Morane-Saulnier MS.406 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Morane-Saulnier MS.406

Fiński Morane-Saulnier MS.406
Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Morane-Saulnier
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	jednosilnikowy dolnopłat o konstrukcji metalowej, podwozie – wciągane w locie
Załoga	1
Historia
Data oblotu	8 lipca 1935
Lata produkcji	1938 – 25 czerwca 1940
Wycofanie ze służby	1959
Liczba egz.	1098
Dane techniczne
Napęd	1× 12-cylindrowy chłodzony cieczą Hispano-Suiza 12Y31
Moc	860 KM
Wymiary
Rozpiętość	10,61 m
Długość	8,17 m
Wysokość	3,25 m
Powierzchnia nośna	16,00 m² (niektóre źródła podają 18,00 m²)
Masa
Własna	1895 kg
Startowa	2540 kg
Osiągi
Prędkość maks.	490 km/h na wysokości 4500 m
Prędkość wznoszenia	12,8 m/s czas wznoszenia na 4500 mm 6 min 16 s
Pułap	10 500 m (teoretyczny) 9400 m (praktyczny)
Zasięg	1100 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1× działko Hispano Suiza S9 lub HS-404 kal. 20 mm (60 nab.) 2× karabin maszynowy MAC 34 kal. 7,5 mm z magazynkami bębnowymi (300 nab.)
Użytkownicy
Francja, Finlandia, Turcja, Szwajcaria, Polska, Niemcy, Chorwacja, Bułgaria, Włochy
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Morane-Saulnier MS.406 – francuski samolot myśliwski, zaprojektowany i skonstruowany w wytwórni lotniczej Morane-Saulnier w Puteaux w 1938 roku.

W momencie przystąpienia Francji do II wojny światowej był to najliczniejszy spośród pozostających w służbie myśliwców francuskich^[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Koncepcja budowy samolotu myśliwskiego Morane-Saulnier MS.406 narodziła się, gdy we wrześniu 1934 roku francuska Służba Techniczna Lotnictwa ogłosiła konkurs na jednomiejscowy samolot myśliwski, silnie uzbrojony, osiągający prędkość lotu 450 km/h na wysokości 4000 m. Na konkurs wpłynęły projekty 5 samolotów myśliwskich, w tym projekt samolotu Morane-Saulnier MS.405, który został wstępnie przyjęty do dalszych prac.

Przystąpiono więc do dalszych prac konstrukcyjnych pod kierownictwem M. Gauthiera i już 8 lipca 1935 roku dokonano oblotu prototypu samolotu oznaczonego jako Morane-Saulnier MS.405.01. Samolot ten miał nowoczesną konstrukcję dolnopłata z zakrytą kabiną i wciąganym w locie podwoziem. Do napędu użyto 12-cylindrowego silnika tłokowego w układzie V Hispano-Suiza 12Ygrs o mocy 860 KM (633 kW). Uzbrojenie składało się z 1 działka kal. 20 mm strzelającego współosiowo przez reduktor i wał śmigła oraz 2 karabinów maszynowych zabudowanych w skrzydłach. Próby tego samolotu trwały do maja 1937 roku, w trakcie których osiągnął on prędkość 488 km/h w locie poziomym i 730 km/h w locie nurkowym.

W związku z dobrymi osiągami samolotu w marcu 1937 roku lotnictwo francuskie zamówiło serię przedprodukcyjną 15 samolotów Morane-Saulnier MS.405. Pierwszy z nich oblatany został 3 lutego 1938 roku. Osiągi samolotów serii produkcyjnej były tak zadowalające, że lotnictwo francuskie zamówiło już w kwietniu 1937 roku najpierw 50 samolotów, a w sierpniu 80 samolotów. W tym czasie trwały dalsze poprawki konstrukcyjne i ostatecznie czwarty samolot serii przedprodukcyjnej uznano za wzorcowy do produkcji seryjnej – samolot ten oznaczono jako Morane-Saulnier MS.406C1. Pierwszy seryjny samolot MS.406C1 został oblatany w dniu 29 stycznia 1939 roku. Z powodu opóźnień w produkcji (spowodowanych nacjonalizacją przemysłu i ciągłymi strajkami), silniki HS 12Y kupowano w Czechosłowacji i Szwajcarii^[2].

Już w trakcie eksploatacji pierwszych egzemplarzy seryjnych dokonywano poprawek konstrukcji w związku z ujawnianymi wadami, m.in. w październiku 1939 roku opancerzono kabinę pilota i wzmocniono konstrukcję kadłuba oraz usterzenie.

We wrześniu 1938 roku licencję na budowę samolotu MS.406C1 wykupiła Szwajcaria, która od września 1939 roku do lipca 1940 roku wyprodukowała w zakładach EFW (Eigenossiches Flugzeugwerk) w Emmen 80 samolotów oznaczonych jako D-3800. W późniejszych latach produkowano zmodyfikowaną wersję D-3801.

Samoloty Morane-Saulnier MS.406C1 oprócz lotnictwa francuskiego zamówiła także Polska w liczbie 160 sztuk, samoloty te jednak nie dotarły z powodu wybuchu II wojny światowej^[3]. Samoloty wyruszyły już do Polski drogą morską do rumuńskiego portu w Konstancy, lecz zostały zawrócone do Francji. Ponadto samoloty te zostały zamówione przez kilka innych krajów, m.in. Litwę (12 sztuk), Chiny (12 sztuk), Jugosławię (25 sztuk), Turcję (45 sztuk), Finlandię (30 sztuk), lecz dotarły tylko do dwóch ostatnich, pozostałe ich nie otrzymały.

Po zajęciu Francji przez Niemcy w 1940 roku 37 samolotów MS.406C1 zostało sprzedanych Finlandii, a część zdobytych samolotów przekazali rządowi Chorwacji (48 sztuk). Bułgaria otrzymała od rządu Vichy w 1942 roku 20 samolotów MS.406 i używała ich do końca wojny.

Łącznie wyprodukowano 1098 samolotów Morane-Saulnier MS.406C1.

Użycie w lotnictwie[edytuj | edytuj kod]

Samoloty myśliwskie Morane-Saulnier MS.406C1 były używane od początku II wojny światowej przez lotnictwo francuskie oraz walczących w jego formacjach lotników innych państwa sojuszniczych. Mimo że samolot ten ustępował maszynom niemieckim, to jednak latający na tych samolotach piloci do upadku Francji 19 czerwca 1940 roku zanotowali 191 prawdopodobnych zestrzeleń samolotów wroga i 89 potwierdzonych.

W momencie niemieckiego ataku na Francję 10 maja 1940 roku Francuzi dysponowali 950 egzemplarzami MS.406 C1, z czego 135 znajdowało się we francuskich koloniach^[1]. Po klęsce na samolotach MS.406C1 latali francuscy piloci lotnictwa Wolnej Francji w Egipcie i początkowo także w pierwszym dywizjonie Wolnych Francuzów GC Alsace w Wielkiej Brytanii.

Samoloty te używane były też przez lotnictwo rządu Vichy, lotnictwo Finlandii, Turcji, Bułgarii, Szwajcarii i Włoch. Korzystało z nich także lotnictwo rządu faszystowskiej Chorwacji oraz w jednostkach treningowych Luftwaffe. Najdłużej samolotów używano w Szwajcarii, gdzie wycofano je dopiero w 1959 roku, a w Finlandii w 1952 roku.

Użycie w lotnictwie polskim[edytuj | edytuj kod]

Polska w sierpniu 1939 roku, korzystając z kredytu francuskiego, zamówiła 120 samolotów MS.406C1 z zasobów lotnictwa francuskiego^[3]. Z powodu niedoborów działek, miały być one uzbrojone tymczasowo w trzy karabiny maszynowe^[3]. Umowę w tym przedmiocie podpisano 18 sierpnia^[3]. 10 sierpnia w locie testowym na MS.406 we Francji zginął w wypadku z przyczyn technicznych kpt. Andrzej Włodarkiewicz^[3]. Pierwsza partia 10 samolotów miała wyruszyć do Polski jeszcze 29 sierpnia, lecz załoga wynajętego norweskiego statku odmówiła transportu materiałów wojennych, co spowodowało konieczność szukania innych rozwiązań^[4]. Sprawę skomplikował wybuch wojny 1 września i dopiero 15 września wyruszyły z Dunkierki do rumuńskiego portu w Konstancy statki s/s „Warszawa” i „Rose Schiaffino”, wiozące ogółem 35–40 samolotów (brak pewności odnośnie do liczby)^[4]. Z powodu braku możliwości dostarczenia ich przez Rumunię do Polski, statki jednak rozładowano 21 września w Breście, a 30 z tych samolotów następnie sprzedano w listopadzie Turcji^[4].

Polscy piloci latali na samolotach Morane-Saulnier MS.406C1 w ramach lotnictwa polskiego we Francji w 1940 roku. Samoloty te używane były praktycznie we wszystkich jednostkach myśliwskich polskiego lotnictwa. Polacy w okresie od 10 maja do 19 czerwca 1940 roku latając na tych samolotach zestrzelili łącznie 38 samolotów wroga, tracąc 5 samolotów.

Użycie w lotnictwie szwajcarskim[edytuj | edytuj kod]

Szwajcaria w 1938 r. zakupiła licencję na samolot Morane-Saulnier MS.406. Pierwsza seria produkcyjna otrzymała oznaczenie Morane D-3800, w sierpniu 1940 r. zakończono wprowadzanie tego samolotu do jednostek szwajcarskiego lotnictwa. W szwajcarskiej wersji wprowadzono modyfikacje, m.in. zamiast płozy ogonowej wprowadzono kółko, celownik lunetkowy zastąpiono przeziernikowym oraz poprawiono aerodynamikę poprzez lepsze oprofilowanie skrzydłowych karabinów maszynowych. W latach późniejszych zamiast stałej chłodnicy zastosowano wciąganą oraz śmigła Chavuviere wymieniono na Escher-Wyss o wyższej sprawności. Od grudnia 1940 r. do służby wprowadzano wersję rozwojową oznaczoną jako D-3801, samolot otrzymał mocniejszy silnik. Jego produkcja trwała do 1948 r., samolot pozostał w służbie do 1959 r. Dostosowano go do działań szturmowych, mógł przenosić rakiety. W zbiorach muzealnych zachowały się dwa Morane D-3801 – jeden w muzeum lotnictwa w Dübendorfie, drugi w Meudon^[5].

Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Jednomiejscowy samolot myśliwski w układzie dolnopłata o konstrukcji całkowicie metalowej.

Kadłub o konstrukcji kratownicowo-podłużnicowej, usztywnionej cięgłami z drutu stalowego. W przedniej części znajdował się silnik z łożem i zakryta kabina pilota^[6] wyposażona w trzyczęściową tablicę przyrządów. Fotel pilota dostosowany do spadochronu plecowego, osłonięty płytą pancerną i zabezpieczony kozłem przeciwkapotażoym. Pokrycie w przedniej części wykonane z blachy duraluminiowej i tworzywa "plymax" (sklejka połączona z blachą aluminiową), w tylnej części kadłub był kryty płótnem^[7].

Płat dzielony o konstrukcji dwudźwigarowej i wzniosie 12°. Pokrycie wykonane z "plymaxu". W skrzydłach były zamontowane karabiny maszynowe wraz z zasobnikami amunicji. W lewym płacie była umieszczona rurka Pitota oraz reflektor. Wyposażony w lotki wyważone statycznie i aerodynamicznie oraz klapy krokodylowe o maksymalnym kącie wychylenia 40°^[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Artur Nieradko: Samolot myśliwski M.S.-406C1 (TBiU 80). Warszawa: Wydawnictwo MON, 1982. ISBN 83-11-06785-6. OCLC 830309637.
• Witold Szewczyk: Samoloty na których walczyli Polacy. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1988, s. 82-85. ISBN 83-206-0738-8. OCLC 20044321.
• Krzysztof Zalewski. Morane Saulnier MS406C1. „Nowa Technika Wojskowa”. 1992. Nr. 3(9). s. 9. 
• Wojciech Mazur: Samoloty, które nie zdążyły. Cz. 1. Edipresse Polska S.A., 2017, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 126. ISBN 978-83-7945-657-4. OCLC 1020477074.
• SAMOLOT WOJSKOWY MORANE D-3801. „Skrzydlata Polska”. 25/1983. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Zdjęcie i rysunki