Neokantyzm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Neokantyzm − nurt filozoficzny zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku, który wyrażał sprzeciw wobec heglizmu[1] oraz materializmu przyrodoznawczego. Nazwa neokantyzm pochodzi stąd, że neokantyści szukali inspiracji w filozofii Kanta a jego naczelnym hasłem był „powrót do Kanta”. Neokantyzm zrodził się w opozycji wobec wyczerpującej się w połowie dziewiętnastego wieku idealistycznej tradycji postkantowskiej filozoficznych kontynuatorów J. Fichtego, F.W. Schellinga i G.W.F. Hegla[2]. Zasadniczo neokantyzm realizował filozoficzny program teoriopoznawczego krytycyzmu. Neokantyzm w okresie od około 1870 roku aż do pierwszej wojny światowej dominował w filozofii w Niemczech i na świecie. Wśród reprezentantów tego ruchu wymienić należy takich filozofów jak Kuno Fischer, Hermann von Helmholtz, Friedrich Albert Lange, Otto Liebmann i Eduard Zeller. W latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku w ruchu neokantowskim dominowały dwie szkoły:

Jednak pamięć o neokantystach zmieniła się dramatycznie w dziesięcioleciach po 1918 roku. Neokantyzm zaczął być kojarzony z przedwojennym porządkiem i stał się głównym celem ataków dla wielu młodych filozofów (w tym również uczniów neokantystów), którzy chcieli w ten sposób przebić się do świadomości publicznej. Późniejsze wstrząsy geopolityczne, w tym dojście Hitlera do władzy w 1933 roku, niemal wymazały instytucjonalną pamięć o neokantyzmie w ramach wyłaniających się tradycji analitycznych i kontynentalnych. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach historycy filozofii zaczęli odkrywać na nowo zarówno historyczne, jak i filozoficzne znaczenie neokantyzmu.

Oddziaływanie[edytuj | edytuj kod]

Neokantyzm był nie tylko bardzo wpływowy pod względem intelektualnym, ale także odniósł wielki sukces naukowy. Neokantystom udało się pozyskać wybitnych studentów, kształtować programy nauczania, redagować ważne czasopisma i książki. Neokantyści doprowadzili do wznowienia dzieł Kanta, powstania czasopisma naukowego „Kant-Studien” oraz powołania stowarzyszenia Kant-Gesellschaft. Neokantyzm wywarł istotny i wielokierunkowy wpływ na filozofię i metodologię nauk nie tylko w przodujących wówczas pod względem filozoficznym i naukowym Niemczech, lecz również we Włoszech, Francji (jako neokrytycyzm), Rosji oraz w Polsce.

Większość znanych niemieckich filozofów, którzy z wielkim powodzeniem funkcjonowali w Niemczech po I wojnie światowej, została wykształcona przez neokantystów. Wśród nich znaleźć można między innymi takie sławy jak Rudolf Carnap, Hans-Georg Gadamer, Martin Heidegger, Hans Reichenbach, Edmund Husserl, Nicolai Hartmanna, Gottlob Frege, czy Max Weber.

Niektórzy filozofowie – Léon Brunschvicg, Ernst Cassirer, Hermann Weyl i Arthur Eddington – uznawali szczególną teorię względności Einsteina za potwierdzenie poglądów neokantowskich. Za to Hans Reichenbach oraz sam Albert Einstein negowali jakiekolwiek związki tych teorii[3].

Znaczący przedstawiciele[edytuj | edytuj kod]

Zmodyfikowana klasyfikacja Traugotta K. Oesterreicha (1880–1949)[4]:

Kierunek fizjologiczny:

Krytycyzm psychologiczny:

Kierunek metafizyczny:

Krytycyzm relatywistyczny:

Kierunek realistyczny (krytyczny realizm):

Kierunek logistyczny – szkoła marburska:

Krytycyzm teoretyczno-aksjologiczny – szkoła badeńska (szkoła południowo-zachodnioniemiecka lub w skrócie szkoła południowoniemiecka)[5]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. neokantyzm, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-05-08].
  2. Andrzej Noras, Historia neokantyzmu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, ISBN 978-83-226-2081-6, OCLC 827703767 [dostęp 2018-08-08].
  3. Heller i Pabjan 2014 ↓, s. 57–62.
  4. za: Tadeusz Gadacz: Historia filozofii XX wieku. Nurty, tom 2. Neokantyzm - Filozofia egzystencji - Filozofia dialogu. Kraków: Znak, 2009, s. 12.
  5. Tomasz Kubalica, Andrzej Noras (red.), Neokantyzm badeński i marburski : antologia tekstów, wyd. 1, Katowice: Wydawn. Uniwersytetu Sląskiego, 2011, s. 10, ISBN 978-83-8012-641-1, OCLC 781428687 [dostęp 2019-05-31].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]