French
DeutschNiszczyciel eskortowy – Wikipedia, wolna encyklopedia
Niszczyciel eskortowy – klasa średniej wielkości okrętów eskortowych, budowanych w czasie II wojny światowej. Po wojnie w USA do 1975 klasyfikowano w ten sposób fregaty.
Niszczyciele eskortowe przeznaczone były przede wszystkim do ochrony konwojów przed atakami okrętów podwodnych i lotnictwa, w mniejszym stopniu okrętów nawodnych, a także do działań w składzie większych zespołów floty (m.in. grup poszukujących okrętów podwodnych). Były to okręty słabsze i mniejsze od zwykłych niszczycieli, lecz tańsze i prostsze w budowie. Oprócz okrętów specjalnej budowy, jako niszczyciele eskortowe określa się niekiedy przebudowane i przystosowane do służby eskortowej niszczyciele starszych typów. Klasa niszczycieli eskortowych szczególnie rozwijana była w Wielkiej Brytanii i USA, które to państwa miały największe potrzeby w dziedzinie osłony konwojów, w mniejszym stopniu w Japonii i Włoszech.
_underway,_circa_in_late_1943.jpg)
Niszczyciele eskortowe specjalnej budowy[edytuj | edytuj kod]
Od początku II wojny światowej budowano na świecie nowe okręty, specjalnie zaprojektowane jako niszczyciele eskortowe. Jako pierwsze, skonstruowano jeszcze przed wojną brytyjskie okręty czterech serii typu Hunt, w których nacisk położono na stosunkowo silne uniwersalne uzbrojenie artyleryjskie, mniejszy na przeciwpodwodne. Ich projekt wywodził się z rozwinięcia konstrukcji slupów (eskortowców)[1]. Okręty te, oprócz eskortowania konwojów, miały wypełniać też niektóre zadania niszczycieli[1]. Zbudowano ich 86. Oficjalnie zaliczane do klasy niszczycieli, określane były jako niszczyciele eskortowe (ang. destroyer escort)[2].
Od 1942 długą serię zbliżonych do siebie niszczycieli eskortowych, optymalizowanych przede wszystkim do celów przeciwpodwodnych, budowano w USA (klasa DE - destroyer escort). Należały do typów, chronologicznie: Evarts, Buckley, Cannon, Edsall, Rudderow, John C. Butler - łącznie ukończono ich aż ponad 500 (w tym 154 najliczniejszego typu Buckley)[3]. Budowę niszczycieli eskortowych, typu Momi podjęto także w Japonii[4].
Wszystkie specjalnie budowane niszczyciele eskortowe miały wyporność standardową 1000 - 1400 ton. Ich uzbrojenie artyleryjskie składało się z kilku dział uniwersalnych (brytyjskie: 4-6 dział kalibru 102 mm, amerykańskie: 3 x 76 mm lub 2 x 127 mm, japońskie: 3 x 127 mm) oraz działek przeciwlotniczych. Okręty te miały ponadto wyrzutnie i miotacze bomb głębinowych, część typów miała też 2-4 wyrzutni torpedowych. Szybkość jednostek brytyjskich i japońskich, napędzanych turbinami parowymi wynosiła 25-27 węzłów[1][4], jedynie amerykańskie posiadały napęd turbinowy lub dieslowski i osiągały 19-24 w[3].
Tuż przed II wojną światową i podczas niej także Włosi zbudowali serię okrętów typów Orsa (Pegaso) i Ciclone o charakterystykach i przeznaczeniu odpowiadającym niszczycielom eskortowym i tak określanym przez część literatury[5]. Bazowały na konstrukcji torpedowców i oficjalnie były klasyfikowane początkowo jako eskortowce (avviso scorta), następnie torpedowce, w końcu „torpedowce eskortowe” - torpediniera di scorta[6]. Podobne okręty powstały także w ZSRR - typ Jastreb, klasyfikowany jako dozorowce (storożewoj korabl; pierwsza jednostka weszła do służby dopiero w 1945)[7]. Niektóre publikacje za niszczyciele eskortowe uważają niemieckie duże torpedowce typu 1939, o podobnych charakterystykach i zastosowaniu, lecz wyróżniające się silnym uzbrojeniem torpedowym (klasyfikowane były oficjalnie jako torpedowce floty)[5].
Przebudowane niszczyciele eskortowe[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Przebudowa do celów eskortowych dotyczyła mniejszych niszczycieli, o wyporności 1000-1400 ton, starszych typów, jak amerykańskie typy flush-deck (Wickes i Clemson) i angielskie typy V/W z I wojny światowej i A-I z I połowy lat 30. (np. ORP "Garland")[1]. Okręty te miały zdejmowaną część dział artylerii głównej i wyrzutni torpedowych, w zamian instalowano więcej miotaczy i zrzutni bomb głębinowych lub wyrzutni rakietowych bomb głębinowych przeciw okrętom podwodnym oraz małokalibrowych działek przeciwlotniczych, czasem dział przeciwlotniczych średniego kalibru. Okręty te zachowały prędkość 30-35 węzłów, z wyjątkiem części jednostek, w których likwidowano część kotłowni dla zwiększenia zapasu paliwa i zasięgu (brytyjski program LRE - long range escort) i które osiągały ok. 25 węzłów[1]. Przebudowane brytyjskie i amerykańskie okręty tego rodzaju używane były przede wszystkim przez marynarkę brytyjską. Okręty takie są tradycyjnie także określane jako niszczyciele eskortowe w polskiej literaturze[8], lecz oficjalnie nie były w taki sposób zaklasyfikowane. Również marynarka japońska używała pewnej liczby starszych lub zdobycznych niszczycieli analogicznie przebudowanych do celów eskortowych, z osłabionym uzbrojeniem i zdemontowaną częścią kotłowni, lecz klasyfikowanych jako okręty patrolowe (Shokai Tei)[4].
Stosunek do innych klas[edytuj | edytuj kod]
Niszczyciele eskortowe specjalnej budowy były wyodrębnioną klasą okrętów eskortowych, odmienną od eskortowców. Były one bardziej uniwersalne i najczęściej szybsze od zbliżonych wielkością fregat, korwet i slupów (eskortowców). Typy brytyjskie i japońskie miały silniejsze uzbrojenie artyleryjskie od fregat i korwet (chociaż nie od slupów). Miały one natomiast z reguły słabsze uzbrojenie przeciwpodwodne od wyspecjalizowanych w tym zakresie fregat i korwet. Nieco inaczej zaprojektowane były amerykańskie niszczyciele eskortowe, mając silne uzbrojenie przeciwpodwodne przy prędkości zbliżonej lub niewiele większej od fregat i porównywalnym lub nawet słabszym we wczesnych typach uzbrojeniu artyleryjskim[3] (należy dodać, że amerykańskie niszczyciele typu Evarts wręcz klasyfikowane były we flocie brytyjskiej jako fregaty typu Captain). Część niszczycieli eskortowych, w tym amerykańskie jednostki, wyróżniała się jednak spośród innych okrętów eskortowych posiadaniem uzbrojenia torpedowego, co zwiększało ich uniwersalność w zakresie możliwości zwalczania okrętów nawodnych.
Zanik klasy[edytuj | edytuj kod]
_underway_at_sea_in_the_late_1950s.jpg)
Po II wojnie światowej niszczyciele eskortowe zanikły jako wyodrębniona klasa okrętów, zastąpione przez nowe uniwersalne okręty eskortowe, klasyfikowane na ogół jako fregaty i korwety. Nazwa tej klasy dłużej przetrwała jedynie w Ameryce Północnej. W USA dotychczasowe niszczyciele eskortowe, jak również przebudowane niszczyciele z czasów wojny, przemianowano na eskortowce oceaniczne, jednak w dalszym ciągu określano je również jako niszczyciele eskortowe, co miało odbicie w zachowaniu sygnatury kadłuba DE (destroyer escort) lub DDE dla większych okrętów przebudowanych z niszczycieli[9]. W latach 50. marynarka USA wcieliła jeszcze dwie krótkie serie nowych okrętów typów Dealey i Claud Jones (17 okrętów), klasyfikowanych nadal jako niszczyciele eskortowe (DE, destroyer escort), odpowiadających charakterystykami fregatom[10]. Miały one wyporność poniżej 2000 ton i uzbrojenie z dział 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych[10]. W latach 60. pojawiły się nowe serie większych okrętów z sygnaturą DE, z uzbrojeniem rakietowym: Bronstein, Garcia, Brooke i Knox, które w 1975 zostały oficjalnie przeklasyfikowane na fregaty (FF)[10].
Również Kanada klasyfikowała w ten sposób swoje okręty eskortowe typów Algonquin, St. Laurent, Restigouche, Mackenzie, Annapolis wprowadzone w latach 50. i 60. i noszące znaki taktyczne z sygnaturą DDE (destroyer escort) – łącznie 22 okręty, odpowiadające konstrukcyjnie brytyjskim fregatom[11]. Ich wyporność nie przekraczała 3000 ton, a pierwotne uzbrojenie ograniczało się na ogół do armat uniwersalnych kalibru 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych[11].
Sygnaturę DE dla okrętów eskortowych stosuje także od lat 50. Japonia[12].
Same okręty przetrwały dłużej od swojej klasy - amerykańskie niszczyciele eskortowe z czasów II wojny światowej używane były jeszcze w latach 90. w marynarkach niektórych państw Azji i Ameryki Południowej (jak Tajwan)[13].
Polskie niszczyciele eskortowe[edytuj | edytuj kod]
W Polskiej Marynarce Wojennej używano niszczycieli eskortowych:
- ORP Garland (po przebudowie)
- ORP Burza (po przebudowie w Wielkiej Brytanii)
- ORP Krakowiak, ORP Kujawiak, ORP Ślązak (typu "Hunt II)
Przykładowe charakterystyki[edytuj | edytuj kod]
| Typ | Państwo; wejście do służby | wyporność: standardowa; pełna [t] | długość; szerokość [m] | uzbrojenie (ilość i kaliber dział) | prędkość [węzeł] | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| typ Hunt II | Wlk. Bryt.; 1940 | 1050 | 1490 | 85 | 9,6 | 6x102 mm, 4x40 mm, 2x20 mm, 4 mbg, bg | 27 |
| typ Hunt III | Wlk. Bryt.; 1941 | 1050 | 1490 | 85 | 9,6 | 4x102 mm, 4x40 mm, 2x20 mm, 2 wt, 4 mbg, bg | 27 |
| typ Evarts | USA; 1943 | 1140 | 1430 | 86,8 | 10,5 | 3x76 mm, 4x28 mm, 9x20 mm, 8 mbg, mbg Jeż, bg | 19,5 |
| typ Buckley | USA; 1943 | 1400 | 1740 | 91,8 | 11 | 3x76 mm, 4x28 mm, 6x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg | 23 |
| typ Edsall | USA; 1943 | 1200 | 1590 | 91,8 | 11 | 3x76 mm, 2x40 mm, 8x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg | 21 |
| typ Rudderow | USA; 1944 | 1450 | 1810 | 91,8 | 11 | 2x127 mm, 4x40 mm, 12x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg | 24 |
| typ Matsu[4] | Japonia; 1944 | 1262 | 1650 | 100 | 9,4 | 3x127 mm, 24x25 mm, 4 wt, 4 mbg, 36 bg | 27,8 |
| Zbliżone okręty innych państw | |||||||
| typ Orsa | Włochy; 1938 | 1000 | 1575 | 89 | 9,7 | 2x100 mm, 8 wkm, 4 wt 450 mm, 6 mbg, bg | 28 |
| typ Jastreb[7] | ZSRR; 1945 | 920 | 1073 | 85,7 | 8,4 | 3x100 mm, 4x37 mm, 4 wkm, 3 wt 450 mm, 20 bg | 33,5 |
| typ 1939 | Niemcy; 1942 | 1294 | 1754 | 102,5 | 10 | 4x105 mm, 4x37 mm, 6x20 mm, 6 wt 533 mm, 4 mbg, 18 bg | 33 |
| Nazwa / typ | Państwo | wyporność standardowa [t] | długość; szerokość [m] | uzbrojenie | prędkość [węzeł] | uwagi | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ORP Garland | Wlk. Brytania | 1335 | 98 | 10,1 | 3x120 mm, 1x76 mm, 8 wkm, 4 wt, 4 mbg, 70 bg (1941) | 35 | przebudowany niszczyciel typu G |
| Typ Towns | USA / Wlk. Bryt | 1190 | 96 | 9,7 | 1x102 mm, 1x76 mm, 4 x 20 mm, 3 wt, 2 wbg, 4 mbg, mbg Jeż, bg (1942) | 30 | przebudowany niszczyciel typu Flush-deck |
| Typ V/W | Wlk. Bryt | 1100 | 95 | 9 | 2x102 mm, 1x76 mm, 2x40 mm, 2x20, 2 wbg, 4 mbg, mbg Jeż, bg (1942) | 34 | przebudowany niszczyciel typu V/W (różne warianty uzbrojenia) |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e A. Daszjan (А.В. Дашьян), Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 2 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 2), Morskaja Kollekcja 5/2003
- ↑ Brian Lavery, Churchill's Navy: The Ships, Men and Organisation, 1939-1945, Conway Maritime Press Ltd, ISBN 1-84486-035-3, s. 226
- ↑ a b c Wojciech Holicki, Amerykańskie niszczyciele eskortowe II wojny światowej. Cz. I w: nowa Technika Wojskowa 7/1998, s. 51
- ↑ a b c d W. Daszjan: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Japonii. Czast 2. (Корабли Второй мировой войны. ВМС Японии. Часть 2), seria Morskaja Kollekcja 7/2004
- ↑ a b Za niszczyciele eskortowe typy Pegaso i Typ 1939 uważa np. Roger Chesneau (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1922-1946, Londyn 1992, s. 302, a typ Pegaso także Zvonimir Freivogel: Włoskie korwety typu Gabbiano, „Okręty Wojenne” nr 3/2004 (65) s. 25.
- ↑ - Orsa Avviso scorta - strona Marynarki Włoch
- ↑ a b S.W.Patjanin: Korabli Wtoroj Mirowoj wojny. Wojenno-morskoj fłot SSSR, Morskaja Kampania 3/2009
- ↑ Np. Jerzy Pertek, Wielkie dni małej floty, Poznań, 1976.
- ↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 552-553. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
- ↑ a b c Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 595-599. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
- ↑ a b Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 44-46. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
- ↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 231-234. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
- ↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 457. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).