Marsylia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Marsylia
Marseille
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Francja

Region

 Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże

Departament

Delta Rodanu

Mer

Benoît Payan[1]

Powierzchnia

240,62 km²

Wysokość

0–652 m n.p.m.

Populacja (2018)
• liczba ludności
• gęstość


868 277[2]
3600 os./km²

Nr kierunkowy

491

Kod pocztowy

13001-13016

Tablice rejestracyjne

13

Położenie na mapie Francji
Mapa konturowa Francji, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Położenie na mapie regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Mapa konturowa regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Marsylia”
Ziemia43°17′N 5°22′E/43,283333 5,366667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Marsylia (fr. Marseille, ⓘ; oksyt. Marselha) – miasto w południowej Francji, nad Morzem Śródziemnym, ok. 100 km na południowy zachód od Alp. Jest drugim co do wielkości miastem w kraju, po Paryżu. Miasto w granicach administracyjnych gminy liczy ok. 900 000 mieszkańców, natomiast zespół miejski Marsylii w zależności od źródła liczy od 1 380 000[3] do 1 614 501 mieszkańców[4]. Wraz z sąsiadującymi gminami tworzy metropolię Métropole d'Aix-Marseille-Provence(inne języki) z liczbą ludności na poziomie 1 898 561 osób[5]. Jest stolicą regionu Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże i departamentu Delta Rodanu. Od wschodnich przedmieść Marsylii do granicy z Włochami rozciąga się Lazurowe Wybrzeże.

Założona przez Greków z Fokai ok. roku 600 p.n.e. jako Μασσαλία (Massalia). Jest najstarszym miastem we Francji[6].

Marsylia jest dużym węzłem komunikacyjnym z jednym z największych portów morskich(inne języki) w Europie, międzynarodowym lotniskiem, które obsłużyło w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów, rozbudowaną siecią autostrad i linią kolei dużych prędkości TGV. Ponadto, w Marsylii funkcjonują dwie linie metra.

Marsylia była Europejską Stolicą Kultury 2013[7]. Na przedmieściach Marsylii działa ITER, ośrodek naukowy z pierwszym reaktorem termonuklearnym[8].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Marsylia położona jest w południowo-wschodniej Francji, w historycznym regionie Prowansja. Jest stolicą zarazem regionu administracyjnego Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, jak i departamentu Delta Rodanu. Od południa i zachodu miasto oblewają wody Morza Śródziemnego, a dokładniej Zatoki Lwiej w przypadku zachodniego wybrzeża miasta.

Na wschód od miasta rozciągają się Calanque, śródziemnomorskie fiordy, strome wcięcia w skałach wapiennych tworzące dolinki. Otoczona masywami l'Estaque(inne języki) i l'Étoile(inne języki) na północy, masywem Garlaban(inne języki) na wschodzie, masywem Saint-Cyr(inne języki) i górą Mont Puget(inne języki) na południowym wschodzie oraz masywem Marseilleveyre(inne języki) na południu. Miasto położone jest ok. 100 km na południowy zachód od Alp, a dokładniej Alp Prowansalskich.

północny zachód:
Nantes (~695 km) 		północ:
Aix-en-Provence (~25 km)
Lyon (~280 km)
Genewa (~330 km) 		północny wschód:
Turyn (~270 km)
Genua (~310 km)
Mediolan (~388 km)
zachód:
Morze Śródziemne (0 km)
Montpellier (~125 km)
Tuluza (~318 km) 		wschód:
Saint-Tropez (~100 km)
Cannes (~135 km)
Nicea (~160 km)
Monako (~172 km)
południowy zachód:
Morze Śródziemne (0 km)
Barcelona (~335 km) 		południe:
Morze Śródziemne (0 km) 		południowy wschód:
Tulon (~48 km)
Ajaccio (315 km)
Rzym (~600 km)

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Marsylia znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[9][10] typu śródziemnomorskiego[11], z łagodnymi zimami i ciepłymi, miejscami gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 20 °C w dzień i 11 °C w nocy[12][13].

Średnia temperatura trzech najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi około 12–13 °C w dzień i 4 °C w nocy[12][13]. Sezon z letnimi temperaturami trwa pół roku, od maja do października. W najcieplejszych miesiącach roku – lipcu i sierpniu, średnie temperatury w dzień wynoszą około 29–30 °C w ciągu dnia, 19–20 °C w nocy, a średnia dobowa temperatura morza wynosi ok. 22 °C[14]. Temperatury powyżej 30 °C występują w 50 dniach rocznie, głównie w lipcu i sierpniu (średnio po 20 dni w każdym tym miesiącu)[13]. Kwiecień ma charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 19 °C w ciągu dnia i 9,5 °C w nocy[12][13], pod względem temperatury i nasłonecznienia przypomina pierwszą połowę maja w Polsce. W marcu i listopadzie średnie temperatury w dzień wynoszą około 16 °C[12][13]. Miasto ma 2800–2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 140 h (średnio 4,5 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do około 370 h[13] (średnio 12 godzin czystego słońca na dobę, około 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu.

Średnia temperatura i opady dla Marsylii (Observatoire de Marseille, w centrum)
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 12,5 13,3 16,6 18,4 23,0 26,4 29,1 29,3 24,6 20,7 15,5 12,9 20,2
Średnie dobowe temperatury [°C] 9,0 9,4 12,3 14,0 18,3 21,6 24,3 24,6 20,3 16,9 12,0 9,7 16,0
Średnie temperatury w nocy [°C] 5,6 5,5 8,0 9,6 13,7 16,8 19,5 19,8 16,0 13,1 8,5 6,4 11,9
Opady [mm] 58,4 30,4 22,5 61,9 34,3 23,9 8,9 29,7 107 94,4 64,1 50,4 586
Średnie usłonecznienie [h] 150 156 215 245 293 326 366 327 254 205 156 143 2836
Źródło: infoclimat.fr[12] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 40 m n.p.m., 2,5 km od morza)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[14]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
13,3 12,8 13,1 14,4 17,3 20,9 21,9 22,5 21,9 19,3 17,4 15,0 17,5

Historia[edytuj | edytuj kod]

Marsylia została założona ok. 600 p.n.e. przez Greków z Fokai i początkowo nosiła nazwę Massalia. Była pierwszym greckim polis w zachodniej Europie. W 49 p.n.e. została zdobyta przez Juliusza Cezara i włączona do rzymskiej prowincji Gallia Narbonensis. Przez kolejne 500 lat była częścią Cesarstwa Rzymskiego i korzystała z okresu pokoju (Pax Romana).

W roku 476 zdobyta przez Wizygotów, następnie przez Burgundów i Ostrogotów. Od VI wieku należała do państwa Franków. Za panowania Karola Wielkiego stała się głównym średniowiecznym frankońskim portem handlowym. W 879 roku została podporządkowana królestwu Arelat, a w X wieku Prowansji. Od 1246 roku hrabiami Prowansji byli władcy z kolejnych linii dynastycznych Andegawenów francuskich. Po ich wygaśnięciu, w 1481 roku została ostatecznie wcielona wraz z całą Prowansją do królestwa Francji. W średniowieczu miała status wolnego miasta.

W czasach nowożytnych stała się ważnym portem i bazą floty francuskiej. Po licznych buntach przeciw władzy Paryża została za czasów Ludwika XIV ściślej podporządkowana rządowi centralnemu, a portu strzegły wybudowane nad miastem forty. W 1720 roku miasto nawiedziła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała jego populację.

Po wybuchu rewolucji francuskiej i ogłoszeniu I Republiki mieszkańcy Marsylii entuzjastycznie wsparli nowy rząd, a śpiewana przez ochotników z Marsylii pieśń Marsz wojenny Armii Renu została nazwana Marsylianką i stała się hymnem republiki. W XIX wieku Marsylia zaczęła się gwałtownie rozwijać wraz z postępującą rewolucją przemysłową i podbojami kolonialnymi Francji w północnej Afryce (od 1830 roku). Jej znacznie wzrosło jeszcze bardziej po otwarciu Kanału Sueskiego (1869), który skrócił drogę morską z portów Europy do Azji.

Podczas II wojny światowej została zbombardowana i znaczna jej część uległa zniszczeniu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Panorama Marsylii

Marsylia jest drugim, po Paryżu największym miastem we Francji i trzecią, po Paryżu i Lyonie aglomeracją w kraju. Według danych na rok 2013 miasto zamieszkiwały 855 393 osoby[15]. Gęstość zaludnienia wynosiła 3555 osób/km². Zgodnie z danymi Demographia: World Urban Areas, zespół miejski liczy 1 380 000 mieszkańców na obszarze 689 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 2003 osób/km²[3]. Natomiast zgodnie z danymi francuskiego urzędu statystycznego, jednostka miejska Marsylii (Unité urbaine de Marseille - Aix-en-Provence(inne języki)) liczy 1 614 501 mieszkańców na powierzchni 1758 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 918 osób/km²[4].

W wyniku imigracji głównie ludności arabskiej do Francji, która znacząco nasiliła się od lat 70. XX wieku zmieniła się znacząco demografia tego miasta. Niegdyś miasto zamieszkiwała ludność głównie wyznania chrześcijańskiego, a na początku XXI wieku szacuje się, że już co trzeci mieszkaniec Marsylii jest wyznawcą islamu[16][17].

Wyznania religijne:

  • Katolicy: 739,930 osób / 68.5% w 2019[18]
  • Muzułmanie: 200,000 / 25%[19][20]
  • Ateiści / niereligijni: 156.000 / 14.5%

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Najwyższe budynki w Marsylii: Tour CMA-CGM(inne języki) o wysokości 147 metrów oraz Tour La Marseillaise o wysokości 136 metrów. Oba budynki znajdują się w dzielnicy ekonomicznej Euroméditerranée(inne języki). Następne wysokościowce w tym miejscu są w budowie: Tour Mirabeau (85 m)[21] i La Porte Bleue (56 m)[22].

Marsylia jest dużym ośrodkiem przemysłowym i handlowym. Miasto jest jednym z głównych ośrodków przemysłu hutniczego we Francji. Rozwinięty jest również przemysł stoczniowy, lotniczy, rafineryjny, petrochemiczny, włókienniczy i spożywczy. Znaczną część gospodarki miasta stanowi turystyka.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport morski[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajduje się jeden z największych portów morskich w Europie: Port Marsylia(inne języki).

Transport lotniczy[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest obsługiwane przez międzynarodowy port lotniczy Marsylia, który obsłużył w 2019 roku ponad 10,1 miliona pasażerów.

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Miasto przecina kilka autostrad:

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Pociąg dużych prędkości TGV oraz pociąg regionalny TER Provence-Alpes-Côte d’Azur na dworcu Gare de Marseille-Saint-Charles
Mapa sieci kolei regionalnej TER Provence-Alpes-Côte d’Azur
Pociąg dużych prędkości TGV oraz pociąg regionalny TER Provence-Alpes-Côte d’Azur na dworcu Gare de Marseille-Saint-Charles (pierwsza grafika). Mapa sieci kolei regionalnej TER Provence-Alpes-Côte d’Azur (druga grafika).

Marsylia ma połączenie linią kolei dużych prędkości TGV z wieloma ośrodkami miejskimi położonymi na północ od miasta, m.in. z Paryżem, Lyonem, Nîmes i Valence (poprzez linie LGV Méditerranée-LGV Rhône-Alpes-LGV Sud-Est). Dodatkowo planowana jest linia szybkiej kolei LGV Provence-Alpes-Côte d'Azur(inne języki) z Marsylii, poprzez Niceę i Cannes do Włoch, która ma zastąpić obecną linię kolejową Marseille – Ventimiglia. Do 2019 roku kursowały tędy międzynarodowe pociągi dużych prędkości Eurostar, których trasy zostały czasowo ograniczone ze względu na Pandemię COVID-19.

Kursują tędy także pociągi regionalne, przewoźników: TER Provence-Alpes-Côte d'Azur(inne języki) oraz Zou!(inne języki).

Najważniejszym dworcem jest Gare de Marseille-Saint-Charles. Inne stacje kolejowe to m.in. Gare de Marseille-Blancarde, Gare de La Pomme czy Gare de Saint-Marcel.

Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]

Metro w Marsylii
Tramwaje w Marsylii
Autobusy w Marsylii
Promy w Marsylii
Metro w Marsylii. Tramwaje w Marsylii. Autobusy w Marsylii. Promy w Marsylii.

Komunikacja miejska w Marsylii:

Głównym centrum przesiadkowym jest Saint-Charles obejmujący stację metra Saint-Charles(inne języki), dworzec autobusowy Marseille Saint-Charles(inne języki) oraz dworzec kolejowy Gare de Marseille-Saint-Charles.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

  • Kościół St. Victor (1365)
  • bazylika Notre-Dame z lat 1853–1864,
  • stara katedra La Major z XII wieku,
  • nowa katedra La Mayor z lat 1852–1896,
  • zamek d’If (1531),
  • Muzeum Starej Marsylii (Maison Diamantée Musée du Vieux Marseille) z 1576,
  • fort św. Jana w starym porcie z XVII wieku,
  • ratusz XVII wieku,
  • neogotycki kościół św. Wincentego à Paulo z lat 1855–1886,
  • blok mieszkalny Unité d’habitation (1952) inspirowany formą i funkcją transatlantyku[23] autorstwa Le Corbusiera będący przykładem ikonicznego oraz wpływowego budynku modernistycznego XX wieku (jest na liście UNESCO od 2016)[24],
  • Musée d’Histoire de Marseille (1983),
  • Muzeum Cywilizacji Europejskich i Śródziemnomorskich (Mucem) zostało otwarte w starym porcie w 2013 i wyposażone w charakterystyczny podniebny most[25].

Ponadto na turystyczną atrakcyjność miasta wpływ ma również to, że hymn Francji nosi nazwę Marsylianka.

W maju 2009 Rada Unii Europejskiej wybrała Marsylię jako jedną (obok słowackich Koszyc) z Europejskich Stolic Kultury na 2013 rok[7].

W XX wieku działał Konsulat Generalny RP w Marsylii. Obecnie w Południowej Francji działają polskie konsulaty honorowe: we Montpellier (125 km na zachód od centrum Marsylii) i w Nicei (ok. 155 km na wschód od centrum Marsylii). Najbliższy Konsulat Generalny RP znajduje się w Lyonie (278 km na północ od centrum miasta), natomiast główna Ambasada Polski we Francji z siedzibą w Paryżu znajduje się ok. 662 km na północny zachód od centrum Marsylii[26].

Sport[edytuj | edytuj kod]

Stadion Stade Vélodrome o pojemności 67 394 widzów, główna arena klubu Olympique Marsylia.

Znane osoby urodzone w Marsylii[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Le socialiste Benoît Payan élu maire de Marseille [online], lemonde.fr, 21 grudnia 2020 [dostęp 2021-01-11].
  2. ↑ Populations légales 2018 [online] [dostęp 2021-03-22].
  3. ↑ a b Demographia: World Urban Areas – Demographia, lipiec 2022.
  4. ↑ a b Unité urbaine 2020 de Marseille-Aix-en-Provence (00759) – insee.fr.
  5. ↑ Intercommunalité-Métropole de Métropole d’Aix-Marseille-Provence (200054807) – insee.fr.
  6. ↑ Roger Duchêne et Jean Contrucci, Marseille: 2 600 ans d’histoire, Paris, Fayard, 1998, 862 16 p. de planches ill. ISBN 2-213-60197-6.
  7. ↑ a b Future European Capitals of Culture. ec.europa.eu. [dostęp 2011-10-12].
  8. ↑ Reaktor termonuklearny ITER – Komputer Świat, 2021.
  9. ↑ Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  10. ↑ Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  11. ↑ World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  12. ↑ a b c d e Info Climat France. (fr.).
  13. ↑ a b c d e f g Fiche climatologique. Statistiques 1991−2020 et records. Marignane. (fr.).
  14. ↑ a b Marseille average sea temperature – seatemperature.org.
  15. ↑ Insee – Chiffres clés: Commune de Marseille (13055) [online], insee.fr [dostęp 2016-09-26].
  16. ↑ „Research suggests that somewhere between 30 per cent and 40 per cent of the population is Muslim”, „Muslims make up almost one-third of Marseille’s population”, Muslims in Marseille, Open Society Foundations, 20 September 2011 by Vincent Geisser, a scholar of Islam and immigration at the French National Centre for Scientific Research and Françoise Lorcerie.
  17. ↑ A survey of high-school students carried out in 2000–2001 suggests that 30–40 per cent of young people have a Muslim background, F. Lorcerie, „Cités cosmopolites. Sur les identités sociales des lycéens marseillais” (Cosmopolitan estates. On the social identities of high-school students of Marseille), Report for FASILD, IREMAMCNRS, Aix-en-Provence, January 2005. Survey carried out with V. Geisser and L. Panafit.
  18. ↑ Archdiocese of Marseille [online], Catholic hierarchy, 1 stycznia 2020.
  19. ↑ Ethan Katz, Harvard University Press, The Burdens of Brotherhood: Jews and Muslims from North Africa to France, s. 11, ISBN 978-0-674-08868-9, Cytat: Today, 80,000 Jews and 200,000 Muslims, many sharing North African heritage, live in Marseille..
  20. ↑ Alexander B. Murphy, The European Culture Area: A Systematic Geography, s. 11, ISBN 978-0-7425-7906-4, Cytat: The French port city of Marseille alone has 200,000 Muslims in its population of 1,400,000, as well as some 50 mosque..
  21. ↑ Tour Mirabeau [online], emporis.com.
  22. ↑ La Porte Bleue [online], emporis.com.
  23. ↑ BAUWELT – Paradies, 56 Meter über dem Erdboden.
  24. ↑ Le Corbusier sur sa „Cité radieuse”: „soleil, espace, verdure”, et liberté.
  25. ↑ https://www.mucem.org.
  26. ↑ Polska we Francji. Placówki.. .gov.pl. [dostęp 2022-09-28].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]


Stary Port w Marsylii, widok nocą z parku Pharo
Stary Port w Marsylii, widok nocą z parku Pharo
Gminy okręgu Marsylia
Stolice regionów Francji
Regiony metropolitalne
Regiony zamorskie

Flaga Francji

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marsylia&oldid=73492719”