Niwka (miasto historyczne) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem Niwka (Sosnowiec) (dyskusja). Nie opisano powodu propozycji integracji.

Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji. Uwagi: nazwa miasta. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Niwka (Niwki) – miasteczko powstałe w 1775 roku, mające prawa miejskie do 1801 roku, obecnie znajduje się na terenie miasta Sosnowca jako dzielnica miasta Niwka.

Położenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Miasto Niwka zostało ulokowane na prawym brzegu Białej Przemszy, w linii prostej około 850 metrów w górę od miejsca, gdzie Biała Przemsza wpływa do Czarnej Przemszy, współcześnie jest to Trójkąt Trzech Cesarzy. Miejscowość leżała na wysokości około 260-265 m n.p.m. Osada leżała na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych m.in. traktów wiodących z Krakowa przez Chrzanów do Mysłowic, do pobliskiego Będzina przez Wygodę i Sielec.

Zabudowa i struktura miasteczka[edytuj | edytuj kod]

Miasteczko było rozbudowane wokół rynku o wymiarach 123 metrów długości i 67 metrów szerokości. Miał on kształt równoległoboku, jego powierzchnia wynosiła ok. 0,82 ha. Miasto było stosunkowo małe, zabudowa była w większości drewniana, jedynie kaplica i ratusz były murowane. W miasteczku znajdowała się ponadto karczma. Do XX wieku całkowicie zniknęła zabudowa z XVIII wieku. Największym budynkiem w miasteczku był ratusz utrzymywany w stylu klasycystycznym, zapewne miał jasną elewację, był bielony, jedyne jego zachowane zdjęcie pochodzi z XIX wieku. O kaplicy wspomina się najwcześniej w latach sześćdziesiątych XVIII wieku. W 1787 roku została ona przebudowana na obiekt murowany, inicjatorem tej budowy był Teodor Wójcicki. Karczma należała do ważniejszych obiektów gospodarczych miasteczka, obecnie nie istnieje. W osadzie były także magazyny solne powstały one zapewne w XVIII wieku, były to dwa obiekty, ostatni z nich rozebrano w latach 70. XX wieku.

Początki miasta do utraty praw miejskich[edytuj | edytuj kod]

Niwka pod koniec XVIII wieku była znana pod kilkoma nazwami np. Niwkami, Niwecką, Karczmą czy Niwcem. Najczęściej spotykaną nazwą było miasto Niwki, które uzyskało prawa miejskie między 1775 rokiem a 1785 rokiem, istniało do 1801 roku, kiedy miasteczku odebrano prawa miejskie. Niwka stanowi klasyczny przykład miast prawnie zdegradowanych do pozycji wsi. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z ostatniego dwudziestolecia XVI wieku, przyjmuje się początkowe założenie wsi rok 1581, kiedy to odnotowano wieś w rejestrach powiatu proszowickiego, do którego wieś wchodziła do XVII wieku, a od tego wieku znajdowała się w powiecie krakowskim. Wieś należała do parafii mysłowickiej w XIX wieku. Właścicielami wsi byli kolejno Broniowscy, Gosławscy, Mieroszewscy, którzy zarządzali wówczas dobrami majątku klimontowskiego, w którym znajdowała się osada. W 1775 roku wieś otrzymuje prawo targowe, podobnie jak inne miejscowości w tym okresie na terenie województwa krakowskiego. W 1787 roku znajdujemy wzmiankę o ratuszu miasta Niwki; jako miasto Niwka funkcjonuje również na mapie Perheesa. Akt nadania praw miejskich wsi nie jest znany, możliwe, że miasto otrzymało prawa miejskie od Józefa Mierosławskiego – ówczesnego właściciela miasteczka. Jego podstawą mógł być akt nadania wsi prawa targowego z 1775 roku. Miasteczko po rozbiorach Rzeczypospolitej znalazła się w Prusach, od 1797 roku została miasteczkiem granicznym na Białej Przemszy z Austrią. W 1801 roku miejscowość na mocy ukazu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma utraciła prawa miejskie, co było efektem polityki pruskiej wobec nowych ziem uzyskanych w rozbiorach, polegającej na tendencji do pozbawiania małych miast prywatnych praw miejskich. Wraz z powstaniem Księstwa Warszawskiego osada nie odzyskała praw miejskich jak pobliski Modrzejów.

Liczba ludności miasteczka[edytuj | edytuj kod]

W początkowych fazach swojego rozwoju wieś liczyła ok. 80 mieszkańców, wraz z nadaniem jej praw targowych liczyła 90 mieszkańców, następnie 105, a w środku swojego istnienia ok. 120 mieszkańców. W początkach XIX wieku liczba ludności spadła, według Kazimierza Dumały w 1827 roku wieś zamieszkiwało 100 mieszkańców w 15 gospodarstwach.

Życie mieszkańców Niwki[edytuj | edytuj kod]

Osada w XVI wieku mogła liczyć około 80 mieszkańców, z których 40% zajmowało się komornictwem o czym dowiadujemy się z regestu poborowego z 1581 roku, prawdopodobnie reszta mieszkańców zajmowała się rybołówstwem. W 1687 roku wsi spotykany 9 zagrodników, 1 garncarza, 2 młynarzy i 1 karczmarza. W latach dwudziestych XVII stulecia mieszkańcy osady przenieśli się z lewego brzegu Białej Przemszy na prawy, prawdopodobnie wskutek zniszczenia przez pożar lub powódź starszego osiedla pochodzącego z XVI wieku. Mieszkańcy osady zajmowali się uprawą roli.

Ludność żydowska w miasteczku[edytuj | edytuj kod]

Według danych statystycznych kahału będzińskiego z 1765 roku ludność żydowska była stosunkowo nieliczna w porównaniu z innymi miejscowościami kahału była najmniejsza (zaledwie 9 Żydów).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• R. Krzysztofik, 2004, Geneza i powstanie miasta Niwek (Niwki), [w:] „Rocznik Sosnowiecki”, pod redakcją Mariana Kisiela, Sosnowiec, Muzeum w Sosnowcu, 2005, ISBN 83-89199-17-3, s. 9-43.