskiego zostało następnie przeniesione do piwnicy pałacu w Chełmnie, według własnych wspomnień zmuszony do zrobienia tego został jeden z mieszkańców wsi[5]. Najprawdopodobniej Kaszyński został pochowany w jednym z masowych grobów na terenie lasu rzuchowskiego[13]. Kilka dni po jego śmierci pod dom rodziny podrzucono jego płaszcz, szal i czapkę[5].

Istnieje kilka wersji dotyczących tego, w jakich okolicznościach list został przejęty przez gestapo. Według najbardziej rozpowszechnionej wersji Kaszyński został zadenuncjowany przez miejscowego ogrodnika i swego bliskiego przyjaciela Józefa Grabowskiego, według innej wersji Józef Grabowski przekazał list jednemu ze swoich pracowników, aby przesłał go drogą pocztową do Łodzi, ten z kolei miał przekazać go swojej partnerce, która następnie przekazała go gestapo[13][14][5]. O zdradzie dowiedzieć się mieli wójt gminy Chełmno Schultz oraz sołtys Jakob Semmler, którzy poinformowali o tym Kaszyńskiego, ten jednak im nie uwierzył[14]. Według niektórych relacji Kaszyński planował także ucieczkę z Chełmna, miał jednak czekać do początków lutego, by zdążyć odebrać pensję lub liczył na to, że dzięki jego dobrym stosunkom z Niemcami sprawę uda się wyciszyć[14]. Według Patricka Montague, w sprawę listów Kaszyńskiego zamieszany był Jan Oliskiewicz, który w swych relacjach miał jednak umniejszać swoją rolę[15]. Oliskiewicz miał zostać poproszony przez Kaszyńskiego o pomoc w tłumaczeniu listów na język niemiecki, został także na krótko aresztowany po uwiezieniu Kaszyńskiego[5]. Józef Grabowski po zakończeniu wojny został aresztowany pod zarzutem kolaboracji z Niemcami[5].

W ramach dalszych represji, w lutym 1942 aresztowano jego ciężarną żonę. Przez pewien czas uwięziona była na terenie Chełmna, następnie przetrzymywano ją (do czerwca 1942 roku) w aresztach przy ul. Gdańskiej i Sterlinga w Łodzi, gdzie najprawdopodobniej została zamordowana[8][16][5].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 1991 roku wzniesiono poświęcony Stanisławowi Kaszyńskiemu obelisk na terenie lasu rzuchowskiego koło Chełmna[17], zaś w 2007 nazwiska Stanisława Kaszyńskiego i jego żony Karoliny znalazły się na Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Parku im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu[8][18].

Pod koniec lat 90. XX wieku kilkakrotnie proponowano Stanisława Kaszyńskiego na patrona Szkoły Podstawowej w Chełmnie, jednak, w 1999 roku patronem wybrany został Adam Mickiewicz[18][5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g Bartłomiej Grzanka: Stanisław Kaszyński. Cichy bohater z Chełmna nad Nerem. chelmno-muzeum.eu. [dostęp 2020-02-02]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Kaszyński 2017 ↓, s. 263.
  3. ↑ a b Kaszyński 2017 ↓, s. 264.
  4. ↑ a b Kaszyński 2017 ↓, s. 265.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Stanisław Kaszyński jako pierwszy próbował zawiadomić świat o Holocauście. Nie zdążył, Polacy go zdradzili. [online], wyborcza.pl [dostęp 2023-12-04].
  6. ↑ a b c Kaszyński 2017 ↓, s. 266.
  7. ↑ a b c Kaszyński 2017 ↓, s. 267.
  8. ↑ a b c d e Stanisław Kaszyński. gminadabie.pl. [dostęp 2020-02-02]. (pol.).
  9. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 270.
  10. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 268.
  11. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 269.
  12. ↑ a b Kaszyński 2017 ↓, s. 271.
  13. ↑ a b c Kaszyński 2017 ↓, s. 272.
  14. ↑ a b c Kaszyński 2017 ↓, s. 273.
  15. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 274.
  16. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 275.
  17. ↑ Kaszyński 2017 ↓, s. 277.
  18. ↑ a b Kaszyński 2017 ↓, s. 278.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Kaszyński_(urzędnik)&oldid=72379953”