Powiat wodzisławski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Powiat wodzisławski

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
TERC	2415
Siedziba	Wodzisław Śląski
Starosta	Leszek Bizoń
Powierzchnia (2024)	286,83 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności	150 269[1]
• gęstość	523,9 os./km²
Urbanizacja	63,11%
Tablice rejestracyjne	SWD, SWZ[2]
Adres urzędu: ul. Bogumińska 2 44-300 Wodzisław Śląski
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 4 Liczba gmin wiejskich 5
Położenie na mapie województwa
49°59′35,88″N 18°25′30,72″E/49,993300 18,425200
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Powiat wodzisławski – powiat w Polsce (województwo śląskie), reaktywowany w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą i największym miastem jest Wodzisław Śląski.

W skład powiatu wchodzą:

• miasta:
  Wodzisław Śląski
  Rydułtowy
  Radlin
  Pszów
• gminy wiejskie:
  Godów
  Gorzyce
  Lubomia
  Marklowice
  Mszana

Wchodzący w skład powiatu wodzisławskiego obszar bywa często określany terminem ziemia wodzisławska^[3][4]. Jest to termin umowny, choć granice powiatu pokrywają się mniej więcej z historycznie ukształtowanym obszarem, zwanym ziemią wodzisławską (poza Rydułtowami, które w latach 1945-1975 należały do powiatu rybnickiego) jednak z Jastrzębiem będącym dziś miastem na prawach powiatu. Rodowód ziemi wodzisławskiej sięga czasów późnego średniowiecza, kiedy to powstało Wodzisławskie Państwo Stanowe. Wzmianka o jego istnieniu pochodzi dopiero z końca XV wieku^[3]. W związku z reformą administracyjną Prus w 1742 r. państwo to zostało zlikwidowane i ziemia wodzisławska włączona została do powiatu pszczyńskiego, z zachowaniem pewnej autonomii, a po 1816 r. do powiatu rybnickiego. W latach 1922–1939 południowa granica ziemi wodzisławskiej stanowiła granicę z Czechosłowacją do Olzy i od Olzy w stronę Raciborza z Niemcami^[4]. Historycznie teren powiatu leży na Górnym Śląsku^[5].

Dnia 1 października 1954 w województwie stalinogrodzkim (katowickim) reaktywowano powiat wodzisławski o granicach zbliżonych do historycznych granic państwa wodzisławskiego. Był to jeden z pierwszych powiatów utworzonych po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat wodzisławski złożyły się 1 miasto i 21 gromad, które wyłączono z powiatu rybnickiego w tymże województwie (w praktyce gromady te należały do powiatu rybnickiego przez zaledwie dwa dni)^[6]:

• miasto: Wodzisław Śląski
• gromady: Czyżowice, Godów, Gołkowice, Gorzyce, Jastrzębie Górne^[7], Jastrzębie Zdrój^[8], Kokoszyce^[9], Lubomia, Marklowice, Moszczenica^[10], Mszana, Olza, Połomia, Pszów, Radlin, Rogów, Ruptawa^[11], Skrzyszów, Syrynia, Turza^[12] i Wilchwy^[13]

13 listopada 1954 roku Pszów i Radlin otrzymały prawa miejskie^[14]. 1 stycznia 1956 roku Jastrzębie Zdrój zostało osiedlem^[15], którym pozostało do 1 lipca 1963 roku, kiedy to nadano mu prawa miejskie^[16]. 20 grudnia 1956 roku przywrócono województwu stalinogrodzkiemu jego pierwotną nazwę województwo katowickie^[17]. 1 stycznia 1957 roku do powiatu wodzisławskiego dołączono gromadę Bzie Zameckie z powiatu pszczyńskiego^[18].

Po zniesieniu gromad i osiedli oraz reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat wodzisławski podzielono na 4 miasta i 6 gmin^[19]:

• miasta: Jastrzębie-Zdrój, Pszów, Radlin i Wodzisław Śląski
• gminy: Godów, Gorzyce, Lubomia, Marklowice, Mszana i Ruptawa

27 maja 1975 roku, pięć dni przed reformą likwidującą powiaty, miało miejsce przyłączenie jednostek administracyjnych do większych sąsiednich ośrodków miejskich. Spośród 10 jednostek powiatu wodzisławskiego 4 utraciły suwerenność: do Wodzisławia włączono miasta Pszów i Radlin oraz gminę Marklowice (a także miasto Rydułtowy z powiatu rybnickiego), a do Jastrzębia-Zdroju gminę Ruptawa^[20] (ponadto gminę Szeroka z powiatu rybnickiego^[21]).

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku zredukowane administracyjnie terytorium zniesionego powiatu wodzisławskiego włączono do nowego województwa katowickiego^[22].

Jako pierwsze status miasta odzyskały Rydułtowy: odłączyły się od Wodzisławia 1 stycznia 1992^[23]. 30 grudnia 1994 roku status miasta odzyskał Pszów, odtworzono także gminę Marklowice^[24]. Nieco później, 1 stycznia 1997 roku, prawa miejskie odzyskał również Radlin^[25]. Gminy Ruptawa już nie reaktywowano.

Wraz z kolejną reformą administracyjną przywrócono 1 stycznia 1999 roku w województwie śląskim powiat wodzisławski o obszarze nieco zmodyfikowanym w porównaniu z tym z początku 1975 roku^[26]. Do powiatu przybyło miasto Rydułtowy (wcześniej związane z powiatem rybnickim, a w latach 1975-1991 jako dzielnica Wodzisławia^[3]) a ubyło miasto Jastrzębie-Zdrój, z którego utworzono miasto na prawach powiatu. Obecnie powiat wodzisławski obejmuje gminy związane przez wieki z miastem Wodzisław Śląski.

Wodzisław Śląski

Powiat wodzisławski leży w województwie śląskim, w jego południowej części, od północy graniczy z miastem Rybnik, od wschodu z powiatem rybnickim i miastem Jastrzębie-Zdrój należącym do 1975 r. do powiatu wodzisławskiego. Od południa granica powiatu stanowi również granicę państwa z Czechami. Od zachodu powiat graniczy z powiatem raciborskim. Na terenie powiatu wodzisławskiego leżą 4 miasta i 5 gmin. Stolicą powiatu jest położone w środku powiatu miasto Wodzisław Śląski. Przez powiat przepływają rzeki Odra, Olza, Lesznica, Nacyna i Szotkówka. W zachodniej części powiatu swoje źródło ma rzeka Sumina, a na wschodnich jego krańcach swe źródła ma rzeka Pszczynka. W powiecie wodzisławskim występują bardzo duże różnice w wysokościach względnych sięgające ponad 100 metrów. W okolicach Rogowa i Bełsznicy roztacza się malowniczy krajobraz na dolinę Odry. Stawy Wielikątu tworzą ponadto doskonały teren dla dzikiego ptactwa. Północna część regionu (od Wodzisławia na północ) to krajobraz górnośląski z kominami zakładów przemysłowych i hałdami.

Życie kulturalne mieszkańców powiatu skupia się głównie w Wodzisławiu Śląskim w którym mają swe siedziby min. Wodzisławskie Centrum Kultury, Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, Muzeum Miejskie czy Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej. W Wodzisławiu działa również klub piłkarski Odra Wodzisław Śląski, przez wiele lat występujący w Ekstraklasie. Rozpoznawalnym miejscem jest również bazylika w Pszowie oraz Sanktuarium MB Fatimskiej w Turzy Śląskiej, które są jednym z istotniejszych miejsc pątniczych na Śląsku. W powiecie istnieją ścieżki rowerowe, które przebiegają wzdłuż interesujących miejsc w regionie. Obiekty, które można zobaczyć po drodze to m.in. kościoły WNMP w Wodzisławiu, Radlinie, dawny klasztor franciszkanów wraz z gotyckim kościołem Świętej Trójcy, pałace w Wodzisławiu, zabytkowy XV w. drewniany kościół w Łaziskach. Część zabytków ziemi wodzisławskiej została nakazem ówczesnych władz przeniesiona do innych miejscowości (drewniane kościoły w Syryni i Jedłowniku). Latem wypocząć można w nadodrzańskich miejscowościach takich jak np. Olza, Odra, Buków czy Nieboczowy lub skorzystać z leśnego kąpieliska Balaton.

• Wodzisław Śląski
  • Pałac Dietrichsteinów z lat 1742-1745, obecnie Muzeum Regionalne i Urząd Stanu Cywilnego
  • Zespół klasztorny franciszkanów, kościół pw. Św. Trójcy z XIV wieku i klasztor franciszkański z XVII wieku.
  • kościół WNMP z lat 1909–1911. Na fundamentach kościoła gotyckiego z 1599
  • Zespół pałacowo-parkowy w Wodzisławiu Śląskim-Kokoszycach (obecnie Dom Rekolekcyjny w Kokoszycach) z 1822
  • Baszta Rycerska
  • Zabytkowy układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Kąpielisko leśne Balaton
  • Rodzinny Park Rozrywki Trzy Wzgórza
• Rydułtowy
  • Kościół św. Jerzego
  • Tunel kolejowy w Rydułtowach
  • Hałda w Rydułtowach
• Radlin
  • Kościół WNMP
  • Zabytkowe osiedla Emma
  • Tężnia w Radlinie
  • Szyb kopalniany "Wiktor" projektu Hansa Poelziga^[27]
• Pszów
  • Bazylika NMP
  • Kalwaria Pszowska
  • Zabudowania byłej KWK Anna projektu Hansa Poelziga
• Gmina Godów
  • Drewniany Kościół Wszystkich Świętych w Łaziskach z XV w.
  • Drewniany Kościół św. Anny w Gołkowicach z XIX w.
• Gmina Gorzyce
  • Zespół pałacowo-parkowy w Gorzycach XVIII w.
  • Zabytkowe osiedle Kolonii Fryderyk z pocz. XX w.
  • Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Turzy Śl.
• Gmina Lubomia
  • Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt”
  • Kaplica Matki Boskiej Różańcowej w Bukowie XVIII w.
• Gmina Marklowice
  • Kościół św. Stanisława
  • Tropikalna wyspa
• Gmina Mszana
  • Kościół NNMP w Połomi
  • Zabytkowa plebania w Połomi
  • Most autostradowy w Mszanie (najszerszy most w Polsce)

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2023):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu wodzisławskiego^[29].
  

• 1995 – 158 320
• 2000 – 155 460
• 2005 – 155 170
• 2010 – 158 240
• 2015 – 157 830
• 2020 – 152 910
• 2023 – 150 270^[30]

Do najważniejszych dróg na terenie powiatu należą:

• Autostrada A1
• DK78
• DW923
• DW930
• DW932
• DW933
• DW935
• DW936
• DW937

Najważniejsze stacje kolejowe w powiecie wodzisławskim to:

• Wodzisław Śl.
• Rydułtowy
• Olza

• Droga Główna Południowa (Pawłowice – Jastrzębie-Zdrój – Mszana – Skrzyszów – Krostoszowice – Wodzisław Śląski – Pszów – Rydułtowy)

• powiat Recklinghausen
• Ostrawa