Orangowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Orangowate
	Ponginae
	D.G. Elliot, 1912
	; Przedstawiciel podrodziny – orangutan sumatrzański (P. abelli)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	człekokształtne
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	orangowate
	Typ nomenklatoryczny
	Pongo Lacépède, 1799
Synonimy
	Pithecidae J.E. Gray, 1821; Pongiidae Elliot, 1913; Ponginæ J.A. Allen, 1925; Pongoidæ Hay, 1930; Ramapithecinae Simonetta, 1957; Sugrivapithecini Simonetta, 1957; Gigantopithecinae Heberer, 1959; Gigantopithecinae Gremyatskii, 1960; Gigantopithecina Delson & Andrews, 1975; Pongini Delson & Andrews, 1975; Pongina Delson & Andrews, 1975; Gigantopithecini Delson, 1977; Sivapithecinae Pilbeam, Meyer, Badgley, Rose, Pickford, Behrensmeyer & Ibrahim Shah, 1977; Pongini M. Goodman, Tagle, Fitch, Bailey, Czelusniak, Koop, Benson & Slightom, 1990; Lufengpithecini Kelley, 2002; Lufengpithecini Alba, 2012;
Rodzaje
	8 rodzajów (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	8 rodzajów (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies

Orangowate (Ponginae) – podrodzina ssaków naczelnych z rodziny człowiekowatych (Hominidae) do której zalicza się orangutany oraz wymarłe ankarapiteki, gigantopiteki i siwapiteki.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Dawniej do orangowatych zaliczano orangutany, szympansy i goryle, ale tak zdefiniowana grupa była parafiletyczna, gdyż szympansy są bliżej spokrewnione z ludźmi niż z innymi małpami.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do orangowatych zaliczany jest jeden współcześnie występujący rodzaj^[13]^[14]^[15]:

Pongo Lacépède, 1799 – orangutan

Opisano również rodzaje wymarłe:

Ankarapithecus Ozansoy, 1957^[16] – jedynym przedstawicielem był Ankarapithecus meteai Ozansoy, 1965
Gigantopithecus von Koenigswald, 1935^[17] – jedynym przedstawicielem był Gigantopithecus blacki Koenigswald, 1935
Indopithecus von Koenigswald, 1950^[18] – jedynym przedstawicielem był Indopithecus giganteus (Pilgrim, 1915)
Khoratpithecus Chaimanee, Suteethorn, Jintasakul, Vidthayanon, Marandat & Jaeger, 2004^[19]
Langsonia Schwartz, Long The Vu, Cuong Lan Nguyen, Kha Trung Le & Tattersall, 1995^[20] – jedynym przedstawicielem był Langsonia liquidens Schwartz, Long The Vu, Cuong Lan Nguyen, Kha Trung Le & Tattersall, 1995
Lufengpithecus Wu Rukang, 1987^[21] – jedynym przedstawicielem był Lufengpithecus lufengensis (Xu Qinghua, Lu Qingwu, Pan Yuerong, Qi Guoqin, Zhang Xingyong & Zheng Liang, 1978)
Sivapithecus Pilgrim, 1910^[22]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Typ nomenklatoryczny: Pithecus G. Cuvier, 1800 (= Pongo Lacépède, 1799).
↑ Typ nomenklatoryczny: †Ramapithecus Lewis, 1934 (= †Sivapithecus Pilgrim, 1910).
↑ Typ nomenklatoryczny: †Sugrivapithecus Lewis, 1934 (= †Sivapithecus Pilgrim, 1910).
↑ Typ nomenklatoryczny: †Gigantopithecus Koenigswald, 1935.
↑ Typ nomenklatoryczny: †Sivapithecus Pilgrim, 1910.
↑ Typ nomenklatoryczny: Lufengpithecus Wu Rukang, 1987.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 3: Anthropoidea. Miopithecus to Pan. New York: American Museum of Natural Histor, 1913, s. 181, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).
↑ J.A. Allen. Primates collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 477, 1925. (ang.).
↑ O.P. Hay: Second bibliography and catalogue of the fossil Vertebrata of North America, Publication 390 of the Carnegie Institute of Washington. Cz. 2. Washington D. C.: Carnegie Institution of Washington, 1930, s. 930. (ang.).
↑ ^a ^b A. Simonetta. Catalago e sinonimia annotata degli ominoidi fossili ed attuali (1758–1955). „Atti della Società Toscana di Scienze Naturali”. 64, s. 53–112, 1957. (wł.).
↑ G. Heberer. Ein neurer Unterkiefer des chinesischen „Riesenaffenmenschen” gefunden. „Kosmos”. 55, s. 1–55, 1959. (niem.).
↑ ^a ^b ^c E. Delson & P. Andrews: Evolution and interrelationships of the catarrhine primates. W: W.P. Luckett & F.S. Szalay (redaktorzy): Phylogeny of the Primates. A Multidisciplinary Approach. New York: Plenum Press, 1975, s. 441. ISBN 978-1-4684-2166-8. (ang.).
↑ E. Delson. Catarrhine phylogeny and classification: Principles, methods and comments. „Journal of Human Evolution”. 6 (5), s. 450, 1977. DOI: 10.1016/S0047-2484(77)80057-2. (ang.).
↑ D.R. Pilbeam, G.E. Meyer, C. Badgley, M.D. Rose, M.H.L. Pickford, A.K. Behrensmeyer & S.M. Ibrahim Shah. New hominoid primates from the Siwaliks of Pakistan and their bearing on hominoid evolution. „Nature 270”. 6472, s. 692, 1977. DOI: 10.1038/270689a0. (ang.).
↑ M. Goodman, D.A. Tagle, D.H. Fitch, W. Bailey, J. Czelusniak, B.F. Koop, P. Benson & J.L. Slightom. Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids. „Journal of Molecular Evolution”. 30 (2), s. 265, 1990. DOI: 10.1007/BF02099995. (ang.).
↑ J. Kelley: The hominoid radiation in Asia. W: W.C. Hartwig (red.): The Primate Fossil Record. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, s. 379. ISBN 0-521-66315-6. (ang.).
↑ D.M. Alba. Fossil apes from the Vallès-Penedès Basin. „Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews”. 21 (6), s. 258, 259, 2012. DOI: 10.1002/evan.21312. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ F. Ozansoy. Études des gisements continentaux et des mamifères du Cénozoïque de Turquie. „Mémoires de la Société géologique de France”. 44 (1), s. 19, 1965. (fr.).
↑ G.H.R. von Koenigswald. Eine fossile Säugetierfauna mit Simia aus Südchina. „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. 38 (8), s. 874, 1935. (niem.).
↑ G.H.R. von Koenigswald. Bemerkungen zu „Dryopithecus” giganteus Pilgrim. „Eclogae geologicae Helvetiae”. 42 (2), s. 517, 1950. (niem.).
↑ Y. Chaimanee, V. Suteethorn, P. Jintasakul, C. Vidthayanon, B. Marandat & J.-J. Jaeger. A new orang-utan relative from the Late Miocene of Thailand. „Nature”. 427 (6973), s. 439, 2004. DOI: 10.1038/nature02245. (ang.).
↑ J.H. Schwartz, L.T. Vu, C.L. Nguyen, K.T. Le & I. Tattersall. A review of the Pleistocene hominoid fauna of the Socialist Republic of Vietnam (excluding Hylobatidae). „Anthropological Papers of the American Museum of Natural History”. 76, s. 16, 1995. (ang.).
↑ 吴汝康 / R.-k. Wu. 禄丰大猿化石分类的修订 / A revision of the classification of the Lufeng great apes. „人类学学报 / Acta Anthropologica Sinica”. 6 (4), s. 269, 1987.
↑ G.E. Pilgrim. The Tertiary and post-Tertiary freshwater deposits of Baluchistan and Sind with notices of new vertebrates. „Records of the Geological Survey of India”. 37 (2), s. 63, 1908. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Klasyfikacja człowiekowatych według Tree of Life Web Project (ang.)

[3] Typ nomenklatoryczny: Pithecus G. Cuvier, 1800 (= Pongo Lacépède, 1799).

[6] Typ nomenklatoryczny: †Ramapithecus Lewis, 1934 (= †Sivapithecus Pilgrim, 1910).

[8] Typ nomenklatoryczny: †Sugrivapithecus Lewis, 1934 (= †Sivapithecus Pilgrim, 1910).

[9] Typ nomenklatoryczny: †Gigantopithecus Koenigswald, 1935.

[13] Typ nomenklatoryczny: †Sivapithecus Pilgrim, 1910.

[16] Typ nomenklatoryczny: Lufengpithecus Wu Rukang, 1987.

[ell-1] D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 3: Anthropoidea. Miopithecus to Pan. New York: American Museum of Natural Histor, 1913, s. 181, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).

[gray-2] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).

[all-4] J.A. Allen. Primates collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 477, 1925. (ang.).

[hay-5] O.P. Hay: Second bibliography and catalogue of the fossil Vertebrata of North America, Publication 390 of the Carnegie Institute of Washington. Cz. 2. Washington D. C.: Carnegie Institution of Washington, 1930, s. 930. (ang.).

[sim-7] A. Simonetta. Catalago e sinonimia annotata degli ominoidi fossili ed attuali (1758–1955). „Atti della Società Toscana di Scienze Naturali”. 64, s. 53–112, 1957. (wł.).

[heb-10] G. Heberer. Ein neurer Unterkiefer des chinesischen „Riesenaffenmenschen” gefunden. „Kosmos”. 55, s. 1–55, 1959. (niem.).

[del&and-11] E. Delson & P. Andrews: Evolution and interrelationships of the catarrhine primates. W: W.P. Luckett & F.S. Szalay (redaktorzy): Phylogeny of the Primates. A Multidisciplinary Approach. New York: Plenum Press, 1975, s. 441. ISBN 978-1-4684-2166-8. (ang.).

[del-12] E. Delson. Catarrhine phylogeny and classification: Principles, methods and comments. „Journal of Human Evolution”. 6 (5), s. 450, 1977. DOI: 10.1016/S0047-2484(77)80057-2. (ang.).

[pil&inni-14] D.R. Pilbeam, G.E. Meyer, C. Badgley, M.D. Rose, M.H.L. Pickford, A.K. Behrensmeyer & S.M. Ibrahim Shah. New hominoid primates from the Siwaliks of Pakistan and their bearing on hominoid evolution. „Nature 270”. 6472, s. 692, 1977. DOI: 10.1038/270689a0. (ang.).

[goo&inni-15] M. Goodman, D.A. Tagle, D.H. Fitch, W. Bailey, J. Czelusniak, B.F. Koop, P. Benson & J.L. Slightom. Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids. „Journal of Molecular Evolution”. 30 (2), s. 265, 1990. DOI: 10.1007/BF02099995. (ang.).

[kel-17] J. Kelley: The hominoid radiation in Asia. W: W.C. Hartwig (red.): The Primate Fossil Record. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, s. 379. ISBN 0-521-66315-6. (ang.).

[alba-18] D.M. Alba. Fossil apes from the Vallès-Penedès Basin. „Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews”. 21 (6), s. 258, 259, 2012. DOI: 10.1002/evan.21312. (ang.).

[mdd-19] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).

[Burgin&inni-20] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Cichocki&inni-21] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[oza-22] F. Ozansoy. Études des gisements continentaux et des mamifères du Cénozoïque de Turquie. „Mémoires de la Société géologique de France”. 44 (1), s. 19, 1965. (fr.).

[koe35-23] G.H.R. von Koenigswald. Eine fossile Säugetierfauna mit Simia aus Südchina. „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. 38 (8), s. 874, 1935. (niem.).

[koe50-24] G.H.R. von Koenigswald. Bemerkungen zu „Dryopithecus” giganteus Pilgrim. „Eclogae geologicae Helvetiae”. 42 (2), s. 517, 1950. (niem.).

[cha&inni-25] Y. Chaimanee, V. Suteethorn, P. Jintasakul, C. Vidthayanon, B. Marandat & J.-J. Jaeger. A new orang-utan relative from the Late Miocene of Thailand. „Nature”. 427 (6973), s. 439, 2004. DOI: 10.1038/nature02245. (ang.).

[sch&inni-26] J.H. Schwartz, L.T. Vu, C.L. Nguyen, K.T. Le & I. Tattersall. A review of the Pleistocene hominoid fauna of the Socialist Republic of Vietnam (excluding Hylobatidae). „Anthropological Papers of the American Museum of Natural History”. 76, s. 16, 1995. (ang.).

[wu-27] 吴汝康 / R.-k. Wu. 禄丰大猿化石分类的修订 / A revision of the classification of the Lufeng great apes. „人类学学报 / Acta Anthropologica Sinica”. 6 (4), s. 269, 1987.

[pil-28] G.E. Pilgrim. The Tertiary and post-Tertiary freshwater deposits of Baluchistan and Sind with notices of new vertebrates. „Records of the Geological Survey of India”. 37 (2), s. 63, 1908. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[b]

[5]

[c]

[d]

[6]

[7]

[8]

[e]

[9]

[10]

[f]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]