Skalny nurek – Wikipedia, wolna encyklopedia

Skalny nurek (oryg. ang. Rock Diver) – opowiadanie fantastycznonaukowe opublikowane w 1951 r., debiut amerykańskiego pisarza Harry’ego Harrisona.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tekst ukazał się w lutowym numerze magazynu „Worlds Beyond(inne języki)” z 1951 r. Opowiadanie miało nosić pierwotnie tytuł I Walk Through Rocks (dosł. pol. Przechodzę przez skały), zmienił je redaktor „Worlds Beyond” Damon Knight, który kupił prawa do publikacji opowiadania za 50 dolarów; utwór za taką samą cenę (inne źródło podaje kwoty 100 i 150 dolarów^[1]) kupił też Frederik Pohl do antologii Beyond the End of Time, która ukazała się w 1952 r.^[2][3][4][5] Był to literacki debiut Harrisona, który wcześniej był ilustratorem^[4][5] (stworzył też ilustrację do tego opowiadania^[6]). Harrison napisał, że opowiadanie powstało podczas choroby, która uniemożliwiała mu pracę nad grafiką i celował nią w rynek czytelniczy, którego zainteresowania zdążył zrozumieć jako ilustrator. Pisarstwo okazało się też dla Harrisona bardziej dochodowe niż praca ilustratorska^[1].

Opowiadanie było przedrukowane w licznych antologiach i przetłumaczone na inne języki (m.in. rosyjski w 1971 r.^[7]). Polski przekład Jana Zakrzewskiego ukazał się w pionierskiej antologii Rakietowe szlaki w 1958 r. Miesięcznik „Problemy” (07/1974) zamieścił utwór w tłumaczeniu Krzysztofa Malinowskiego pod tytułem Przenikacz skał^[8].

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Przewodnim motywem opowiadania jest podróż pod powierzchnię ziemi^[9] w poszukiwaniu cennych surowców^[10] z wykorzystaniem fantastycznonaukowej technologii przenikania/przechodzenia przez materię^[11]. Harrison napisał, że oparł pomysł na „klasycznej fabule westernu”, w kontekście walk górników o złoża (zob. claim jumping(inne języki)) z ery gorączki złota, ale w wersji SF^[12].

Analiza i odbiór[edytuj | edytuj kod]

Był to jeden z pierwszych utworów fantastycznonaukowych opisujących zjawisko przenikania/przechodzenia przez materię^[11] (sam Harrison przyznał, że pomysł na takie urządzenie nie był jego i zainspirował się istniejącymi już utworami fantastycznymi^[12]). Algis Budrys w 1967 r. stwierdził, że było to jedno z opowiadań (w kontekście antologii Science Fiction Inventions(inne języki), w której było przedrukowane), które były „prawdziwie przełomowe w historii SF, w tym szczególnym sensie, że każde z nich albo zapoczątkowało, albo jako pierwsze zaowocowało podstawową ideą technologiczną w tak udanym połączeniu z wartościami fabularnymi, że niemożliwe jest ponowne poruszenie tej idei bez konieczności znalezienia dla niej zupełnie nowych ram"^[13]. Podobnie w 1985 r. Jerry Pournelle napisał, że to zjawisko było ciekawym pomysłem, przykuwającym uwagę czytelników fantastyki naukowej^[14].

Recenzent Analog Science Fiction and Fact napisał w 1969 r., że jest to „bardzo realistyczna opowieść o górniczych poszukiwaniach i konfliktach we wnętrzu Ziemi. To może być ostateczne rozwinięcie starego pomysłu o człowieku, który może przechodzić przez ściany”^[10].

Lech Jęczmyk przytacza opinię, że „jak wielu sądzi” jest to najlepsze opowiadanie Harrisona. O wyjątkowości, jego zdaniem, świadczy pomysł („nie kosmos, nie ocean, ale skorupa ziemska jako teren podboju”) i „wciągający dramat”^[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]