Sokrat Starynkiewicz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Sokrat Starynkiewicz
Сократ Старынкевич
Ilustracja
generał artylerii
Pełne imię i nazwisko

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz

Data i miejsce urodzenia

18 grudnia?/30 grudnia 1820
Taganrog, gradonaczalstwo taganroskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

10 sierpnia?/23 sierpnia 1902
Warszawa, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Przebieg służby
Lata służby

1836–1892

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego

Odznaczenia
Order Korony Żelaznej (Austro-Węgry) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława IV klasy (Imperium Rosyjskie)
Ostatnie posiedzenie Magistratu Warszawy z udziałem prezydenta Sokrata Starynkiewicza, 1892
Kondukt pogrzebowy Sokrata Starynkiewicza na placu Teatralnym w Warszawie, 26 sierpnia 1902
Tablica pamiątkowa na wieży ciśnień w Zespole Stacji Filtrów
Popiersie Sokratesa Starynkiewicza na terenie Zespołu Stacji Filtrów
Grób na cmentarzu prawosławnym w Warszawie

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz[1][2], także Sokrates Starynkiewicz[3] (ros. Сократ Иванович Старынкевич; ur. 18 grudnia?/30 grudnia 1820 w Taganrogu, zm. 10 sierpnia?/23 sierpnia 1902 w Warszawie) – generał rosyjski, pełniący obowiązki prezydenta Warszawy w latach 1875–1892.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny szlacheckiej[4]. Ojciec Iwan był filologiem klasycznym, dyrektorem gimnazjum w Taganrogu[5]. Był najstarszy spośród dziesięciorga dzieci Starynkiewiczów[5].

Uczył się w Instytucie Szlacheckim w Moskwie, który ukończył w wieku 16 lat[6]. Po kilkunastu miesiącach służby wojskowej w artylerii podjął studia w Wyższej Szkole Artylerii w Petersburgu, którą ukończył w 1841 w stopniu podporucznika[6].

Po otrzymaniu stopnia oficerskiego pełnił służbę sztabową. W 1849 jako adiutant dowódcy korpusu brał udział w rosyjskiej interwencji na Węgrzech. Od 1855 roku pełnił służbę w Głównym Sztabie I Armii w Warszawie, gdzie awansował do stopnia pułkownika. W 1861 roku na rozkaz namiestnika Królestwa Polskiego dowodził akcją pacyfikacyjną przeciwko zbuntowanym chłopom pięciu gmin na Lubelszczyźnie.

Od 1863 kierował kancelarią generała-gubernatora noworosyjskiego i besarabskiego Pawła Kotzebue w Odessie; awansował wtedy na stopień generała-majora[7]. Podczas pięciu lat pracy na tym stanowisku dał się poznać ze swojej bezkompromisowej uczciwości, a także życzliwości i uprzejmości[8].

W latach 1868–1871 pełnił funkcję gubernatora chersońskiego[9].

Po przejściu na emeryturę zarządzał majątkami księcia Anatola Demidow San-Donato (a po śmierci Demidowa w 1870 majątkami jego syna Pawła) w guberniach kijowskiej i podolskiej[10].

Prezydent Warszawy[edytuj | edytuj kod]

16 października 1875 na wniosek generała-gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue − swego dawnego zwierzchnika − został powołany na stanowisko prezydenta Warszawy (właśc. na stanowisko „pełniącego obowiązki prezydenta”, ten tytuł nie został zmieniony do końca jego urzędowania w 1892)[11][12]. Przyjechał do Warszawy i rozpoczął urzędowanie 1 grudnia 1875[12].

Po zapoznaniu się z sytuacją w swoim nowym miejscu pracy za najpilniejszą uznał poprawę stanu higieny w mieście i zdrowotności jego mieszkańców[12]. Jego największą zasługą było zbudowanie w kolejnych latach miejskiego systemu wodno-kanalizacyjnego ze Stacją Filtrów na Koszykach, dokąd ze Stacji Pomp Rzecznych na Czerniakowie doprowadzono wodę czerpaną z Wisły.

Dzięki swojej energii i umiejętności przekonywania przezwyciężył biurokratyczne przeszkody w Petersburgu dotyczące finansowania tego wielkiego projektu[13], a także krytykę jego licznych polskich przeciwników (m.in. właścicieli warszawskich kamienic)[14]. Przesłanie przez Starynkiewicza szczegółów planowanych rozwiązań wodno-kanalizacyjnych do prasy wywołało bowiem medialną burzę[14]. Odpowiadając na głosy krytyczne opublikował on wtedy kilkanaście artykułów polemicznych, przekonywał swoich adwersarzy w bezpośrednich rozmowach, a w 1880 zorganizował trzy publiczne spotkania z kierownikiem prac Williamem Heerleinem Lindleyem, w czasie których wyjaśniono wiele kwestii spornych[14]. W 1881, po zaakceptowaniu projektu przez cara Aleksandra III, Starynkiewicz powołał Komitet Budowy Kanalizacji i Wodociągów m. Warszawy (nazywany zwyczajowo Komitetem Kanalizacyjnym) i sam stanął na jego czele[14]. Na jednym z posiedzeń Komitetu podjęto decyzję, że przy pracach wodociągowych i kanalizacyjnych będą zatrudniani inżynierowie i robotnicy polscy oraz że materiały budowlane i półfrabrykaty będą kupowane w kraju[14]. Budowę rozpoczęto w 1883[14].

W Warszawie powstał jeden z najnowocześniejszych w Europie systemów dostarczania wody pitnej i odprowadzania ścieków, co znacząco poprawiło sytuację sanitarną miasta[15]. Usunięcie rynsztoków i kanałów umożliwiło także podniesienie estetyki przestrzeni publicznej, urządzenie nowych terenów zielonych i nasadzenia drzew[15].

Inne dokonania Starynkiewicza na stanowisku prezydenta to m.in.:

  • wzrost dochodów miasta (bez zwiększania obciążeń podatkowych mieszkańców) z 1,5 mln rubli w 1875 do 3,3 mln rubli w 1892[a][3]
  • uruchomienie pierwszej publicznej linii tramwaju konnego (1881)[16]; w 1889 linii było 17[17]
  • poszerzenie i wybrukowanie wielu ulic, tzw. kocie łby zastępowano granitową kostką, pod koniec jego prezydentury zastosowano także pierwsze nawierzchnie betonowe
  • powołanie Towarzystwa Asenizacyjnego, zajmującego się wywozem z miasta nieczystości, a z brukowanych ulic także błota i śniegu (1883)
  • powołanie Komitetu Plantacyjnego (1889), odpowiedzialnego za tworzenie nowych parków, skwerów i pasów zieleni, inicjatora utworzenia m.in. parku Ujazdowskiego (1893)[18]; była to druga (obok Komitetu Kanalizacyjnego) stała organizacja obywatelska działająca przy magistracie[19]
  • zainstalowanie przez amerykańskie towarzystwo International Bell Telephone pierwszej centrali i uruchomienie sieci telefonicznej[3]
  • otwarcie cmentarza Bródnowskiego na terenach wykupionych w tym celu przez miasto[3][20]
  • renowacja kolumny Zygmunta[3]
  • wystąpienie z inicjatywą budowy na cmentarzu Bródnowskim kaplicy rzymskokatolickiej (obecny kościół św. Wincentego à Paulo) i przekazanie na ten cel drewna użytego do renowacji kolumny Zygmunta[21]
  • modernizacja oświetlenia ulicznego[3] (wprowadzenie na polecenie Starynkiewicza gazowych latarni dwupalnikowych zamiast jednopalnikowych)[22]
  • budowa nowej gazowni na Woli[3]
  • rozpoczęcie w 1885 projektu regulacji 11,7 km lewego brzegu Wisły od mostu Kierbedzia w górę rzeki[23]
  • poszerzenie niektórych ulic i wytyczenie nowych[3]
  • usprawnienie ruchu kołowego m.in. poprzez przebicie ul. Próżnej do placu Grzybowskiego (1880)[24] i ulicy Miodowej do Krakowskiego Przedmieścia (1888)[25];
  • pozyskanie środków finansowych na wyposażenie kościoła Wszystkich Świętych (z racji pełnionego urzędu był członkiem komitetu budowy tej świątyni)[26]; budowę tego kościoła, sam będąc głęboko wierzącym prawosławnym, wspierał także ze środków prywatnych[22]
  • wsparcie finansowe przez miasto restauracji katedry św. Jana i kościoła św. Anny[22]
  • zbudowanie sieci skanalizowanych, ogólnodostępnych szaletów miejskich[3]
  • wyodrębnienie w Wydziale Administracyjnym magistratu Sekcji Statystycznej i powołanie na stanowisko jej kierownika Witolda Załęskiego, z którego inicjatywy 9 lutego 1882[22] przeprowadzono na koszt miasta nowoczesny jednodniowy spis ludności Warszawy[27]; drugi taki spis przeprowadzono 1 stycznia 1887[22]; Starynkiewicz uważał, że statystyka jest niezbędna do kierowania gospodarką miejską[22] (pełnił także funkcję wiceprzewodniczącego Warszawskiego Komitetu Statystycznego)[28].

Cechował go proobywatelski styl sprawowania urzędu, m.in. z jego inicjatywy magistrat zapraszał przedstawicieli mieszkańców do uczestnictwa z głosem doradczym w posiedzeniach komisji planistycznych[29].

Za jego rządów obszar Warszawy nieznacznie się powiększył. Po zlikwidowaniu w 1875 okopów Lubomirskiego włączono do miasta cmentarze Powązkowski i żydowski. Inkorporacji uległ również obszar pomiędzy ulicami Wolską, Żytnią i Młynarską. Po kolejnych 14 latach przyłączono fragmenty Woli między ulicami Karolkową i Młynarską oraz mały obszar na Czerniakowie ze Stacją Pomp Rzecznych. W 1889 przyłączono także fragment Targówka, Szmulowiznę i Nową Pragę[30]. Od tego czasu powierzchnia Warszawy wynosiła 32,7 km² i nie zmieniła się aż do wielkiej inkorporacji w 1916.

Starynkiewicz nie mówił po polsku, ale doskonale ten język rozumiał. Jego mieszkanie przy ul. Rysiej 5 stało otworem dla wszystkich. Na jego prośbę Polacy rozmawiali przy nim w ojczystym języku, sam używał rosyjskiego (lub francuskiego w rozmowach z Polakami nieznającymi rosyjskiego). Prasa warszawska określała go jako „Nasz Szanowny Prezydent”, co cenzura zmieniała na „Jego Ekscelencja jenerał-major S.I. Starynkiewicz”[31]. Jego liczne artykuły, które pisywał do warszawskich czasopism, były tłumaczone na język polski przez jego przyjaciela Józefa Keniga.

W latach 1875–1895 był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, a na przełomie lat 80. i 90. XIX wieku był przewodniczącym Wydziału Tanich Kuchni towarzystwa[32]. Udostępniał sale magistratu w pałacu Jabłonowskich na imprezy świąteczne dla ubogich dzieci, amatorskie przedstawienia z których dochód był przeznaczony na cele dobroczynne, a także filantropijne koncerty[32]. Organizował także pomoc dla powodzian podczas wylewów Wisły (największe miały miejsce w latach 1880, 1884 i 1888)[32].

Zakończył urzędowanie 12 września 1892[3]. Pozostał w Warszawie[28]. Współpracował ze swoim następcą Mikołajem Bibikowem. W uznaniu zasług przyznano mu bardzo wysoką emeryturę w wysokości 3 tys. rubli rocznie[33].

Zmarł w Warszawie. W jego pogrzebie wzięło udział około 100 tys. osób. Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany na cmentarzu prawosławnym na Woli – w jego zachodniej części, przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej (wcześniej i obecnie kościół św. Wawrzyńca). W związku z zamknięciem dla pochówków części nekropolii, która przylegała do zwróconej w 1916 Kościołowi katolickiemu świątyni, jego ciało zostało ok. 1932 ekshumowane i pochowane w obecnym miejscu we wschodniej części cmentarza prawosławnego (kwatera 42)[34].

W swoich pamiętnikach wielokrotnie podkreślał, że jest rosyjskim patriotą. Jednocześnie jest uważany za jednego z najbardziej kompetentnych i zasłużonych prezydentów miasta, cieszył się uznaniem już współczesnych (m.in. Bolesława Prusa i Aleksandra Świętochowskiego). Był powszechnie lubiany i szanowany przez mieszkańców Warszawy za uczciwość, pracowitość oraz życzliwość dla Polaków[28][35][36].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Sfera jego życia prywatnego przez długi czas pozostawała „białą kartą”, do czasu pojawienia się w 2000 r. na wystawie w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy pt. „Sankt Petersburg i Warszawa na przełomie XIX i XX wieku” jego zamieszkałej w Paryżu prawnuczki, Elizabeth Starynkevicz-Millet. Udostępniła ona później kuratorowi tej wystawy, Andrzejowi Sołtanowi, kopię dziennika S. Starynkiewicza pisanego w latach 1887–1897. W 2005 dziennik został wydany przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Był żonaty z Tatianą z domu Tukałową[32] (nazywał ją „Taniczką”). Miał czterech synów i córkę[32]. Najstarszy, Aleksander, lekarz chirurg w Szpitalu Ujazdowskim[32], zmarł w 1883 w wyniku zakażenia, którego nabawił się podczas operacji. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Warszawie[32]. Najmłodszy – Paweł – zmarł na gruźlicę. Pozostali dwaj to Konstanty, który wybrał karierę wojskową, dosłużył się stopnia generała i będąc gubernatorem symbirskim, zginął w 1906 w Charkowie w wyniku zamachu bombowego[37], oraz Dymitr – który był anarchistą, sprzyjał rewolucji październikowej i zmarł w 1919 r. w Rostowie. Najmłodsza z rodzeństwa – Maria – zmarła w 1941 podczas blokady Leningradu[31].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Ludność Warszawy wynosiła w 1870 roku 269,2 tys. osób, w 1880 roku 310 tys. osób, a w 1892 roku 490,4 tys. osób. Zob. Bogusawa Bulska i in.: 400 lat stołeczności Warszawy w świetle statystyki 1596–1996. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Statystyczne. Oddział Warszawski, 1997, s. 205.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Starynkiewicz Sokrat I., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-08-23].
  2. Norman Davies: Boże igrzysko. Historia Polski. books.google.pl, 2020. [dostęp 2022-08-23]. (pol.).
  3. a b c d e f g h i j Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 807. ISBN 83-01-08836-2.
  4. Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 8. ISBN 83-01-02798-3.
  5. a b Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 223, 2002. 
  6. a b Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 9. ISBN 83-01-02798-3.
  7. Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11, 15. ISBN 83-01-02798-3.
  8. Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11. ISBN 83-01-02798-3.
  9. Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 11–12. ISBN 83-01-02798-3.
  10. Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 12–13. ISBN 83-01-02798-3.
  11. Marian Marek Drozdowski. Sokrates Starynkiewicz. Dziennik 1887–1897. „Kronika Warszawy”. 2 (129), s. 71, 2006. 
  12. a b c Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 224, 2002. 
  13. Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 194. ISBN 83-89632-04-7.
  14. a b c d e f Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 225, 2002. 
  15. a b Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 207. ISBN 978-83-235-2572-1.
  16. Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 227, 2002. 
  17. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 295–296. ISBN 83-06-00089-7.
  18. Grzegorz Mika. Miasto i ogród. „Skarpa Warszawska”, s. 34, lipiec 2018. 
  19. Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 193. ISBN 83-89632-04-7.
  20. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 395. ISBN 83-06-00089-7.
  21. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 396. ISBN 83-06-00089-7.
  22. a b c d e f Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 228, 2002. 
  23. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 119. ISBN 83-06-00089-7.
  24. Janusz Sujecki: Próżna. Ocalona ulica żydowskiej Warszawy. Warszawa: Ortis, 1993, s. 6.
  25. Tomasz Grygiel: Pałac Małachowskich i dom Roeslera. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 62. ISBN 83-01-02662-6.
  26. Jarosław Zawadzki: Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie. Warszawa: Parafia Wszystkich Świętych w Warszawie, 1997, s. 27, 32. ISBN 83-908838-0-5.
  27. Maria Nietyksza: Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] 130 lat statystyki Warszawy 1864–1994. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1995, s. 35–36.
  28. a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 808. ISBN 83-01-08836-2.
  29. Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 208. ISBN 978-83-235-2572-1.
  30. Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 226, 2002. 
  31. a b K. Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak.
  32. a b c d e f g h i j k l m Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 229, 2002. 
  33. Malte Rolf: Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 209. ISBN 978-83-235-2572-1.
  34. Piotr Paszkiewicz, Michał Sandowicz: Wolski cmentarz prawosławny w Warszawie. Przewodnik. Warszawa: Komisja Opieki nad Zabytkami przy Metropolii Prawosławnej, 1990, s. 8.
  35. Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 192.
  36. Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 46.
  37. a b Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 230, 2002. 
  38. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 367. ISBN 83-86619-97X.
  39. Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 203.
  40. Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 59. ISBN 83-88973-59-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-02798-3.
  • Sokrates Starynkiewicz, Dziennik 1887-1897, 2001.
  • Antoni Zaleski, Towarzystwo Warszawskie. Listy do przyjaciółki przez baronową XYZ, 1971.
  • Krystyna Held-Olsińska, Rosyjski warszawiak, [w:] „Polityka” 2012, nr 37, s. 58–60.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]