Rysunki naskalne w Val Camonica – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ryty naskalne w Val Camonica[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Włochy

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, VI

Numer ref.

94

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1979
na 3. sesji

Położenie na mapie Włoch
Mapa konturowa Włoch, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Ryty naskalne w Val Camonica”
Ziemia46°01′26″N 10°21′00″E/46,023889 10,350000
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Ryty naskalne w Val Camonica – jedno z największych na świecie skupisk prehistorycznych petroglifów – ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, wojną i kultem religijnym wyrytych na skałach w alpejskiej dolinie Val Camonica we Włoszech.

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Petroglify odkryto w wielu miejscach w dolinie Val Camonica we wschodniej Lombardii w prowincji Brescia[1]. Dolina rozciąga się na ponad 80 km wzdłuż rzeki Oglio[2].

Do dziś udokumentowano 180 stanowisk z rytami naskalnymi na ponad 2000 skał na terenie 24 z 41 gmin położonych w dolinie[1]. Najwięcej petroglifów znajduje się w środkowej części doliny pomiędzy miejscowościami Ceto i Sellero[2].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Petroglify obejmują ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, nawigacją, wojną i magią[3]. Ryty powstawały przede wszystkim na przestrzeni 8000 lat[3], w okresie od górnego paleolitu do epoki żelaza; niewiele pochodzi z okresu rzymskiego i średniowiecza[4]. Petroglify pokrywają ok. 2400 skał – piaskowców i zlepieńców powstałych w górnym permie[4].

Większość petroglifów została wykuta przy użyciu kamiennego lub metalowego narzędzia, którym uderzano w skałę jak młotkiem[4]. Stosowano również technikę graffito – drobnych wyżłobień ostrym narzędziem[4].

Emmanuel Anati w 1975 zaproponował podział petroglifów na cztery grupy stylistyczne odpowiadające dwóm okresom historycznym: okresowi prehistorycznemu (od epipaleolitu do epoki brązu, Protocamuno), z rytami wyróżniającymi się indywidualnymi lub grupowymi figurami schematycznymi oraz okresowi protohistorycznemu (epoka żelaza) z przedstawieniami naturalistycznymi i narratywnymi, ukazującymi postaci w ruchu i ilustrującymi całe wydarzenia[4]. Ryty z drugiego okresu są przypisywane Kamunom[4].

Ryty przedstawiają sceny z życia codziennego ówczesnych mieszkańców doliny (m.in. polowania, uprawy ziemi) oraz motywy związane z ich życiem duchowym (m.in. postaci bóstw, sceny kultu i praktyk religijnych – tańców i obrzędów inicjacyjnych)[4]:

  • paleolit górny – ryty przypisywane temu okresowi znajdują się w Luine w regionie Darfo Boario Terme; przedstawiają, często wielkoformatowe, postaci dużych zwierząt przebitych bronią używaną do polowań[4]. Wykute zostały technika młotkową przy użyciu ciężkich, kamiennych narzędzi, których pozostałości znaleziono u podstawy skały[4].
  • neolit – petroglify z tego okresu przedstawiają schematyczne postaci adorantów, symetryczne figury ludzkie z rękoma, zgiętymi w łokciach ku górze, interpretowane jako ludzi modlących się, tańczących lub lamentujących[4]. Ryty geometryczne interpretowane są jako przedstawienia pól uprawnych[4].
  • chalkolit – ryty z tego okresu ukazują postaci ludzi i zwierząt (dzikich – jeleniowate, koziorożce, kozice północne, lisy, wilki i dziki oraz udomowionych – psy, świnie, bydło), przedstawiania broni a także ryty czysto ornamentalne[4]. Głównym motywem symbolicznymi tego okresu jest dysk słoneczny[4].
  • epoka brązu – większość petroglifów z tego okresu przedstawia różne rodzaje broni (sztylety, siekiery i halabardy), pojedynczo i w grupach, które były porównywane do gromadzenia (chowania) narzędzi i broni metalowych w czasie niebezpieczeństwa, lecz również w celach wotywnych[4]. Jako szczególnie interesujące opisywane są sceny orania, tkania oraz przedstawienia mrówek, schematyczne, lecz z obecnymi detalami anatomicznymi[4].
  • epoka żelaza – ryty te przypisywane są Kamunom, większość z nich ma charakter naturalistyczny i realistyczny, postaci wyróżniają się coraz lepiej oddanymi detalami anatomicznymi i często przedstawiane są w ruchu[4]. Dominującym motywem jest postać wojownika w scenach pojedynków, jazdy konnej i polowania, co interpretowanych jako elementy inicjacji – wejścia w życie dorosłe[4]. Wojownicy przedstawiani są z bronią: mieczami, hełmami i tarczami[4]. Sceny orania ukazują prace przy użyciu koni a nie wołów, które pojawiały się na rytach z epok wcześniejszych[4]. W okresie tym umieszczano również inskrypcje zapisane pismem Etrusków[4].
  • Cesarstwo Rzymskie – z tego okresu pochodzą inskrypcje w języku łacińskim[4].
  • średniowiecze – w okresie IV–XI w. Kościół katolicki prowadził kampanie przeciwko kultowi pogańskiemu w górach i pogańskim przedstawieniom naskalnym[4]. W okresie tym umieszczano na skalach symbole chrześcijańskie – przede wszystkim znaki krzyża[4].

Historia badań[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o petroglifach w Val Camonica pochodzą z raportu alpinisty Gualtiero Laenga (1888–1968) z 1909 roku przesłanego do Comitato Nazionale per la protezione del paesaggio e dei monumenti, Touring Club Italiano[5]. W 1914 roku Laeng umieścił informacje o rytach na dwóch głazach w Cemmo w przewodniku Guida d’Italia del Touring Club Italiano: Piemonte, Lombardia e Canton Ticino[4]. Publikacja ta wzbudziła zainteresowanie naukowców, którzy przybyli do Cemmo w poszukiwaniu kolejnych petroglifów[4].

W latach 20. i 30. XX w. poszukiwania na terenie całej doliny prowadzili Giovanni Marro (1875–1952), Paolo Graziosi (1906–1988), Raffaello Battaglia i Giuseppe Bonafini[4]. Bonafini zaproponował utworzenie w dolinie parku archeologicznego[4]. W latach 30. XX w. odkryciami zainteresował się Franz Altheim (1898–1976) pracujący dla nazistowskiej organizacji Ahnenerbe[4]. W latach 50. XX w. dolinę badał szwajcarski archeolog Hercli Bertogg (1903–1958), Gualtiero Laeng oraz Emanuele Süss, która jako sporządziła mapę lokalizacji petroglifów w rejonie Naquane, co pozwoliło na utworzenie tu w 1955 roku parku narodowego[4].

W 1956 roku nowy impuls do badań dał włoski archeolog Emmanuel Anati, który porównał odkrycia w Val Camonica z tymi z Monte Bego i w 1964 roku założył w Capo di Ponte ośrodek studiów prehistorycznych – Centro Camuno di Studi Preistorici[4]. Naukowcy z ośrodka rozpoczęli systematyczne badania petroglifów oraz wykopaliska[4]. W 1975 roku Anati opublikował pierwszą całościową analizę petroglifów, zarówno pod względem topograficznym jak i chronologicznym – Evoluzione e stile nell’arte rupestre camuna[4].

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO[3].

Parki archeologiczne w Val Camonica[edytuj | edytuj kod]

Poniższa tabela przedstawia osiem parków archeologicznych z petroglifami utworzonych w dolinie Val Camonica[2]:

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy parku wraz z jej włoskim oryginałem;
Rok – roku utworzenia parku;
Położenie – gmina, współrzędne geograficzne;
Petroglify – fotografie wybranych petroglifów na terenie parku.
N° Obiekt Rok Położenie Petroglify
1. Park Narodowy Rytów Naskalnych
Parco nazionale delle incisioni rupestri di Naquane[6][7] 		1955 Capo di Ponte
46°01′32″N 10°20′57″E/46,025556 10,349167
2. Narodowy Park Archeologiczny Massi di Cemmo
Parco archeologico nazionale dei Massi di Cemmo[8][9] 		2005 Capo di Ponte
46°01′52″N 10°20′20″E/46,031111 10,338889
3. Komunalny Park Archeologiczny Seradina-Bedolina
Parco archeologico comunale di Seradina-Bedolina[10][11] 		2005 Capo di Ponte
46°02′00″N 10°20′29″E/46,033333 10,341389
4. Park Archeologiczny Asinino-Anvòia
Parco archeologico di Asinino-Anvòia[12][13] 		Ossimo
45°57′19″N 10°14′47″E/45,955278 10,246389
5. Komunalny Park Rytów Naskalnych w Luine
Parco comunale delle incisioni rupestri di Luine[14] 		Darfo Boario Terme
45°53′20″N 10°10′46″E/45,888889 10,179444
6. Komunalny Park Archeologiczny i Mineralogiczny Sellero
Parco comunale archeologico e minerario di Sellero[15] 		2008 Sellero
46°03′26″N 10°20′29″E/46,057222 10,341389
7. Komunalny Park Archeologiczny w Sonico
Parco archeologico comunale di Sonico[16][17] 		Sonico
46°10′07″N 10°21′20″E/46,168611 10,355556
8. Rezerwat Rytów Naskalnych w Ceto, Cimbergo i Paspardo
Riserva naturale Incisioni rupestri di Ceto, Cimbergo e Paspardo[18] 		1983 Ceto (Nadro)
Cimbergo
Paspardo
46°01′06″N 10°21′10″E/46,018333 10,352778

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Territory and Engravings. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  2. ↑ a b c Parks. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  3. ↑ a b c UNESCO: Rock Drawings in Valcamonica. [dostęp 2017-09-02]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af Management Plan of UNESCO Site n.94 “Rock Drawings in Valle Camonica” 2005. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  5. ↑ History of researches in Camonica Valley. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  6. ↑ Parco Nazionale delle Incisioni Rupestri: strona oficjalna. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  7. ↑ The National Park of Rock Engravings in Capo di Ponte. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  8. ↑ Parco Archeologico Nazionale dei Massi di Cemmo: strona oficjalna. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  9. ↑ The National Archaeological Park of Massi di Cemmo. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  10. ↑ Parco di Sradina-Bedolina: strona oficjalna. [dostęp 2017-09-03]. (ang.).
  11. ↑ The Seradina-Bedolina Municipal Archaeological Park. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  12. ↑ Parco archeologico di Anvòia. [w:] Invallecamonica.it [on-line]. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  13. ↑ The Asinino-Anvòia Archaeological Park. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  14. ↑ Parco Comunale delle Incisioni Rupestri di Luine. [w:] Invallecamonica.it [on-line]. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  15. ↑ The Municipal Archaeological and Mineral Park of Sellero. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)]. (ang.).
  16. ↑ The “Coren delle Fate” polythematic pathway in Sonico. [w:] vallecamonicaunesco.it [on-line]. [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
  17. ↑ Parco archeologico comunale di Sonico. [w:] Pro Loco di Sonico (BS) [on-line]. [dostęp 2017-09-03]. (wł.).
  18. ↑ Rock Art Natural Reserve of Ceto, Cimbergo, Paspardo: strona oficjalna. [dostęp 2017-09-03]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 471.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO we Włoszech

Flaga UNESCO

Kulturowe
Przyrodnicze

Flaga Włoch

  1. ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Ukrainą
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rysunki_naskalne_w_Val_Camonica&oldid=69285260”