Ostroga regulacyjna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ostrogi na Odrze – widok z mostu kolejowego w Nietkowicach
Działanie ostróg regulacyjnych w korycie Wisły. Widoczne ostrogi i początek depozycji materiału w polach międzyostrogowych.
Działanie ostróg regulacyjnych w korycie Wisły. Widoczne ostrogi i początek depozycji materiału w polach międzyostrogowych.

Ostroga regulacyjna – budowla na brzegu rzeki odpychająca nurt rzeki w celu ochrony brzegu przed podmywaniem oraz zwężenia koryta rzeki[1] dla celów żeglugowych. Ostrogi buduje się z kamienia, betonu lub faszyny[2]. Ostroga jest jednym z rodzajów tam – tamą poprzeczną[3].

W Polsce największą liczbę tego typu budowli można zaobserwować na Odrze[3], gdzie w całym biegu rzeki jest ich ok. 10 000.

Mechanizm działania[edytuj | edytuj kod]

Rzeka, wraz z wodą, transportuje materiał taki jak kamienie, żwir, piasek. Transport materiałów różnej frakcji uzależniony jest od prędkości wody w korycie - im szybciej płynie woda, tym grubszy materiał transportuje[4]. W przypadku zmniejszenia prędkości wody, materiał danej frakcji jest deponowany.

Prędkość wody w rzece wydatnie spada (często do zera) za przeszkodami takimi jak ostrogi brzegowe. W ten sposób wymuszane jest deponowanie transportowanych osadów (najczęściej piasku) za ostrogą. W środku nurtu rzeki uregulowanej ostrogami prędkość wody wzrasta, co uniemożliwia depozycję osadów, a prowadzi do erozji wgłębnej. Koryto rzeki wypłyca się więc za ostrogami (przy brzegach), a pogłębia w środku nurtu.

Wraz z upływem czasu materiał zdeponowany za ostrogami ulega stabilizacji, zarastaniu i lądowieniu, stając się ostatecznie brzegiem rzeki. Koryto zostaje nawet kilkukrotnie zawężone oraz znacząco pogłębione w środku nurtu.

Cel budowy ostróg regulacyjnych[edytuj | edytuj kod]

Można wyróżnić 3 podstawowe cele budowy ostróg:

  1. Dostosowanie koryta rzeki do potrzeb żeglugi śródlądowej poprzez stworzenie głębszego i prostszego niż w warunkach naturalnych koryta.
  2. Ochrona brzegów przed erozją boczną poprzez ich umocnienie oraz odsunięcie dawnych brzegów od nurtu rzeki.
  3. Ochrona przeciwpowodziowa w przypadku powodzi zatorowych.
Koryto Wisły powyżej m. Gassy. Z lewej zdjęcie lotnicze z 1958 r.: widoczne krótkie ostrogi przy prawym brzegu, koryto szerokie, obecne łachy śródkorytowe. Z prawej zdjęcie lotnicze z 2021 r.: koryto znacząco zawężone, obszar między ostrogami (nowymi, długimi, powstałymi po 1958 r.) zasypany i porośnięty lasem łęgowym.
Koryto Wisły powyżej m. Gassy. Z lewej zdjęcie lotnicze z 1958 r.: widoczne krótkie ostrogi przy prawym brzegu, koryto szerokie, obecne łachy śródkorytowe. Z prawej zdjęcie lotnicze z 2021 r.: koryto znacząco zawężone, obszar między ostrogami (nowymi, długimi, powstałymi po 1958 r.) zasypany i porośnięty lasem łęgowym.

Trwałość ostróg[edytuj | edytuj kod]

W zależności od materiałów, technologii i umiejscowienia trwałość ostróg waha się od kilku lat do dziesięcioleci. Ostrogi, które istnieją wystarczająco długo, są remontowane, zostają zasypane osadami niesionymi przez rzekę i porośnięte lasem. W wielu przypadkach rzeki niszczą jednak ostrogi, zwłaszcza podczas wezbrań i podczas zlodzenia koryta - kry łatwo uszkadzają tego typu budowle.

Negatywne skutki regulacji rzek ostrogami[edytuj | edytuj kod]

Regulacja rzeki ostrogami przyczynia się generalnie do zwiększenia prędkości wody. Prowadzi to do wzrostu zagrożenia powodziowego przez wzrost koncentracji fal powodziowych[5] czyli zwiększenie ich wysokości przy krótszym czasie trwania. Rzeka uregulowana, o zawężonym korycie w znaczącym stopniu traci możliwości samooczyszczania[6] na skutek stabilizacji osadów i braku śródkorytowych, dynamicznych łach zamieszkiwanych przez psammon. W związku z brakiem piaszczystych wysp (łach, odsypisk, ławic) w korycie, następuje wymieranie populacji ptaków takich jak rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, ostrygojad, sieweczka obrożna, sieweczka rzeczna, śmieszka, mewa siwa[7].

Do negatywnych skutków należy dodać także zanik naturalnego krajobrazu wielokorytowych i wielonurtowych, szerokich rzek roztokowych.


Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Małgorzata Robakiewicz, Rola ostróg w regulacji rzek, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”, Polska Akademia Nauk, 2006.
  2. ↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 145. ISBN 83-02-00870-2.
  3. ↑ a b Atlas zalewowych obszarów Odry. [dostęp 2013-12-23]. (pol.).
  4. ↑ Ro Charlton, Fundamentals of Fluvial Geomorphology, wyd. 0, Routledge, 12 listopada 2007, DOI: 10.4324/9780203371084, ISBN 978-0-203-37108-4 [dostęp 2022-11-10] (ang.).
  5. ↑ Adam Łajczak, Regulacja rzeki a zagrożenie powodziowe, na przykładzie Wisły między Skoczowem i Puławami, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich”, Polska Akademia Nauk, 2006.
  6. ↑ Helmut Fischer i inni, A River's Liver – Microbial Processes within the Hyporheic Zone of a Large Lowland River, „Biogeochemistry”, 76 (2), 2005, s. 349–371, DOI: 10.1007/s10533-005-6896-y, ISSN 0168-2563 [dostęp 2022-11-10] (ang.).
  7. ↑ Tomasz Wesołowski, Riverine populations of gulls and terns in Poland and problems of their protection, „Var Fagelv. Suppl.”, 1986.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ostroga_regulacyjna&oldid=73158368”