Ponidzie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ponidzie
{{{alt grafiki}}}
Nida – połączenie Czarnej i Białej Nidy
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Miejscowości

Pińczów, Busko-Zdrój, Wiślica, Solec-Zdrój

Wydarzenia historyczne

Bitwa pod Grotnikami

Rodzaj obiektu

region

Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Ponidzie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Ponidzie”
Ziemia50°24′12,94″N 20°42′12,83″E/50,403594 20,703564
Multimedia w Wikimedia Commons
Miłek wiosenny – roślinny symbol Ponidzia
Gotycka Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy
Gotycki kościół w Chotlu Czerwonym
Kolosy – zbór ariański z 1654

Ponidzie – region położony w województwie świętokrzyskim na terenie Niecki Nidziańskiej, nad środkową i dolną Nidą, od Chęcin[1] po Nowy Korczyn.

Warunki naturalne[edytuj | edytuj kod]

Występują tu wzniesienia z okresu miocenu, zbudowane głównie ze skał gipsowych. W południowej części regionu dominuje krajobraz nizinny.

Na terenie Ponidzia umiejscowione są trzy parki krajobrazowe: Nadnidziański, Szaniecki i Kozubowski. W rezerwatach przyrody Przęślin, Skorocice, Krzyżanowice, Skotniki Górne, Winiary Zagojskie, Góry Wschodnie, Grabowiec i Skowronno występują relikty roślinności stepowej. Spotykane są tu często podmokłe łąki, torfowiska i stawy rybne. W Rezerwacie przyrody Owczary rosną jedyne na terenie Niecki Nidziańskiej słonorośla. Latem, na polach opodal Winiar Dolnych, można poczuć się jak w Prowansji a to za sprawą uprawianej tu od lat lawendy.

Jedną z atrakcji turystycznych regionu jest kolej wąskotorowa "Ciuchcia Express Ponidzie", która łączy Pińczów z Jędrzejowem. Współcześnie, do ważniejszych ośrodków regionu należą: Pińczów, Jędrzejów i Busko-Zdrój.

Ponidzie z lotu ptaka w okolicach Czarnocina

Roślinnym symbolem Ponidzia jest miłek wiosenny, za architektoniczny uznaje się kolegiatę wiślicką.

Historia regionu[edytuj | edytuj kod]

Ponidzie jest regionem rolniczym o tradycjach sięgających tysiące lat wstecz. W pałacu Wielopolskich w Chrobrzu prezentowane są liczące 7,5 tys. lat eksponaty znalezione podczas prac archeologicznych w Pełczyskach, miejscowości która przez trzy ostatnie stulecia p.n.e. była najbogatszą osadą celtycką w całej Małopolsce[2]. W leżących opodal Buska-Zdroju Żernikach Górnych zachował się prehistoryczny kurhan i ślady pochówków sprzed 4500 lat p.n.e..

Położone w połowie drogi pomiędzy Krakowem i Sandomierzem Ponidzie swój złoty okres miało w średniowieczu. Tu wybudowano zamki królewskie, tu często rezydowali władcy i dwór, tu odbywały się wiece i zjazdy rycerskie, tu dochodziło do doniosłych wydarzeń rangi państwowej. Tu np.:

 Osobny artykuł: Bitwa pod Grotnikami.
 Osobny artykuł: Republika Pińczowska (1918).
 Osobny artykuł: Republika Pińczowska (1944).
 Osobny artykuł: Operacja wiślańsko-odrzańska.

Bracia polscy na Ponidziu[edytuj | edytuj kod]

Pęczelice. Ruiny ariańskiego kościoła z XVII w.
Szaniec – dwór renesansowy pełniący rolę zboru braci polskich

W XVI w. Ponidzie było terenem działalności braci polskich z największą ilością zborów w Polsce. Cała kraina pokryta była siecią szkół, zborów i bibliotek braci polskich znajdujących się między innymi w miejscowościach: Brzezie, Chmielnik, Chwałowice, Czarkowy, Czarnocin, Cieszkowy, Gacki, Gnojno, Góry, Gruszczyn, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kije, Kolosy, Krzcięcice, Lubcza, Ludynia, Łapczyna Wola, Mieronice, Moskorzew, Nagłowice, Oksa, Pełczyska, Pęczelice, Piasek Wielki, Pińczów, Raszków, Rogów, Sancygniów, Secemin, Sędziejowice, Skorczów, Sobków, Staszów, Strzelce, Szaniec, Szczekociny, Węchadłów, Wiślica, Wodzisław, Żerniki Górne i innych[7][8].

Z Ponidziem związani byli następujący reformatorzy: Andrzej Lubieniecki (zm. 1623), Krzysztof Lubieniecki, Jan Łaski, Hieronim Moskorzewski, Grzegorz Orsatius, Samuel Przypkowski, Marcin Ruar, Jan Sienieński, Faust Socyn, Jan Stoiński i Piotr Statorius Strojeński. Działacze głoszący zasady równości społecznej i pacyfizmu, rozwijający kulturę narodową i oświatę oraz walczący z wyzyskiem feudalnym i złem tkwiącym w kościele[7].

Pamiątkami po działalności Braci polskich na Ponidziu są, między innymi:

Znani Ponidzianie[edytuj | edytuj kod]

Adolf Dygasiński. Pisarz z Ponidzia

Przez wiele lat mieszkał tu Jan Chryzostom Pasek. Na Ponidziu mieszkał także Hugo Kołłątaj uczeń szkoły średniej w Pińczowie a następnie proboszcz parafii w Krzyżanowicach i Pińczowie[9]. Z Ponidziem związane jest ponadto życie i twórczość Adolfa Dygasińskiego i Wojciecha Belona, którego piosenka "Nuta z Ponidzia", wykonywana przez zespół Wolna Grupa Bukowina uznawana jest za nieformalny hymn tej krainy. W twórczości Adolfa Dygasińskiego zostały upamiętnione następujące miejscowości Ponidzia: Chroberz, Jurków, Kije, Kopernia, Krzyżanowice, Młodzawy, Pawłowice, Pińczów, Skowronno, Skrzypiów, Uników, Włochy, Włoszczowice, Zagość i Zakrzów[10].

Galeria – flora i fauna Ponidzia[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michał Jurecki: Ponidzie, w świętokrzyskim stepie. Kraków: Amistad Sp. z o.o., 2009, s. 5-6. ISBN 978-83-7560-060-5.
  2. ↑ Wystawy – Wykopaliska z Pełczysk. Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego i Tradycji Rolnej Ponidzia, 2008. [dostęp 2011-05-19]. (pol.).
  3. ↑ Małecki i Marcinkowski 1975 ↓, s. 13.
  4. ↑ Steblik 1989 ↓, s. 373.
  5. ↑ Ważniewski 1975 ↓, s. 236,.
  6. ↑ Ważniewski 1975 ↓, s. 323,.
  7. ↑ a b Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny., Warszawa 1971, s. 29
  8. ↑ Halina Maria Machul, Ariańskim szlakiem po ziemi kieleckiej., Warszawa , s. 3,4
  9. ↑ Praca zbiorowa 1991 ↓, s. 33,.
  10. ↑ Praca zbiorowa, Adolf Dygasiński człowiek z Ponidzia ., Pińczów 2009 , s. 32-44,
Wojciech Belon bard Ponidzia

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: MON, 1989.
  • Władysław Ważniewski: Walki partyzanckie nad Nidą 1939–1945. Warszawa: MON, 1975.
  • Zygmunt Małecki, Stanisław Marcinkowski: Ziemia pińczowska. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975.
  • Praca zbiorowa: Pamiętnik świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej. Kielce: TKN, 1991.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ponidzie&oldid=73069073”