Pogrzeb sardynki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pogrzeb sardynki
El entierro de la sardina
Ilustracja
Autor

Francisco Goya

Rodzaj

malarstwo rodzajowe

Data powstania

1808–1814

Medium

olej na desce

Wymiary

82 × 60 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Madryt

Lokalizacja

Królewska Akademia Sztuk Pięknych św. Ferdynanda

Multimedia w Wikimedia Commons
Szkic do obrazu
Szaleństwo przedstawione z wiatraczkiem w Ikonologii Cesare Ripa

Pogrzeb sardynki[1][2] (hiszp. El entierro de la sardina) – obraz olejny hiszpańskiego malarza Francisca Goi przedstawiający karnawałowy orszak. Jest interpretowany jako zwyczaj „pogrzebu sardynki”, wesołej maskarady poprzedzającej okres Wielkiego postu[3]. Jednocześnie zawiera mroczne symbole odnoszące się do szaleństwa, chaosu i degeneracji. Obraz powstał prawdopodobnie w czasie lub po zakończeniu wojny z Francją, w okresie niezależnej pracy twórczej Goi[4].

Okoliczności powstania[edytuj | edytuj kod]

Początkowo obraz datowano na rok 1783 i uznawano za realistyczne przedstawienie lokalnego święta. Obecnie przyjmuje się, że powstał w latach 1812–1814 (lub 1808–1812[5]), a wesołe święto jest wyrazem radości Goi spowodowanej zakończeniem wojny z Francją (1808–1814)[1]. Na okres powojenny wskazuje także zastosowana technika, podobieństwo do serii rycin Szaleństwa oraz użyte materiały[6]. W okresie wojennym i powojennym brakowało materiałów do pracy malarskiej, Goya miał zwyczaj ponownego wykorzystywania płócien i zamalowywania gotowych dzieł. Pogrzeb sardynki powstał na desce z twardego tropikalnego mahoniu[6] lub cedru[5]. Goya użył prawdopodobnie drewna z drzwi meblowych[6] lub pudełka po cygarach[5]. Stanowiąca podstawę obrazu deska została złożona z dwóch większych kawałków drewna połączonych metalowym zawiasem oraz dwóch mniejszych dodanych na górze i na dole, o szerokości około 6 cm[5].

Pogrzeb sardynki był często zaliczany do serii obrazów gabinetowych Goi nazywanej Święta i zwyczaje (hiszp. Fiestas y costumbres), w której skład wchodzą: Trybunał Inkwizycji, Procesja biczowników, Dom wariatów i Walka byków w miasteczku. Wszystkie te obrazy w pewien sposób przedstawiają sceny szaleństwa, powstały także na desce z takiego samego drewna, chociaż Pogrzeb sardynki ma nieco większe rozmiary. Nie został jednak wymieniony w inwentarzu dzieł Goi sporządzonym w 1812, gdzie zanotowano „cztery obrazki przedstawiające święta i zwyczaje”. Możliwe, że dzieła należą do tej samej serii, a przynajmniej są ze sobą spokrewnione pod względem tematyki, techniki i czasu powstania[6][7].

Zwyczaj pogrzebu sardynki[edytuj | edytuj kod]

Najbardziej rozpowszechnionym tytułem tego obrazu jest Pogrzeb sardynki, mimo że nie ma na nim odnośników do tego konkretnego ludowego święta obchodzonego na zakończenie karnawału. Zwyczaj ten wywodzi się z greckich Dionizji, które dotarły do krajów chrześcijańskich w różnych wariantach. Ten pogański festiwal, który próbowano stłumić jako antychrześcijański, był związany ze światem szaleństwa i obchodzony z maskami, także podlegającymi różnym zakazom. Był szczególnie popularny w Madrycie, gdzie świętowano nad brzegiem rzeki Manzanares[6]. W noc poprzedzającą Środę Popielcową organizowano barwną procesję przebierańców, którzy z pochodniami i kolorowymi chorągiewkami udawali się nad rzekę[1]. Świętujący zwykle ubierali się na czarno – przebrani za księży i wdowy opłakiwali śmierć sardynki, czyli koniec karnawału[6]. Na czele procesji niesiono słomianą kukłę, w której ustach umieszczano sardynkę. Po dotarciu nad rzekę sardynce urządzano symboliczny pogrzeb – owiniętą w całun i złożoną w pudle puszczano na wodę. Kukłę palono na stosie na zakończenie zabawy[1][8]. Pierwotnie grzebano nie rybę, lecz kawałek słoniny lub wieprzową półtuszę[5][4].

Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]

W tłumie rozbawionych, świętujących ludzi widać dwie tańczące kobiety w białych sukienkach i maskach na twarzy. Z tyłu głowy noszą drugą maskę, która odzwierciedla podwójną naturę kobiety[a][6]. Maski symbolizują oszustwo, złe intencje i demoniczne siły[9]. Tancerkom towarzyszy dwóch mężczyzn, jeden ubrany w strój kościelny, a drugi w czarny kombinezon i maskę z czaszką i rogami. Po lewej stronie znajdują się dwie złowieszcze postaci, które zagrażają jednej z tancerek i wprowadzają niepokój i napięcie do sceny. Mężczyzna ubrany w strój pikadora wydaje się w obłąkaniu przymierzać do ataku piką. Możliwe, że Goya sięga do Ikonologii Cesare Ripa, w której symbolem szaleństwa jest człowiek z dziecięcym wiatraczkiem-zabawką. Goya stworzył własną wersję zastępując wiatraczek piką, która zdaje się została wyrwana chłopcu, stojącemu tuż obok. Druga groźna postać ma na sobie skórę czarnej bestii, zamiast rąk ma szpony, a na głowie maskę dzikiego zwierza podobnego do niedźwiedzia. Jej ciało jest sprężone jak u dzikiego zwierzęcia tuż przed atakiem. Cesare Ripa kojarzył takie zwierzę z reprezentacją gniewu, który zamienia człowieka w bestię. Tancerka jest odwrócona plecami do tych postaci, a jej twarz odzwierciedla błogość niewiedzy, podczas gdy jej partnerka właśnie zdała sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Niektórzy uczestnicy również wydają się dostrzegać zbliżający się dramat, pomiędzy uśmiechami widać także gesty strachu i obaw. Para siedząca na pierwszym planie nerwowo podnosi ramiona, a kobieta w bieli po prawej stronie przyciska dłonie do piersi[6]. Tylko obecność postaci dziecięcych łagodzi dionizyjską surowość tej sceny[10]. Nad tłumem świętujących wznosi się proporzec z ironicznym i kpiącym obliczem boga Momosa, króla karnawału[b]. Wyraz jego twarzy wskazuje, że cieszy się spektaklem irracjonalnego społeczeństwa, które nie potrafiło odróżnić zabawy od szaleństwa, a to doprowadziło do tragedii[6]. Ludzkie dążenie do przyjemności jest pozbawione umiaru[11]. Patricia Wright sugeruje, że obraz jest antytezą oświeconych rządów króla Karola III[4].

W kolekcji Muzeum Prado znajduje się rysunek pogrzebu sardynki, który jest uważany za pierwszy szkic tego dzieła[c][6]. Postaci świętujących tłoczą się wokół proporca z napisem MORTUS i rysunkami tiary, pastorału i mitry. Wśród przebierańców widać zakonnice i zakonników w żywiołowym tańcu[10]. Początkowo Goya namalował na proporcu szkielet i podobnie jak na szkicu słowo MORTUS, które wciąż jest widoczne w lewym górnym rogu. Później jednak złagodził przekaz i zamalował proporzec prześmiewczą twarzą Momusa. Na różnych postaciach widoczne są inne pentimenti[5].

Goya wybrał wysoki punkt widzenia, obejmując w ten sposób postaci w oddali. Postacie leżące na ziemi tworzą dystans między widzem a resztą sceny[5]. Karykaturalne maski i twarze postaci z tłumu świętujących są zapowiedzią groteskowych czarnych malowideł z Domu Głuchego[1]. Ekspresjonistyczny charakter dzieła przywołuje na myśl serię rycin Szaleństwa. Obraz stał się inspiracją dla hiszpańskich malarzy XX wieku, m.in. Gutiérreza Solany malującego karnawałowe sceny[5].

Proweniencja[edytuj | edytuj kod]

Hiszpański kolekcjoner sztuki i przyjaciel malarza Manuel García de la Prada zapisał serię Święta i zwyczaje i Pogrzeb sardynki w swoim testamencie z 1834, Akademii św. Ferdynanda. Nie wiadomo jednak, kiedy i w jakich okolicznościach nabył obrazy. Wszystkie zostały włączone do kolekcji akademii w grudniu 1839[6]. Obraz został wybrany do ilustrowanego zbioru najważniejszych dzieł Akademii św. Ferdynanda (Cuadros selectos de la Real Academia de Bellas Artes de San Fernando) wydanego w 1885. W tym celu José Galván wykonał rysunek i rycinę na podstawie obrazu[5].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Goya nawiązuje do podwójnej natury kobiecej także w rycinie nr 2 Mówią tak i oddają rękę pierwszemu lepszemu z serii Kaprysy.
  2. ↑ Podobny szeroki, ironiczny uśmiech ma żebrak Tío Paquete oraz głupiec z ryciny nr 4 z serii Szaleństwa (patrz P. Wright, s. 45).
  3. ↑ Niektórzy badacze uważają, że autorem może być Leonardo Alenza.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Francisco Goya. T. 11. Poznań: Oxford Educational, 2006, s. nlb, seria: Wielka kolekcja sławnych malarzy. ISBN 83-7425-497-1.
  2. ↑ Stefano Peccatori, Stefano Zuffi: Goya. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2006, s. 83, seria: Klasycy sztuki. ISBN 83-60529-14-0. OCLC 749548628.
  3. ↑ Luciano di Pietro, Alfredo Pallavisini, Claudia Gianferrari: Goya. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 62–63, seria: Geniusze sztuki. ISBN 83-03-01424-2.
  4. ↑ a b c Patricia Wright: Świadectwa sztuki: Goya. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1993, s. 45. ISBN 83-7023-300-7.
  5. ↑ a b c d e f g h i María Ángeles Blanca Piquero López, Mercedes Gonzáles de Amezúa y del Pino: Los Goyas de la Academia. Madrid: Królewska Akademia Sztuk Pięknych św. Ferdynanda, 2016, s. 34–35. ISBN 978-84-96406-41-4.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k El entierro de la sardina. Fundación Goya en Aragón. [dostęp 2022-05-22]. (hiszp. • ang.).
  7. ↑ José Gudiol: Goya, 1746 – 1828. Biografía, estudio analítico y catálogo de sus pinturas. T. I. Madrid: Polígrafa, 1970, s. 320–321.
  8. ↑ Kazimierz Zawanowski: Francisco Goya y Lucientes. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1975, s. 20–21, seria: W kręgu sztuki.
  9. ↑ Rose Marie Hagen, Rainer Hagen: Francisco Goya. Warszawa: Taschen, 2003, s. 65–67. ISBN 83-89192-40-3.
  10. ↑ a b José Camón Aznar: Fran. de Goya. T. III 1797–1812. Zaragoza: Caja de Ahorros de Zaragoza, Aragón y Rioja, 1980, s. 175–176. ISBN 84-500-4165-1.
  11. ↑ Peter Swanston (red.), Francisco Goya, Warszawa: De Agostini Polska, 2005 (Galeria sztuki; 25), s. 12–13, ISBN 83-7398-185-3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pogrzeb_sardynki&oldid=70958034”