Połtawa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Połtawa
Полтава
Ilustracja
Okrągły plac, widok z drona
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 połtawski

Powierzchnia

103 km²

Wysokość

132 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności


286 850[1]

Nr kierunkowy

+380 532

Kod pocztowy

36000-499

Tablice rejestracyjne

BI

Podział miasta

3 dzielnice

Położenie na mapie obwodu połtawskiego
Mapa konturowa obwodu połtawskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Połtawa”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Połtawa”
Ziemia49°34′N 34°34′E/49,566667 34,566667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Połtawa (ukr. Полтава) – miasto w środkowo-wschodniej części Ukrainy, nad Worsklą. Siedziba władz obwodu oraz rejonu połtawskiego. Jest ważnym ośrodkiem kulturalnym i dużym węzłem komunikacyjnym.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Połtawa znajduje się we wschodniej części Europy, 301 km na wschód od Kijowa. Miasto położone jest na Nizinie Naddnieprzańskiej, na obu brzegach rzeki Worskla. Jeden z dopływów rzeki, Kołomak, wpada do Worskli na terenie miasta. W obrębie miasta znajduje się kilka małych naturalnych jezior i mnóstwo stawów. Rzeźba terenu jest przeważnie jednolita, w odległości 1,5 km od rzeki jest ostry stok (prawy brzeg Worskli, nad którym leży większa część miasta, jest bardziej stromy, wysokość wzgórz sięga 80–100 m w odniesieniu do poziomu rzeki).

Położenie geograficzne Połtawy jest dość korzystne, a z biegiem historii wywarło wielki wpływ na rozwój miasta. Miasto leży na głównych szlakach komunikacyjnych, a także zapewnia połączenie między największymi miastami Ukrainy – Kijowem, Charkowem i Dnieprem.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Król Szwecji Karol XII i hetman kozacki Iwan Mazepa pod Połtawą, mal. Gustaf Cederström

Na terenie Połtawy prymitywni ludzie żyli już w czasie paleolitu. Sądząc z wykopalisk archeologicznych w miejscu Połtawy w VII stuleciu istniało osiedle. W starożytności żyli tu Scytowie, a w VII wieku mieścił się jeden z ośrodków Wielkiej Bułgarii[2].

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1174 r., gdy przynależało do Rusi Kijowskiej[3].

W granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego[edytuj | edytuj kod]

Zburzone w 1399 r. po bitwie nad Worsklą. Od XV wieku w Wielkim Księstwie Litewskim[3].

Nazwa Połtawa jest po raz pierwszy wspomniana w 1430[3]. Miasto się znajdowało w tym czasie pod panowaniem wielkiego księcia litewskiego Witolda. W 1482 roku Połtawa została zaatakowana przez krymskiego chana Mengli I Gireja. Od 1503 r. Połtawa należała do księcia Michała Glińskiego. W 1508 roku została zabrana mu przez króla Zygmunta I za udział w antypolskim powstaniu. Później jednak została zwrócona rodzinie Glińskich. W roku 1537 gospodarzem Połtawy stał się zięć Glińskich – Bajbuza.

W granicach Korony[edytuj | edytuj kod]

W 1569 r. Połtawa z Wielkiego Księstwa Litewskiego została przekazana do Korony Królestwa Polskiego[3]. Leżała w województwie kijowskim prowincji małopolskiej. W drugiej połowie XVI wieku w Połtawie znajdowało się w rejestrze około 300 wsi, wśród nich miasta, osady, wioski, tj. obszar ten już wówczas został masowo zasiedlany. Na terenie krainy połtawskiej powstały duże posiadłości Litwinów i Polaków.

W pierwszej połowie XVII wieku Połtawa to część zadnieprzańskich dóbr książąt Wiśniowieckich[4]. W roku 1630 została oddana Bartłomiejowi Obałkowskiemu, w 1641 r. przeszła do Stanisława Koniecpolskiego i po raz pierwszy nazwana miastem. Mniej więcej w tych latach Połtawa uzyskała prawo magdeburskie, choć feudałowie nadal wtrącali się w sprawy miasta. W tych czasach pracowali w Połtawie garncarze, kowale, szewcy.

Po powstaniu Chmielnickiego Połtawa stała się centrum administracyjnym i wojskowym pułku połtawskiego w składzie Hetmanatu. W tym czasie Połtawa rozwija się aktywnie pod względem kulturowo-gospodarczym – budowano monaster Podwyższenia Krzyża Świętego, w mieście mieszkali i pracowali twórcy kronik kozackich Samuel Wełyczko i Hryhorij Hrabianka, poeta Iwan Wełyczkowski.

Pod rządami rosyjskimi[edytuj | edytuj kod]

W 1654 r. Połtawa przeszła w ręce Carstwa Rosyjskiego[3], w 1658 r. zdobyta i zniszczona przez Kozaków. Rzeczpospolita oficjalnie zrzekła się prawa do Ukrainy Lewobrzeżnej w tym Połtawy w 1667 r. w rozejmie andruszowskim[4].

Decydującym momentem historycznym dla miasta stała się III wojna północna w latach 1700–1721 pomiędzy Szwecją i Rosją. 8 lipca 1709 na zachód i północ od Połtawy miała miejsce decydująca bitwa (bitwa pod Połtawą) najazdu szwedzkiego na Rosję. Licząca 28 tys. żołnierzy szwedzka i kozacka armia została wówczas całkowicie rozbita przez liczącą ponad 60 tys. żołnierzy armię rosyjską. Tylko niewielkie oddziały wraz z królem Karolem XII przedostały się do Turcji.

Po trzeciej wojnie północnej miasto stało się znane w całym Imperium jako miasto rosyjskiej chwały. Połtawa zaczęła aktywnie się budować, wkrótce miasto stało się jednym z głównych ośrodków handlu i rzemiosła w Małorosji. Na początku XIX wieku na Połtawszczyźnie działało 35 przedsiębiorstw przemysłowych, wśród nich produkujące saletrę, mydło, sukno, cegłę itp.

Kolisty Plac Aleksandrowski w Połtawie, 1808 r.

W 1802 r. miasto zostało siedzibą guberni[3]. W latach 1803–1805 zaprojektowano i zbudowano śródmieście – unikatowy zespół z kolistego placu, z którego rozchodzi się promieniście osiem ulic. W 1811 roku, w centrum placu został odsłonięty pomnik Chwały poświęcony rocznicy zwycięstwa wojska rosyjskiego nad szwedzkim. Bogata wielkim dziedzictwem historycznym Połtawa wkrótce stała się centrum kulturalnego i duchowego życia Małorosji. Od 1818 r. działała tu znana loża masońska „Umiłowanie prawdy”, której członkami byli Iwan Kotlarewski, W. Łukaszewicz, W. Tarnowski i wielu innych. W 1820 roku są otwarte Instytut Szlachetnych Panien, szkoła religijna, szkoła ogrodnicza, w 1840 roku Korpus kadetów.

W latach 1818–1819 w tutejszej uczelni studiował Nikołaj Gogol. W gimnazjum połtawskim uczono dramaturga i reżysera teatralnego Mychajła Staryckiego, historyka i działacza społecznego Mychajła Drahomanowa, matematyka Michaiła Ostrogradskiego. Tutaj przez prawie całe życie pracował Iwan Kotlarewski. W 1844 roku miasto zwiedzał Taras Szewczenko. Tu pracowali i tworzyli Iwan Neczuj-Łewycki, Panas Myrny, Wasilij Dokuczajew i jego uczniowie Wołodymyr Wernadski, lekarz Nikołaj Sklifosowski. W 1846 r. połtawscy intelektualiści W. Biłozerski, G. Andruski i inni wstąpili do założonego w Kijowie Bractwa Cyryla i Metodego. Na początku 1860 w mieście z 30 tysiącami mieszkańców zostały otwarte gimnazjum dla kobiet, szkoła dzienna oraz 5 sobotnich i niedzielnych. W 1865 mieszkało w Połtawie 665 katolików[4]. W 1881 roku miasto liczyło 41035 mieszkańców[4].

Budynek ziemstwa gubernialnego na pocz. XX w.

W 1891 roku został wzniesiony budynek ziemstwa gubernialnego z unikalną architekturą ukraińskiego modernizmu. W dniu 30 sierpnia 1903 roku został odsłonięty pomnik Iwana Kotlarewskiego. W odsłonięciu uczestniczyli Panas Myrny, Łesia Ukrainka, Mykoła Łysenko, Mychajło Starycki, Mychajło Kociubynski, Ołena Pcziłka i wielu innych działaczy kulturalnych.

W 1909 roku z okazji 200-lecia bitwy pod Połtawą został odsłonięty pomnik komendanta A. S. Kelina i walecznych obrońców Połtawy. W miejscu, gdzie kiedyś stała stara wieża Sampsona, zbudowano Białą Altanę – niską półokrągłą kolumnadę z widokiem na kilkadziesiąt kilometrów.

W latach 1900–1921 w Połtawie mieszkał, studiował i pracował pisarz Władimir Korolenko.

Władza radziecka[edytuj | edytuj kod]

W latach 1922–1991 była częścią Ukraińskiej SRR[3]. W 1941 roku o miasto walczyły wojska niemieckie z radzieckimi. Mimo ufortyfikowania i silnego garnizonu obronnego, po dwóch dniach zaciętych walk ulicznych Połtawę zdobyły wojska niemieckie wspomagane kontyngentem włoskim.

Podczas II wojny światowej lotnisko w Połtawie i okoliczne były kluczowe dla operacji Frantic(inne języki), gdzie już mogły nocować samoloty alianckie, bombardujące początkowo cele na Węgrzech i w Rumunii[5]. W nocy 22/23 czerwca 1944 niemieckie naloty na lotnisko, przy bierności radzieckiej obrony przeciwlotniczej zniszczyły 43 z 77 bombowców B-17 i alianckie samoloty zostały szybko wycofane z lotniska, a ostatni członkowie personelu 23 czerwca 1945, jeszcze przed konferencją jałtańską[5].

W okresie radzieckim Połtawa zajmowała ważne miejsce w życiu ZSRR.

Za czasów Ukraińskiej Republiki Ludowej, Państwa Ukraińskiego i Dyrektoriatu oraz od 1991 należy do niepodległej Ukrainy.

Ludność[edytuj | edytuj kod]

Połtawa jest jednym z miast o gęstości zaludnienia ponad 3000 osób na kilometr kwadratowy. Około 87% ludności stanowią Ukraińcy. 44% ludności czynnej zawodowo jest zatrudnionych w przemyśle, 16% w sektorze usług, 6% w dziedzinie nauki, kultury i edukacji.

Samorząd i podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Samorząd miejski jest reprezentowany przez radę miejską i mera[6]. 29 grudnia 2022 mer Połtawy, Aleksander Mamaj został oskarżony przez Służbę Bezpieczeństwa Ukrainy o przekazywanie informacji o rozmieszczeniu wojsk ukraińskich oraz mniejsze przewinienia (fałszowanie dokumentacji)[6][7].

Miasto administracyjnie dzieli się na trzy rejony administracyjne (Szewczenkowski, Kijowski i Podolski):

  • Szewczenkowski, położony w centralnej i południowo-zachodniej części miasta.
  • Kijowski, znajduje się w północnej, północno-zachodniej i centralnej części miasta.
  • Podolski, usytuowany we wschodniej i południowo-wschodniej części miasta, na terenach zalewowych Worskli.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, spożywczy, materiałów budowlanych, skórzano-obuwniczy oraz włókienniczy[3].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Połtawa jest znaczącym węzłem transportowym centralnej Ukrainy. W mieście zbiegają się ważne drogi i linie kolejowe, rozwinięta jest siatka komunikacji miejskiej.

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Połtawa to ważny ośrodek przewozów samochodowych położony na skrzyżowaniu dróg łączących wschodnią i zachodnią część Ukrainy. Drogi kołowe łączą Połtawę z Kijowem, Charkowem, Dnieprem, Sumami, Krzemieńczukiem.

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Dworzec Kijowski

Połtawa jest dużym węzłem kolejowym. W mieście są dwa dworce kolejowe (Kijowski i Południowy). Koleje łączą poprzez Kijów, Charków, Krzemieńczuk, Łozową, Krasnohrad i Donieck z innymi regionami kraju i zagranicą.

Transport lotniczy[edytuj | edytuj kod]

W pobliżu miasta, 7 km na zachód, znajduje się port lotniczy z jedną drogą startową. Długość pasa startowego wynosi 2,6 km. Lotnisko jest odpowiednie dla całorocznej eksploatacji samolotów bez ograniczenia, w ciągu dnia. Położone obok autostrady Kijów–Charków, w pobliżu wsi Iwaszki.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Połtawa to rozwinięty ośrodek oświatowy. W mieście działa 12 uczelni trzeciego i czwartego poziomów akredytacji oraz 52 placówki ogólnokształcące.

Kulturа[edytuj | edytuj kod]

W mieście Połtawie działa 37 instytucji kultury i sztuki należących do władz miasta. Są to: 5 muzeów, 5 szkół wychowania estetycznego, „Pałac czasu wolnego”, miejskie centrum kulturalne, 3 kluby, 17 bibliotek, 2 kina, miejski park kulturalno-rekreacyjny „Zwycięstwo”, miejska orkiestra duchowa „Połtawa”.

Muzea[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze Połtawskiego Muzeum Krajoznawczego
Dom-muzeum Iwana Kotlarewskiego
  • Muzeum Okręgowe (Muzeum Krajoznawcze) w Połtawie;
  • Muzeum Lotnictwa Odległego i Strategicznego w Połtawie;
  • Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Połtawie;
  • Muzeum Dziejów Bitwy pod Połtawą;
  • Obejście Muzealne Iwana P. Kotlarewskiego;
  • Obejście Muzealne Władimira Korolenki;
  • Obejście Muzealne Panasa Myrnego;
  • Muzeum Dziejów Spraw Wewnętrznych Obwodu Połtawskiego;
  • Muzeum Artystyczne w Połtawie;
  • Muzeum Konfliktów Wojennych Dwudziestego Wieku;
  • Muzeum Ludowe Połtawskich Zakładów Naprawczych Spalinowozów;
  • Muzeum Geologiczne itp.

Muzyka i teatry[edytuj | edytuj kod]

Teatr im. N. Gogola
  • Połtawski Obwodowy Akademicki Ukraiński Teatr Muzyczno-Dramatyczny imienia Nikołaja W. Gogola
  • Połtawska Filharmonia Obwodowa
  • Połtawski Obwodowy Akademicki Teatr Lalek (jeden z największych w byłym Związku Radzieckim pod względem ilości miejsc)

Biblioteki[edytuj | edytuj kod]

Połtawska Obwodowa Uniwersalna Biblioteka Naukowa imienia Iwana P. Kotlarewskiego, Biblioteka Obwodowa dla Dzieci imienia Panasa Myrnego, Biblioteka Obwodowa dla Młodocianych imienia Ołesia Honczara, biblioteki w rejonach miasta.

Parki[edytuj | edytuj kod]

Miasto ma wiele parków i terenów zielonych: Centralny park miasta (Ogród Korpusny) oraz Park Słoneczny, Park Petrowski, skwer wokół pomnika Kotlarewskiego, skwer im. Gogola, skwer Lali Ubyjwowk, skwer przy pomniku Matek Żołnierzy, Park Chwały, park kulturalno-rekreacyjny „Zwycięstwo”, skwer Puszkina (Brzozowy), Arboretum, Park Studencki („Gaj”) i inne.

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Rotunda Przyjaźni Ludów, tzw. Biała Altana
Ogród Korpusny w śródmieściu Połtawy
  • Zespół architektoniczny Placu Okrągłego to zabytek klasycyzmu z XIX wieku. Powstał według prawidłowego planu budowy Połtawy 1804–1805 jako centrum administracyjne nowo utworzonej gubernii o tej samej nazwie w pierwszej tercji XIX stulecia. Według opowieści, zespół zaistniał na historycznym miejscu spotkania Połtawców z Piotrem I i jego armią po bitwie pod Połtawą w 1709 roku. W planie jest to koło o średnicy 375 metrów (powierzchnia 10 ha) z ośmiu promieniście rozchodzącymi się ulicami.
  • Pomnik Chwały to pomnik ku czci zwycięstwa Rosji w bitwie pod Połtawą. Odsłonięty w 1811 roku. Położony w samym sercu Placu Okrągłego.
  • Rotunda Przyjaźni Ludów, czyli Biała Altana to kolumnada, jeden z symboli miasta.
  • Świątynie i cerkwie. Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego, sobór Zaśnięcia Matki Bożej, sobór Świętego Makarego, monaster pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, cerkiew pw. Świętego Mikołaja, świątynia pw. wielkich męczennic Wiary, Nadziei i Miłości oraz ich matki Zofii, cerkiew Opieki Matki Bożej.
  • Muzeum Okręgowe w Połtawie to jeden z największych regionalnych muzeów na Ukrainie.
  • Katakumby połtawskie to sieć podziemna, łącząca różne części starego miasta.
  • Iwanowa Góra jest niemal świętym miejscem dla mieszkańców Połtawy.

Urodzeni w Połtawie[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2019 року // Головне управління статистики у Полтавській області.
  2. ↑ ORMUS The Secret Alchemy of Mary Magdalene ~ Revealed ~ [Part A] – Google Książki [online], books.google.pl [dostęp 2017-11-26].
  3. ↑ a b c d e f g h Połtawa, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-05].
  4. ↑ a b c d Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IX, dir.icm.edu.pl, s. 293 [dostęp 2022-10-11].
  5. ↑ a b Mateusz Łabuz, Operacja „Frantic” i amerykańska baza w Połtawie [online], II WOJNA ŚWIATOWA – najlepszy portal poświęcony historii, 4 sierpnia 2022 [dostęp 2023-01-24] (pol.).
  6. ↑ a b Zmasowany atak rakietowy Rosji na Ukrainę. Brytyjczycy: Moskwa nie chce pokoju z Ukrainą, ale jej podporządkowania [RELACJA NA ŻYWO] [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-12-29] (pol.).
  7. ↑ Jan Pruhlo, Прокурор Полтавщини: Олександр Мамай може отримати ще дві підозри [online], Полтавщина, 29 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-29] (ukr.).
  8. ↑ Andrzej Podwołocki: Котляревский – пророк украинского народа (Kotlarewski, prorok ludu ukraińskiego). fraza.ua. [dostęp 2015-09-09]. (ukr.).
  9. ↑ Filderstadt – Partnerstädte. [dostęp 2021-03-20]. (niem.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta obwodu połtawskiego

Rejony obwodu połtawskiego

herb obwodu połtawskiego

Podział administracyjny Ukrainy
Obwody
Republika autonomiczna
Miasta wydzielone
Miasta obwodowe

  1. ↑ a b c Sewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie międzynarodowej są uznawane za część Ukrainy.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Połtawa&oldid=73490273”