Organy w bazylice jeleniogórskiej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Organy w bazylice jeleniogórskiej – 60-głosowe wczesnobarokowe organy piszczałkowe w bazylice św. Erazma i św. Pankracego w Jeleniej Górze. Zbudowane w 1706 przez organmistrza Adama Horatio Caspariniego, przebudowane przez firmę Schlag & Söhne w 1906.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Projekt i budowę organów rozpoczął niemiecki organmistrz, przez wiele lat pracujący we Włoszech, Eugenio Casparini(inne języki)^[1]. Po jego śmierci we wrześniu 1706^[2] budowę kontynuował, i w tym samym roku ukończył syn – Adam Horatio Casparini^[3]. Instrument miał wówczas 43 głosy^[a] rozdzielone między trzy manuały i jedną klawiaturę nożną^[4] oraz wczesnobarokowy, wykonany z lipowego drewna, prawie 14-metrowej wysokości prospekt^[5]. Prace konserwatorskie i przebudowy prowadzone były przy organach w latach 1749 (po uszkodzeniu uderzeniem pioruna)^[4], 1803, 1819^[6], 1821 (przebudowa, po której pozostało 40 głosów)^[4], 1863, 1878^[6], 1906 (gruntowna przebudowa przez firmę Schlag & Söhne do 60 głosów)^[4], 1919^[6], 1938 (modernizacja przez Carla Berschdorfa z Nysy^[7] – wprowadzenie elektropneumatycznej traktury gry i rejestrów^[8] oraz nowego kontuaru, w którym organista siedzi bokiem do ołtarza^[4]), 1990^[6], 2006 (zabiegi konserwatorskie przy prospekcie wykonane przez krakowską konserwator Barbarę Kuczewską)^[5] oraz 2008–2009 (konserwacja wykonana przez zakład organmistrzowski Adama Nawrota z Wronek)^[7]. W 2016, jedyną zachowaną częścią pierwotnego instrumentu z 1706 był prospekt^[8].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Organy umieszczone są na drugiej kondygnacji empory pod zachodnią ścianą kościoła^[5]. Szeroki na 10 i wysoki na niecałe 14 metrów prospekt zajmuje prawie całą szerokość nawy głównej i sięga sklepienia^[4]. Jest monochromatycznie polichromowany w beżowo-kremowej tonacji. Podzielony jest poziomo na cztery kondygnacje oddzielone gierowanymi, profilowanymi gzymsami. Podziałami pionowymi są kanelowane pilastry zwieńczone złoconymi głowicami korynckimi. Piszczałki prospektowe ujęte są w prostokątnych, półkoliście zakończonych, oraz owalnych płycinach, ozdobionych złoconymi kotarami z motywami akantowymi^[5]. Prospekt zwieńczony jest figurą patrona muzyki kościelnej – świętego Dawida z harfą^[8], a całość ozdabiają snycerskie motywy roślinne i figurki muzykujących aniołów i puttów^[4].

Dyspozycja[edytuj | edytuj kod]

Dyspozycja stan na 2019^[9]:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
Trompete 8′ Cornett 1-3f Mixtur 3-5f Spitzquinte 1/3′ Rauschquinte 2 2/3 u. 2 Schweizerpfeife 2′ Violine 4′ Offenflöte 4′ Octave 4′ Nasat 5 1/3′ Gemshorn 8′ Gedackt Pommer 8′ Gamba 8′ Holzflöte 4′ Gross Gedackt 8′ Prästant 8′ Principal 8′ Quintatön 16′ Principal 16′	Oboe 4′ Horn 8′ Scharf 3f Sifflöte 1′ Terz 1 3/5′ Picollo 2′ Quinte 2 2/3′ Flauto dolce 4′ Gemshorn 4′ Octave 4′ Salicional 8′ Portunal 8′ Schalmey 8′ Rohrgedackt 8′ Flötenprincipal 8′ Bordun 16′	Krummhorn 8′ Cymbel 2-3f Quinte 1 1/3′ Blockflöte 2′ Ged.Quinte 2 2/3 Traversflöte 4′ Fugara 4′ Schwebend Aeoline 8′ Dolkon 8′ Liebl. Gedackt 8′ Flöte 8′ Geigenprincipal 8′	Singend Cornett 2′ Tuba 8′ Posaune 16′ Posaune 32′ Rauschpfeife 4f Octavbass 4′ Flautbass 8′ Octavbass 8′ Quintbass 10 2/3′ Subbas 16′ Contrabass 16′ Principalbass 16′ Violon 32′
(kolorem czerwonym oznaczono głosy języczkowe) Urządzenia dodatkowe: tutti, crescendo, tremolo

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Lista organów piszczałkowych

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Wg innych źródeł 72 głosy^[6]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Andrejew 2008c ↓, s. 7.
↑ Trębacz 2020 ↓, s. 205.
↑ Andrejew 2010 ↓, s. 7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g RomualdR. Witczak RomualdR., Miejski kościół parafialny w Jeleniej Górze, [w:] Cyfrowy Dolny Śląsk [online], Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej - Książnica Karkonoska, 2013, s. 2 [dostęp 2023-12-03] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Andrejew 2008b ↓, s. 6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Andrejew 2008a ↓, s. 7.
↑ ^a ^b Dębski 2016 ↓, s. 54.
↑ ^a ^b ^c TEJO, Piękno i sacrum. O bazylice na kartach książki, [w:] Portal miasta Jeleniej Góry i Kotliny Jeleniogórskiej [online], Highlanders Group, 13 maja 2011 [dostęp 2023-12-12] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).
↑ KrzysztofK. Brzenk KrzysztofK., Jelenia Góra (Bazylika św. Erazma i św. Pankracego), [w:] Musicam Sacram [online], Stowarzyszenie Musicam Sacram, 29 września 2019 [dostęp 2023-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Adolf Andrejew. Renowacja zabytkowych organów w Farze Jeleniogórskiej. „Wspólnota: gazetka parafii p.w. św. św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze”. 1, s. 7, 2008. Jelenia Góra: Książnica Karkonoska.
Adolf Andrejew. Organy: przywrócone piękno. „Wspólnota: gazetka parafii p.w. św. św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze”. 5, s. 6, 8, 2008. Jelenia Góra: Książnica Karkonoska.
Adolf Andrejew. A. H. Casparini - mistrz barokowej sztuki organowej. „Wspólnota: gazetka parafii p.w. św. św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze”. 11, s. 7–8, 2008. Jelenia Góra: Książnica Karkonoska.
Adolf Andrejew. Adam Horacy Casparini [cz. 1]. „Wspólnota: gazetka parafii p.w. św. św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze”. 3, s. 7, 2010. Jelenia Góra: Książnica Karkonoska.
Jan Chwałek: Budowa organów: wprowadzenie do inwentaryzacji i dokumentacji zabytkowych organów w Polsce. Cz. 1, Tekst. Maria Charytańska (red.). Warszawa: MKiS, ZMiOZ, 1971.
Piotr Dębski. Zabytkowe instrumentarium organowe Diecezji Legnickiej. „Musica Ecclesiastica”. 11, s. 47–65, 2016. Legnica: Stowarzyszenie Polskich Muzyków Kościelnych. ISSN 2353-6985.
Tomasz Trębacz. Perełka ukryta w Przytoku, czyli o organach C.F.F. Buckowa słów kilka. „ADHIBENDA”. 7, s. 203–209, 2020. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”. ISSN 2391-6109.

[u1-4] Wg innych źródeł 72 głosy^[6]

[CITEREFAndrejew2008c7-1] Andrejew 2008c ↓, s. 7.

[CITEREFTrębacz2020205-2] Trębacz 2020 ↓, s. 205.

[CITEREFAndrejew20107-3] Andrejew 2010 ↓, s. 7.

[Witczak-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g RomualdR. Witczak RomualdR., Miejski kościół parafialny w Jeleniej Górze, [w:] Cyfrowy Dolny Śląsk [online], Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej - Książnica Karkonoska, 2013, s. 2 [dostęp 2023-12-03] (pol.).

[CITEREFAndrejew2008b6-6] Andrejew 2008b ↓, s. 6.

[CITEREFAndrejew2008a7-7] Andrejew 2008a ↓, s. 7.

[CITEREFDębski201654-8] Dębski 2016 ↓, s. 54.

[jelonka-9] TEJO, Piękno i sacrum. O bazylice na kartach książki, [w:] Portal miasta Jeleniej Góry i Kotliny Jeleniogórskiej [online], Highlanders Group, 13 maja 2011 [dostęp 2023-12-12] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).

[MS-10] KrzysztofK. Brzenk KrzysztofK., Jelenia Góra (Bazylika św. Erazma i św. Pankracego), [w:] Musicam Sacram [online], Stowarzyszenie Musicam Sacram, 29 września 2019 [dostęp 2023-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]