Meteoryt marsjański – Wikipedia, wolna encyklopedia

Shergottyt EETA 79001

Meteoryty marsjańskie – grupa (klan) meteorytów kamiennych należących do achondrytów, które pochodzą z Marsa. Są to skały, które zostały wyrzucone w przestrzeń kosmiczną przez uderzenia planetoid lub komet, a następnie po podróży przez Układ Słoneczny trafiły na Ziemię. Według stanu na 25 marca 2021 roku znane są 294 meteoryty marsjańskie[1].

Marsjańskie pochodzenie jest im przypisywane na podstawie składu chemicznego i izotopowego, a także inkluzji gazów o składzie odpowiadającym atmosferze Marsa. Badania lądowników Viking i Curiosity Rover pozwoliły określić proporcje izotopów argonu w atmosferze planety; okazały się one zgodne z występującymi w inkluzjach w meteorytach[2]. Meteoryty marsjańskie to jak dotychczas jedyne próbki skał z tej planety na Ziemi i jako takie są bardzo wartościowe dla planetologii.

Meteoryty SNC[edytuj | edytuj kod]

Większość meteorytów marsjańskich należy do klanu SNC, łączącego trzy grupy: shergottyty, nakhlity i chassignity (stąd pochodzi skrót). Meteoryty SNC są okruchami skał magmowych. Wspólną cechą tych meteorytów jest ich młody wiek krystalizacji[3][4].

Shergottyty zawierają pirokseny i plagioklazy, są podobne do ziemskich bazaltów, lecz jaśniejsze. Przypominają eukryty, pochodzące z Westy, ale w odróżnieniu od nich zawierają minerały uwodnione. Są najpospolitszymi spośród marsjańskich meteorytów[3], znane są 243 meteoryty z tej grupy, co stanowi ok. 83% wszystkich meteorytów z Marsa[1]. Shergottyty reprezentują skały wylewne, a zatem musiały powstać w okresie, gdy na Marsie aktywny był wulkanizm. Niektóre z nich skrystalizowały zaledwie ~175 milionów lat temu[5]. Czas ekspozycji na działanie promieni kosmicznych podczas podróży przez przestrzeń międzyplanetarną oraz czas wietrzenia na powierzchni Ziemi łącznie wskazują, że skały te zostały wyrzucone z powierzchni Marsa od 20 milionów do 700 tysięcy lat temu, wskutek kilku różnych uderzeń ciał niebieskich[5]. Przedstawiona została też koncepcja, że wszystkie shergottyty powstały wskutek jednego uderzenia, odpowiedzialnego za utworzenie krateru Mojave o średnicy 55 kilometrów. Powstał on 3 miliony lat temu na obszarze liczącym 4,3 miliarda lat, co kłóci się z wcześniejszymi obliczeniami wieku krystalizacji shergottytów, ale zgadza się z wiekiem izotopowym, wyznaczonym metodą ołowiową[6].

Nakhlity składają się w 75% z diopsydu z grupy piroksenów, 15% ich składu stanowią oliwiny; są podobne do ziemskich diabazów. W zbiorach znajduje się 25 takich meteorytów[1]. Chassignity tworzy niemal wyłącznie oliwin, przypominają ziemski dunit[3][7]; są znane zaledwie trzy takie skały[1]. Nakhlity i chassignity wykrystalizowały ok. 1,3 miliarda lat temu (są młodsze niż większość innych meteorytów) i najprawdopodobniej zostały wyrzucone podczas jednego impaktu[5][8].

Pozostałe[edytuj | edytuj kod]

Meteoryt NWA 7034, „czarna piękność”

Niektóre meteoryty, którym przypisano pochodzenie marsjańskie, nie należą do trzech opisanych wyżej grup. Takimi meteorytami są m.in. Allan Hills 84001 (ALH 84001) i Northwest Africa 7034 (NWA 7034, Black Beauty). Skały te są znacznie starsze niż meteoryty SNC.

ALH 84001 składa się głównie z ortopiroksenu, został sklasyfikowany jako marsjański ortopiroksenit. Skała ta uległa krystalizacji 4,1 miliarda lat temu[9] i została wyrzucona z powierzchni planety około 15 milionów lat temu[5]. Meteoryt ten zawiera nietypowe formacje mineralne, którym przypisywano nawet pochodzenie biogeniczne. Analizy izotopowe węglanów zawartych w meteorycie wskazują, że w czasie gdy powstawała ta skała, w miejscu jej powstawania występowała ciekła woda i panowała temperatura około +18 °C – warunki bardzo odmienne od występujących współcześnie na powierzchni Marsa[9].

NWA 7034 był pierwszym meteorytem z Marsa sklasyfikowanym jako brekcja polimiktyczna (obecnie znamy 18 takich meteorytów[1]). Skała skrystalizowała około 2,1 miliarda lat temu w skorupie planety, a proporcje izotopów tlenu wskazują na możliwy kontakt z powierzchnią i atmosferą. Jego skład odpowiada skałom zbadanym przez łaziki marsjańskie i sondy orbitujące wokół planety, a jego szczególną cechą jest duża zawartość wody, dziesięciokrotnie przekraczająca tę występującą we wcześniej zbadanych meteorytach marsjańskich[10].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Martian. Meteoritical Bulletin Database, 2021-03-25. [dostęp 2021-03-25]. (ang.).
  2. ↑ Guy Webster: NASA Rover Confirms Mars Origin of Some Meteorites. NASA, 2013-10-17. [dostęp 2014-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-15)]. (ang.).
  3. ↑ a b c Meteoryty w zbiorach Polskich / Klasyfikacja meteorytów. Polskie Towarzystwo Meteorytowe. [dostęp 2014-04-17]. (pol.).
  4. ↑ Achondryty pochodzenia marsjańskiego (SNC). meteoryty.net. [dostęp 2014-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-19)]. (pol.).
  5. ↑ a b c d Nyquist, L.E.; Bogard, D.D.; Shih, C.-Y.; Greshake, A.; Stöffler, D.; Eugster, O.. Ages and geologic histories of martian meteorites. „Space Science Reviews”. 96, s. 105–164, 2001. DOI: 10.1023/A:1011993105172. Bibcode: 2001SSRv...96..105N. 
  6. ↑ Jacob Aron. Most Mars meteorites may be from same giant crater. „New Scientist”, 2014-03-07. 
  7. ↑ Szymon Kozłowski: Meteoryty - Tektyty - Impaktyty: SNC. Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2014-04-17]. (pol.).
  8. ↑ Jisun Park, Daniel H. Garrison, Donald D. Bogard, 39Ar-40Ar ages of martian nakhlites, „Geochimica et Cosmochimica Acta”, 7, 73, 2009, s. 2177–2189, DOI: 10.1016/j.gca.2008.12.027, Bibcode: 2009GeCoA..73.2177P.
  9. ↑ a b Charles Q. Choi: Oldest Mars Meteorite Hints at Red Planet's Warm, Wet Past. Space.com, 2011-10-03. [dostęp 2014-04-18].
  10. ↑ Researchers Identify Water Rich Meteorite Linked To Mars Crust. NASA, 2013-01-03. [dostęp 2014-04-18]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteoryt_marsjański&oldid=72526329”