Morze Weddella – Wikipedia, wolna encyklopedia

Morze Weddella
Ilustracja
Półwysep Antarktyczny i Morze Weddella (po prawej stronie), zdjęcie satelitarne
Kontynent

Antarktyda

Powierzchnia

ok. 2 800 000 km²

Średnia głębokość

2878 m

Największa głębia

6820 m

Objętość

7 600 000 km³

Typ morza

morze przybrzeżne

Wyspy

Wyspa Berknera, Wyspa Jamesa Rossa, Orkady Południowe

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Morze Weddella”
Ziemia72°S 41°W/-72,000000 -41,000000
Multimedia w Wikimedia Commons

Morze Weddella[1] (ang. Weddell Sea, hiszp. Mar de Weddell[1]) – morze przybrzeżne będące częścią Oceanu Południowego, położone u wybrzeży Antarktydy między Półwyspem Antarktycznym na zachodzie i Ziemią Coatsów na południowym wschodzie, nazwane na cześć żeglarza Jamesa Weddella (1787–1834), który spenetrował akwen w 1823 roku.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Morze Weddella jest morzem przybrzeżnym będącym częścią Oceanu Południowego i najbardziej na południe wysuniętą częścią Oceanu Atlantyckiego[2].

Leży między Półwyspem Antarktycznym na zachodzie i Ziemią Coatsów na południowym wschodzie[2]. Od północy graniczy wzdłuż równoleżnika 60°S z Morzem Scotia[2]. Na południu akwen ograniczają Lodowiec Szelfowy Filchnera i Lodowiec Szelfowy Ronne[3]. Jeśli za wschodnią granicę przyjmie się linię prostą łączącą przylądek Norvegiaodden na Wyspie Bouveta z Sandwichem Południowym[a], to morze zajmuje powierzchnię około 2,8 milionów km²[4][b], a jego objętość wynosi 7,6 milionów km³ (ok. 0,5% światowego oceanu)[4].

Jego średnia głębokość wynosi 2878 m, a maksymalna 6820 m[5]. Na zachodzie i południu znajduje się głęboki do ok. 500 m szelf antarktyczny[5]. Szelf kontynentalny w innych częściach świata sięga ok. 200 m, duża głbokość szelfu antarktycznego spowodowana jest naciskiem anatryktycznej pokrywy lodowej[4]. Szelf ma do 50 km szerokości na wschodzie, ok. 500 km na południu i ok. 100 km na zachodzie[4].

Morze Weddella pokryte spękanym lodem, 2011

Morze Weddella charakteryzuje się długotrwałą obecnością lodu, przy czym najmniej lodu występuje w marcu a najwięcej we wrześniu[2]. Lód wieloletni utrzymuje się w zachodniej części akwenu, gdzie pokrywa lodowa sięga 2,5 m[2]. Na wschodzie morze wolne jest od lodu w okresie letnim[2]. W strefie przybrzeżnej (o szerokości ok. 50 km) występują lodowce szelfowe (m.in. Lodowiec Szelfowy Ronne, Filchnera i Larsena), połynie i paki lodowe[2]. Lód na morzu dryfuje wskutek ruchu cyrkulacyjnego wiru Weddell Gyre[c][2].

W Morzu Weddella tworzy się zimna, bogata w tlen, gęsta woda zasilająca antarktyczną wodę przydenną, która przemieszcza się nad dnem Oceanu Atlantyckiego do równika i także w głębiny Oceanu Indyjskiego[5].

W ciągu ostatnich pięciu lat letnia pokrywa lodowa Morza Weddella zmalała o jedną trzecią – obszar odpowiadający dwukrotnej powierzchni Hiszpanii[6]. Było to spowodowane potężnymi sztormami podczas lata 2016/2017, które przyciągnęły ciepłe powietrze, topiąc wielkie połacie lodu morskiego i umożliwiając absorpcję ciepła słonecznego przez wody morza, przez co temperatura wody wzrosła i nadal utrzymuje się na tym podwyższonym poziomie[7]. Ponadto wskutek działalności silnych wiatrów i niespotykanego ciepła pojawiła się ponownie połynia nad podwodnym szczytem Maud Rise, która ostatni raz obserwowana była w połowie lat 70. XX w.[7] Z uwagi na duże, cykliczne wahania pokrywy lodowej, nie można jeszcze stwierdzić czy jest to zjawisko czasowe, czy permanentne[7].

Morze Weddella leży w strefie klimatu polarnego[3]. Występują tu wieloryby, foki i pingwiny, które żerują w wodach bogatych w ryby, kałamarnice i szczętki (kryl)[8]. Najbardziej obfite w szczętki wody znajdują się m.in. w północno-wschodniej części akwenu oraz w regionie Maud Rise[8]. Występowanie kryla zależy bezpośrednio od pokrywy lodowej, na której gromadzą się glony i bakterie, którymi żywią się szczętki[8][9].

W obszarze Morza Weddella gniazduje 300 tys. par burzykowatych i 15 kolonii pingwinów cesarskich[10]. Odnotowano tu występowanie 6 gatunków fok (m.in. weddelki arktyczne[3] i krabojady focze) i 12 gatunków wielorybów (m.in. humbaki, orki, płetwale błękitne i płetwale antarktyczne)[10]. 90% ryb w wodach Morza Weddella należy do gatunku Pleuragramma antarcticum[10]. Na dnie morza żyje ok. 14 tys. gatunków zwierząt[11].

W 2016 roku Niemcy zwróciły się do Komisji ds. zachowania żywych zasobów morskich Antarktyki z propozycją objęcia Morza Weddella ochroną[12]. Region Morza Weddella, który jest w relatywnie niskim stopniu dotknięty zmianami klimatycznymi może stać się ostoją dla gatunków antarktycznych[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tonący statek „Endurance” zgnieciony przez masy lodu, 1915

Obecność lodu utrudniała eksplorację akwenu przez statki[3]. Encyclopædia Britannica podaje, że w 1820 roku na wody morza wpłynął irlandzki żeglarz i oficer Royal Navy Edward Bransfield (1785–1852)[2], jednak został zatrzymany przez lód przy północno-wschodniej Ziemi Grahama[3]. W 1823 roku, w sprzyjających warunkach niewielkiej ilości lodu, angielski żeglarz i oficer Royal Navy James Weddell (1787–1834) spenetrował akwen, osiągając 20 lutego 1823 roku[3] szerokość 74°15'S – był to najdalej na południe wysunięty punkt, do którego dotarł wówczas człowiek[2]. Weddell nazwał akwen Morzem Jerzego IV[13]. Nazwa Morze Weddella została wprowadzona w 1900 roku[13][14].

Pierwsze badania oceanograficzne na Morzu Weddella przeprowadzono w latach 1903–1904 w ramach Szkockiej Wyprawy Antarktycznej pod kierownictwem Williama Speirsa Bruce'a (1867–1921)[3]. W latach 1910–1912 obszar Morza Weddella badała niemiecka ekspedycja pod kierownictwem Wilhelma Filchnera (1877–1957), która zmapowała Wybrzeże Leopolda – część wybrzeża Ziemi Coatsów i odkryła lodowiec nazwany później na cześć Filchnera[3].

W 1915 roku statek Imperialnej Wyprawy Transantarktycznej pod kierownictwem Ernesta Shackletona (1874–1922) – „Endurance” został uwięziony w lodzie u Wybrzeża Leopolda i zgnieciony przez masy lodu[3]. Załoga zdołała się uratować[3].

W latach 1956–1958 na południowym i południowo-wschodnim wybrzeżu wzniesiono kilka stacji polarnych[3].

Prawa do Morza Weddella roszczą Argentyna, Wielka Brytania i Chile[2].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Przyjęcie wschodniej granicy wiru Weddell Gyre za wschodnią granicę akwenu, skutkuje większą powierzchnią morza, zob. Hellmer 2007 ↓, s. 1053.
  2. ↑ Internetowa Encyklopedia PWN podaje, że powierzchnia Morza Weddella to 2910 tys. km² (2,91 milionów km²), w tym ok. 350 tys. km² pod lodowcami szelfowymi, zob. Encyklopedia PWN ↓.
  3. ↑ Nazwa podana za Komisją Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, zob. KSNG 2008 ↓, s. 39.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 22.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Hund 2014 ↓, s. 745.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Encyclopædia Britannica 2008 ↓.
  4. ↑ a b c d Hellmer 2007 ↓, s. 1053.
  5. ↑ a b c Encyklopedia PWN ↓.
  6. ↑ British Antarctic Survey: Antarctic sea ice loss explained in new study. [w:] www.bas.ac.uk [on-line]. 2020-06-17. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  7. ↑ a b c Turner et al. 2020 ↓.
  8. ↑ a b c Hellmer 2007 ↓, s. 1055.
  9. ↑ Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 1.
  10. ↑ a b c Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 3.
  11. ↑ Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 2.
  12. ↑ a b Bundesministerium für Ernährung und Landwirtschaft: Deutschlands Vorschlag für ein Meeresschutzgebiet in der Antarktis. [w:] www.bmel.de [on-line]. 2019-05-21. [dostęp 2020-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-08)]. (niem.).
  13. ↑ a b USGS Geographic Names Information System ↓.
  14. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]


Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Morza na świecie
Ocean Arktyczny
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Ocean Spokojny
Ocean Południowy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Morze_Weddella&oldid=72607052”