Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (LWP) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego – organ wywiadu wojskowego działający w ramach struktur Sztabu Generalnego Wojska Polskiego ludowego Wojska Polskiego, istniejący w Polsce od 1945 do 1951 roku. Następnie przemianowany na Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Także od 17 lipca 1947 roku do 5 czerwca 1950 roku, Oddział II Sztabu Generalnego połączono z Wydziałem II Samodzielnym MBP, co utworzyło Departament VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, zajmujący się wywiadem. O II SG WP jest uznany za organ bezpieczeństwa państwa.

Powołanie i przekształcenia organizacyjne Oddziału II[edytuj | edytuj kod]

Powołanie w pełni wyspecjalizowanej instytucji wywiadu wojskowego nastąpiło 18 lipca 1945 roku. W ramach struktur Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SGWP) powstał oddział II (wywiadowczy). Powołany on został rozkazem organizacyjnym naczelnego dowódcy Wojska Polskiego nr 00177 z 18 lipca 1945 roku^[2]. W okresie od 17 lipca 1947 do 5 czerwca 1950 Oddział II SG WP był połączony z Departamentem VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego^[2]. 15 listopada 1951, rozkazem organizacyjnym numer 0088 ministra obrony narodowej, marszałka Polski Konstantego Rokossowskiego, Oddział II przekształcono w Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a podstawowe wydziały przeniesiono do rangi oddziałów. W chwili reorganizacji kadra liczyła 254 oficerów i 105 pracowników kadrowych. Zakres terytorialny rozpoznania wywiadowczego rozszerzono na Norwegię, Hiszpanię, Portugalię, Grecję, Turcję oraz Izrael.

Zarządzanie[edytuj | edytuj kod]

Na czele Oddziału stał Szef,

byli nimi kolejno:

• płk Nikanor Gołosnicki ps. Ozga (lipiec – sierpień 1945)^[3];
• płk Grigorij Domaradzki – VIII^[4] 1945 – 19 XII 1945
• gen. bryg. Wacław Komar – 19 XII 1945 – 14 X 1950
• mjr Iwan Pieriemyszczew – 1950^[5]
• p.o. gen. bryg. Konstantin Kasznikow 14 X 1950 – 15 III 1951
• płk Igor Suchacki 15 III 1951 – 10 IV 1953 – już jako szef Zarządu II

Oddział II podporządkowany początkowo pierwszemu Wiceministrowi Obrony Narodowej, a od marca 1950 roku Szefowi Sztabu Generalnego WP. Byli nimi m.in.

• I Wiceministrowie ON
  • gen. dyw. Marian Spychalski – 30 X 1945 – 11 III 1949
  • gen. bryg. Edward Ochab – 11 III 1949 – 29 III 1950

• Szef Sztabu Generalnego WP
  • gen broni. Władysław Korczyc – III 1950 – 12 VIII 1952 – pod koniec jego kadencji Oddział II zamieniono na Zarząd II.

Wpływy radzieckie na początkujące polskie służby specjalne Polski Ludowej[edytuj | edytuj kod]

Uzależnienie i podległość polityczna RP AD 1944 i PRL wobec Związku Radzieckiego, które było widoczne na każdym kroku w Polsce po II WŚ, miało szczególne znaczenie w kierownictwie i strukturze administracyjnej służb specjalnych, w tym cywilnych MBP, jak i w wojskowych, w tzw. informacji wojskowej – Główny Zarząd Informacji WP, które były od podstaw budowane na wzór i pod dyktando ZSRR. Niczym innym nie różniły się służby podlegające pod sztab generalny, czy bezpośrednio pod Ministerstwo Obrony Narodowej.

Do listopada 1945 roku w centrali Oddziału II pracowało czterdziestu dwóch radzieckich oficerów, m.in. byli to żołnierze z kontrwywiadu wojskowego – Smiersz, radzieckiego wywiadu wojskowego GRU, oraz funkcjonariusze NKWD i zwykli oficerowie Armii Czerwonej. Obsadzali oni wszystkie kluczowe stanowiska, włącznie ze stanowiskiem szefa. W pierwszych latach powojennych Siły Zbrojne RP były w fazie kompletnej sowietyzacji, za prosty przykład czego można podać mianowanie Konstantego Rokossowskiego Marszałkiem Polski i osadzenie go na stanowisku Ministra Obrony Narodowej w listopadzie 1949 roku.

Jednak dzięki zatrudnieniu w późniejszych latach ponad stu polskich oficerów (będących agentami GRU GSz WS SSSR, INO NKWD SSSR itp.), nowe kierownictwo dokonało radykalnej przebudowy kadrowej.

Zadania Oddziału II i piony główne[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszym zadaniem wywiadu wojskowego było m.in. zbieranie oraz analizy wszelkich informacji dotyczących potencjału militarnego, gospodarczego i technicznego głównych państw zachodnich, czyli m.in. takich jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Francja i Niemcy Zachodnie. Podstawowymi strukturami były: Pion Operacyjny, odpowiedzialny za zbieranie danych, oraz pion informacyjny, dokonujący analizy otrzymanych materiałów w celu opracowania raportów sytuacyjnych i specjalistycznych przewodników. Oddziałowi II podlegała także praca polskich ataszatów wojskowych za granicą. Do połowy 1949 roku utworzono dziesięć ataszatów wojskowych i zorganizowano podstawy sieci agenturalnej w Niemczech Zachodnich, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech oraz na Bliskim Wschodzie. Większe trudności napotykano jedynie w Stanach Zjednoczonych, Belgii i Szwecji. Przystąpiono też do organizowania pierwszych rezydentur wywiadu nielegalnego.

Wcielenie do MBP Dep. VII[edytuj | edytuj kod]

Od 17 lipca 1947 roku do 5 czerwca 1950 roku, Oddział II Sztabu Generalnego WP połączono z Departamentem VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. We wrześniu 1949 roku w Departamencie VII MBP (wywiadzie) pracowało 186 oficerów operacyjnych.

Struktura Oddziału II z lipca 1950 roku[edytuj | edytuj kod]

W lipcu 1950 roku struktura Oddziału II Sztabu Generalnego WP przedstawiała się następująco:

Szefostwo:

• Szef
• Zastępca szefa
  • I doradca zastępcy szefa
  • II doradca zastępcy szefa
• Sekretariat
• Kancelaria ogólna
• Archiwum
• Biblioteka

Wydziały i podległe pod nie sekcje:

• Wydział I – rozpoznanie wojskowe bliskiego zasięgu (tzw. wywiad płytki)
• Wydział II – praca operacyjna (w krajach kapitalistycznych)
  • Sekcja I (rozpoznanie RFN i Austrii)
  • Sekcja II (rozpoznanie Stanów Zjednoczonych Ameryki)
  • Sekcja III (rozpoznanie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i jej bliskowschodnich kolonii)
  • Sekcja IV (rozpoznanie – Francji, Belgii, Holandii oraz Szwajcarii)
• Wydział III – wywiad morski (z pozycji nabrzeżnych i statków handlowych), rozpoznanie terytorium Szwecji i Danii
• Wydział IV – analizy i sporządzanie raportów i przewodników wywiadowczych
• Wydział V – technika operacyjna
• Wydział VI – nadzór nad polskimi ataszatami wojskowymi (w krajach obozu socjalistycznego) oraz utrzymywanie oficjalnych kontaktów z attaché wojskowymi akredytowanymi w Warszawie
• Wydział VII – administracyjno-gospodarczy
• Wydział VIII – finansowy
• Wydział IX – personalny
• Biuro Szyfrów
• Kartoteka personalna – prowadzenie ewidencji tajnych współpracowników Oddz. II SG WP oraz ważnych osób w poszczególnych krajach kapitalistycznych
• Rezerwa personalna – (oficerowie bez aktualnego przydziału)
• Sekcja Specjalna^[b] – kontrwywiad i praca agenturalno-operacyjna wśród personelu Oddz. II SG WP oraz osłona kontrwywiadowcza dla O.II.SG.
• Kurs Specjalny w Sulejówku

Radzieccy doradcy[edytuj | edytuj kod]

Do końca lat 40. XX w. w jednolitych strukturach wywiadu – Departamentu VII/Oddziału II pełniło służbę trzech radzieckich doradców. W grudniu 1949 na prośbę Bieruta Józef Stalin skierował dalszych czterech, z czego dwóch od marca 1950 roku pełniło faktycznie funkcję zastępców szefa. Byli wśród nich gen.bryg. Konstantin Kasznikow (przyszły szef Oddziału II) oraz płk Andriej Biełajew.

Po ponownym rozdzieleniu wywiadu wojskowego i cywilnego zatrudniono kolejnych piętnastu oficerów radzieckiego wywiadu wojskowego – GRU. Zajmowali oni kierownicze stanowiska w Oddziale (następnie Zarządzie) aż do 1955 roku. Od 14 listopada 1950 roku obowiązki szefa Oddziału ponownie objął Rosjanin – gen. bryg. Konstantin Kasznikow.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Rafał Leśkiewicz, Radosław Peterman: Wojskowe organy bezpieczeństwa państwa. W: Adrian Jusupović, Rafał Leśkiewicz: Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944-1990). Zbiór studiów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2013. ISBN 978-83-7629-457-5.
• Leszek Pawlikowicz, Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004, ISBN 83-7399-074-7.