Spike Lee – Wikipedia, wolna encyklopedia

Spike Lee
	; Spike Lee (lata 90.)
Prawdziwe imię i nazwisko	Shelton Jackson Lee
Data i miejsce urodzenia	20 marca 1957 ; Atlanta
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent filmowy, aktor
	Multimedia w Wikimedia Commons

Spike Lee, właśc. Shelton Jackson Lee (ur. 20 marca 1957 w Atlancie) – amerykański reżyser, scenarzysta, producent i aktor filmowy, twórca teledysków i reklam.

Założyciel firmy producenckiej 40 Acres & A Mule Filmworks. Laureat Oscara za najlepszy scenariusz adaptowany do filmu Czarne bractwo. BlacKkKlansman (2018)^[1]. Uprzednio był także dwukrotnie nominowany do tej nagrody – za scenariusz oryginalny do filmu Rób, co należy (1989) oraz za dokument 4 Little Girls (1997). Jego film Malaria brał udział w konkursie głównym na 44. MFF w Cannes (1991).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Spike Lee jako autor, w głównej mierze, kina zaangażowanego, stawia w swojej twórczości pytania o tożsamość kulturową czarnej społeczności Ameryki. Naczelnym tematem filmów Lee jest dyskryminacja rasowa^[2]. Filmy Lee wielokrotnie ilustrowały istotne wydarzenia społeczno-polityczne (Autobus – „marsz miliona” na Waszyngton; Cztery małe dziewczynki – zainspirowany zamachem bombowym na kościół Baptystów w Birmingham; Malcolm X – fabularna biografia przywódcy duchowego czarnej społeczności, Malcolma X)^[3].

Twórczość Lee charakteryzuje wszechstronność (gatunki, formy filmowe), a także granicząca z artyzmem swoboda w „opowiadaniu obrazem”. Spike Lee wykorzystuje wszelkie dostępne współczesnemu filmowcowi „cuda techniki operatorskiej” tj. steadicam, ramię kamerowe i in. Znakiem firmowym Lee jest ujęcie z kamery umieszczonej na wózku kamerowym, skierowanej na aktora będącego w pozycji en face, patrzącego wprost na kamerę (zachodzi wówczas wrażenie, jak gdyby postać „ślizgała się” nad ziemią). Spike Lee to jedna z najważniejszych postaci współczesnego kina, „filmowy głos” czarnej Ameryki^[4].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 61. MFF w Wenecji (2004). Wyznaczony został na przewodniczącego jury konkursu głównego na 73. MFF w Cannes (2020), ale festiwal ten nie odbył się z powodu pandemii koronawirusa. Lee przewodniczył więc obradom jury rok później na 74. MFF w Cannes (2021)^[5].

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

1977: Last Hustle in Brooklyn
1980: The Answer
1981: Sarah
1983: Joe's Bed-Stuy Barbershop: We Cut Heads
1986: Ona się doigra (She's Gotta Have It)
1988: Szkolne oszołomienie (Szalona buda, School Daze)
1989: Rób, co należy (Do the Right Thing)
1990: Czarny blues (Mo' Better Blues)
1991: Malaria (Jungle Fever)
1992: Malcolm X
1994: Crooklyn
1995: Lumiere i spółka (Lumière et compagnie)
1995: Ślepy zaułek (Clockers)
1996: Autobus (Get on the Bus)
1996: Dziewczyna nr 6 (Girl 6)
1997: Cztery małe dziewczynki (4 Little Girls)
1998: Pavarotti & Friends for the Children of Liberia
1998: Freak
1998: Gra o honor (He Got Game)
1999: Mordercze lato (Summer of Sam)
1999: Pavarotti & Friends 99 for Guatemala and Kosovo
2000: Wykiwani (Bamboozled)
2000: The Original Kings of Comedy
2001: The Concert for New York City (segment Come Rain or Come Shine)
2001: A Huey P. Newton Story
2001: The Making of 'Bamboozled
2002: 25. godzina (25th Hour)
2002: 10 minut później: Trąbka (Ten Minutes Older: The Trumpet) (segment We Wuz Robbed)
2002: Jim Brown: All American
2004: Sucker Free City
2004: Ona mnie nienawidzi (She Hate Me)
2005: Wszystkie niewidzialne dzieci (All the Invisible Children) (segment Jesus Children of America)
2005: Miracle's Boys (reżyseria 2 odcinków: Bond of Brothers oraz New Charlie)
2006: Shark (reżyseria pilota serialu)
2006: Kiedy puściły wały: Requiem w 4 aktach (When the Levees Broke: A Requiem in Four Acts)
2006: Plan doskonały (Inside Man)
2007: Lovers & Haters
2008: Cud w wiosce Sant Anna (Miracle at St. Anna)
2008: M.O.N.Y.
2009: Passing Strange
2009: Kobe Doin' Work
2012: Red Hook Summer
2013: Oldboy. Zemsta jest cierpliwa
2013: Da Sweet Blood of Jesus
2015: Chi-Raq
2018: Pass Over
2018: Czarne bractwo. BlacKkKlansman (BlacKkKlansman)
2020: Pięciu braci (Da 5 Bloods)

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Nagroda Akademii Filmowej
- Oscar Honorowy: 2016: za całokształt osiągnięć jako reżyser
- Najlepszy scenariusz adaptowany: 2019: Czarne bractwo. BlacKkKlansman
Nagroda na MFF w Cannes Grand Prix: 2018: Czarne bractwo. BlacKkKlansman

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Złote sneakersy, pierścienie i historyczna statuetka. Spike Lee szefuje na Oscarach 2019 [online], Noizz, 25 lutego 2019 [dostęp 2023-05-22] (pol.).
↑ Czarno na białym [online], www.polityka.pl, 2003 [dostęp 2023-05-22] (pol.).
↑ Spike Lee [online], www.sfp.org.pl [dostęp 2023-05-22] (pol.).
↑ Spike Lee: sumienie Ameryki? [online], www.polityka.pl, 2020 [dostęp 2023-05-22] (pol.).
↑ Cannes 2021. Udało się! Zwyciężyła sztuka, oryginalność i młodość [online], www.polityka.pl, 2021 [dostęp 2023-05-22] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Spike Lee w bazie IMDb (ang.)
Spike Lee w bazie Filmweb
Spike Lee w Britannica

[1] Złote sneakersy, pierścienie i historyczna statuetka. Spike Lee szefuje na Oscarach 2019 [online], Noizz, 25 lutego 2019 [dostęp 2023-05-22] (pol.).

[2] Czarno na białym [online], www.polityka.pl, 2003 [dostęp 2023-05-22] (pol.).

[3] Spike Lee [online], www.sfp.org.pl [dostęp 2023-05-22] (pol.).

[4] Spike Lee: sumienie Ameryki? [online], www.polityka.pl, 2020 [dostęp 2023-05-22] (pol.).

[5] Cannes 2021. Udało się! Zwyciężyła sztuka, oryginalność i młodość [online], www.polityka.pl, 2021 [dostęp 2023-05-22] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

1980-89	Joe's Bed-Stuy Barbershop: We Cut Heads (1983) Ona się doigra (1986) Szkolne oszołomienie (1988) Rób, co należy (1989)
1990-99	Czarny blues (1990) Malaria (1991) Malcolm X (1992) Crooklyn (1994) Ślepy zaułek (1995) Dziewczyna nr 6 (1996) Autobus (1996) Cztery małe dziewczynki (1997) Gra o honor (1998) Freak (1998) Mordercze lato (1999)
2000-09	Original Kings of Comedy (2000) Wykiwani (2000) A Huey P. Newton Story (2001) Jim Brown: All American (2002) 25. godzina (2002) Dziesięć minut później – Trąbka (2002, segment) Miasto gangów (2004) Ona mnie nienawidzi (2004) Plan doskonały (2006) Kiedy puściły wały: Requiem w 4 aktach (2006) Cud w wiosce Sant Anna (2008)
2010-19	Oldboy. Zemsta jest cierpliwa (2013) Da Sweet Blood of Jesus (2014) Chi-Raq (2015) Czarne bractwo. BlacKkKlansman (2018)
2020-29	Pięciu braci (2020)

1926–1950	Warner Bros. / Charlie Chaplin (1928) Walt Disney (1932) Shirley Temple (1934) D.W. Griffith (1935) The March of Time / W. Howard Greene i Harold Rosson (1936) Edgar Bergen / W. Howard Greene / Museum of Modern Art Film Library / Mack Sennett (1937) J. Arthur Ball / Walt Disney / Deanna Durbin i Mickey Rooney / Gordon Jennings, Jan Domela, Devereaux Jennings, Irmin Roberts, Art Smith, Farciot Edouart, Loyal Griggs, Loren L. Ryder, Harry D. Mills, Louis Mesenkop, Walter Oberst / Oliver T. Marsh i Allen Davey / Harry Warner (1938) Douglas Fairbanks / Judy Garland / William Cameron Menzies / Motion Picture Relief Fund (Jean Hersholt, Ralph Morgan, Ralph Block, Conrad Nagel) / Technicolor Company (1939) Bob Hope / Nathan Levinson (1940) Walt Disney, William Garity, John N. A. Hawkins i RCA Manufacturing Company / Leopold Stokowski i jego współpracownicy / Rey Scott / Ministrowie informacji Wielkiej Brytanii (1941) Charles Boyer / Noël Coward / Metro-Goldwyn-Mayer (1942) George Pal (1943) Bob Hope / Margaret O’Brien (1944) Republic Studio, Daniel J. Bloomberg i Republic Studio Sound Department / Walter Wanger / The House I Live In / Peggy Ann Garner (1945) Harold Russell / Laurence Olivier / Ernst Lubitsch / Claude Jarman Jr. (1946) James Baskett / Thomas Armat, William Nicholas Selig, Albert E. Smith i George Kirke Spoor / Bill and Coo / Dzieci ulicy (1947) Walter Wanger / Monsieur Vincent / Sid Grauman / Adolph Zukor (1948) Jean Hersholt / Fred Astaire / Cecil B. DeMille / Złodzieje rowerów (1949) Louis B. Mayer / George Murphy / Mury Malapagi (1950)
1951–1975	Gene Kelly / Rashōmon (1951) Merian C. Cooper / Bob Hope / Harold Lloyd / George Mitchell / Joseph M. Schenck / Zakazane zabawy (1952) 20th Century-Fox Film Corporation / Bell & Howell Company / Joseph Breen / Pete Smith (1953) Bausch & Lomb Optical Company / Danny Kaye / Kemp Niver / Greta Garbo / Jon Whiteley / Vincent Winter / Wrota piekieł (1954) Samuraj (1955) Eddie Cantor (1956) Society of Motion Picture and Television Engineers / Broncho Billy Anderson / Charles Brackett / B.B. Kahane (1957) Maurice Chevalier (1958) Buster Keaton / Lee De Forest (1959) Gary Cooper / Stan Laurel / Hayley Mills (1960) William L. Hendricks / Fred L. Metzler / Jerome Robbins (1961) William J. Tuttle (1964) Bob Hope (1965) Yakima Canutt / Y. Frank Freeman (1966) Arthur Freed (1967) John Chambers / Onna White (1968) Cary Grant (1969) Lillian Gish / Orson Welles (1970) Charlie Chaplin (1971) Charles S. Boren / Edward G. Robinson (1972) Henri Langlois / Groucho Marx (1973) Howard Hawks / Jean Renoir (1974) Mary Pickford (1975)
1976–2000	Margaret Booth (1977) Walter Lantz / Laurence Olivier / King Vidor / Museum of Modern Art Department of Film (1978) Hal Elias / Alec Guinness (1979) Henry Fonda (1980) Barbara Stanwyck (1981) Mickey Rooney (1982) Hal Roach (1983) James Stewart / National Endowment for the Arts (1984) Paul Newman / Alex North (1985) Ralph Bellamy (1986) Eastman Kodak Company / National Film Board of Canada (1988) Akira Kurosawa (1989) Sophia Loren / Myrna Loy (1990) Satyajit Ray (1991) Federico Fellini (1992) Deborah Kerr (1993) Michelangelo Antonioni (1994) Kirk Douglas / Chuck Jones (1995) Michael Kidd (1996) Stanley Donen (1997) Elia Kazan (1998) Andrzej Wajda (1999) Jack Cardiff / Ernest Lehman (2000)
od 2001	Sidney Poitier / Robert Redford (2001) Peter O’Toole (2002) Blake Edwards (2003) Sidney Lumet (2004) Robert Altman (2005) Ennio Morricone (2006) Robert F. Boyle (2007) Lauren Bacall / Roger Corman / Gordon Willis (2009) Kevin Brownlow / Jean-Luc Godard / Eli Wallach (2010) James Earl Jones / Dick Smith (2011) D.A. Pennebaker / Hal Needham / George Stevens Jr. (2012) Angela Lansbury / Steve Martin / Piero Tosi (2013) Jean-Claude Carrière / Hayao Miyazaki / Maureen O’Hara (2014) Spike Lee / Gena Rowlands (2015) Jackie Chan / Lynn Stalmaster / Anne V. Coates / Frederick Wiseman (2016) Charles Burnett / Owen Roizman / Donald Sutherland / Agnès Varda (2017) Marvin Levy / Lalo Schifrin / Cicely Tyson (2018) David Lynch / Wes Studi / Lina Wertmüller (2019) Samuel L. Jackson / Elaine May / Liv Ullmann (2021) Euzhan Palcy / Diane Warren / Peter Weir (2022) Angela Bassett / Mel Brooks / Carol Littleton (2023)

1928–1950	Benjamin Glazer (1928) Hanns Kräly (1929) Joseph W. Farnham, Martin Flavin, Frances Marion i Lennox Robinson (1930) Howard Estabrook (1931) Edwin J. Burke (1932) Victor Heerman i Sarah Y. Mason (1933) Robert Riskin (1934) Dudley Nichols (1935) Pierre Collings i Sheridan Gibney (1936) Heinz Herald, Geza Herczeg i Norman Reilly Raine (1937) Ian Dalrymple, Cecil Arthur Lewis, W.P. Lipscomb i George Bernard Shaw (1938) Sidney Howard (1939) Donald Ogden Stewart (1940) Sidney Buchman i Seton I. Miller (1941) George Froeschel, James Hilton, Claudine West i Arthur Wimperis (1942) Philip G. Epstein, Julius J. Epstein i Howard Koch (1943) Frank Butler i Frank Cavett (1944) Charles Brackett i Billy Wilder (1945) Robert E. Sherwood (1946) George Seaton (1947) John Huston (1948) Joseph L. Mankiewicz (1949) Joseph L. Mankiewicz (1950)
1951–1975	Harry Brown i Michael Wilson (1951) Charles Schnee (1952) Daniel Taradash (1953) George Seaton (1954) Paddy Chayefsky (1955) John Farrow, S.J. Perelman i James Poe (1956) Carl Foreman i Michael Wilson (1957) Alan Jay Lerner (1958) Neil Paterson (1959) Richard Brooks (1960) Abby Mann (1961) Horton Foote (1962) John Osborne (1963) Edward Anhalt (1964) Robert Bolt (1965) Robert Bolt (1966) Stirling Silliphant (1967) James Goldman (1968) Waldo Salt (1969) Ring Lardner Jr. (1970) Ernest Tidyman (1971) Francis Ford Coppola i Mario Puzo (1972) William Peter Blatty (1973) Francis Ford Coppola i Mario Puzo (1974) Bo Goldman i Lawrence Hauben (1975)
1976–2000	William Goldman (1976) Alvin Sargent (1977) Oliver Stone (1978) Robert Benton (1979) Alvin Sargent (1980) Ernest Thompson (1981) Costa-Gavras i Donald E. Stewart (1982) James L. Brooks (1983) Peter Shaffer (1984) Kurt Luedtke (1985) Ruth Prawer Jhabvala (1986) Bernardo Bertolucci i Mark Peploe (1987) Christopher Hampton (1988) Alfred Uhry (1989) Michael Blake (1990) Ted Tally (1991) Ruth Prawer Jhabvala (1992) Steven Zaillian (1993) Eric Roth (1994) Emma Thompson (1995) Billy Bob Thornton (1996) Curtis Hanson i Brian Helgeland (1997) Bill Condon (1998) John Irving (1999) Stephen Gaghan (2000)
2001–2025	Akiva Goldsman (2001) Ronald Harwood (2002) Philippa Boyens, Peter Jackson i Fran Walsh (2003) Alexander Payne i Jim Taylor (2004) Larry McMurtry i Diana Ossana (2005) William Monahan (2006) Joel i Ethan Coenowie (2007) Simon Beaufoy (2008) Geoffrey Fletcher (2009) Aaron Sorkin (2010) Alexander Payne, Jim Rash i Nat Faxon (2011) Chris Terrio (2012) John Ridley (2013) Graham Moore (2014) Adam McKay i Charles Randolph (2015) Barry Jenkins i Tarell Alvin McCraney (2016) James Ivory (2017) Spike Lee, David Rabinowitz, Charlie Wachtel i Kevin Willmott (2018) Taika Waititi (2019) Christopher Hampton i Florian Zeller (2020) Sian Heder (2021) Sarah Polley (2022) Cord Jefferson (2023)