Mariupol – Wikipedia, wolna encyklopedia

Mariupol
Маріуполь
Ilustracja
Mariupol (2022)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 doniecki

Rejon

mariupolski

Prawa miejskie

1778

Zarządzający

Wadym Bojczenko↗

Powierzchnia

244[1] km²

Wysokość

65 m n.p.m.

Populacja (1.01.2021)
• liczba ludności
• gęstość


431 859[2]
1769 os./km²

Nr kierunkowy

+380-629

Kod pocztowy

87500–87590

Tablice rejestracyjne

AH, КН / 05

Położenie na mapie obwodu donieckiego
Mapa konturowa obwodu donieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Mariupol”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Mariupol”
Ziemia47°07′N 37°33′E/47,116667 37,550000
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Mariupol (w latach 1948–1989 Żdanow, ukr. Маріуполь, ros. Mариуполь) – miasto we wschodniej części Ukrainy, w obwodzie donieckim, położone nad Morzem Azowskim, nad Zatoką Taganroską, u ujścia Kalmiusu. Jest portem morskim i stolicą rejonu mariupolskiego. Na początku 2021 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 431 tys., Mariupol zajmował dziesiąte miejsce wśród najludniejszych ukraińskich miast[2]. Od marca 2022 miasto-bohater Ukrainy[3]. Od maja 2022 roku okupowane przez Rosję, a 30 września 2022 roku wraz z całym obwodem donieckim i trzema innymi obwodami przez nią nielegalnie anektowane[4][5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieża ciśnień z 1909 w starym mieście
Teatr Dramatyczny (przed zniszczeniem 16.03.2022 przez Rosjan podczas inwazji na Ukrainę)
Mariupol (2020)

Miasto zostało założone w 1778 r. pod nazwą Pawłowsk, na miejscu ufortyfikowanego posterunku Kozaków zaporoskich z XVI wieku. W 1789 r. otrzymało prawa miejskie (jest najstarszym miastem w obwodzie donieckim).

Nazwa Mariupol pojawiła się w 1780 r., na cześć Marii Fiodorowny, żony późniejszego cara Rosji Pawła I.

Do Mariupola po wojnie rosyjsko-tureckiej, zakończonej w 1774 r., władze carskiej przesiedliły Greków z Krymu. Powstała tu też wspólnota rzymskokatolicka, składająca się głównie z włoskich kupców i żeglarzy, pływających po Morzu Azowskim[6].

Od końca XVIII wieku miasto stało się znacznym ośrodkiem targowym, w 1809 r. otwarto port, a w 1882 wybudowano linię kolejową łączącą Mariupol z Donieckiem, co umożliwiło eksportowanie przez Mariupol donieckiego węgla. W latach 1886–1889 wybudowano nowy Mariupolski port handlowy, który stał się najważniejszym pod względem przeładunku towarów portem Imperium Rosyjskiego na południu po Odessie. Od końca XIX wieku rozwój przemysłu metalurgicznego.

W latach 1941–1943 okupacja niemiecka miasta. 20 października 1941 roku funkcjonariusze Sonderkommando 10a wywieźli z miasta około 8–9 tys. Żydów, których następnie zamordowali w pobliżu wsi Ahrobaza[7].

W latach 1948–1989 Mariupol nosił nazwę Żdanow[8], na cześć radzieckiego działacza partyjnego Andrieja Żdanowa, który się tam urodził.

W 2002 r. działalność w Mariupolu rozpoczęli ojcowie paulini, tworząc w miejsce zlikwidowanej przez bolszewików parafii rzymskokatolickiej sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej. W 2016 r. otworzyli kaplicę parafialną, którą poświęcił biskup charkowsko-zaporoski Stanisław Szyrokoradiuk Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. musieli oni opuścić klasztor w Mariupolu, który został przekształcony w siedzibę władz separatystycznych[9][10].

Wojna rosyjsko-ukraińska[edytuj | edytuj kod]

Wojna w Donbasie[edytuj | edytuj kod]

W 2014 roku miasto przejściowo znajdowało się pod kontrolą tzw. prorosyjskich separatystów. W tym czasie (11 maja) odbyło się m.in. pseudoreferendum dotyczące statusu Donbasu. Wskazywano wówczas na liczne nieprawidłowości, jak np. otwarcie w Mariupolu zaledwie czterech lokali wyborczych przy 345 tys. uprawnionych do głosowania[11]. W czerwcu tego samego roku, po starciach zbrojnych, wojska ukraińskie odzyskały kontrolę nad miastem[12].

24 stycznia 2015 na dzielnicę mieszkalną miasta spadły pociski z wyrzutni rakietowej typu Grad zabijając 30 osób cywilnych i raniąc prawie 100. Wydarzenie to było częścią ofensywy prowadzonej przez prorosyjskich rebeliantów w ramach wojny we wschodniej Ukrainie. Władze ukraińskie oraz OBWE potwierdziły, że ataku pociskami dokonano z terenów kontrolowanych przez władze samozwańczej Donieckiej Republiki Ludowej. Atak spotkał się z oburzeniem i słowami potępienia ze strony UE, NATO, OBWE i Stanów Zjednoczonych. Ponadto prezydent Ukrainy Petro Poroszenko uznał owo zdarzenie za zbrodnię podlegającą Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu w Hadze[13][14]. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy ujawniła do publicznej wiadomości swoje dane, wg których miasto zostało ostrzelane z systemów rakietowych Grad i moździerzy Tulipan, dostarczonych przez rosyjskich żołnierzy z baz wojskowych Południowego Okręgu Federacji Rosyjskiej, a rozkaz w tej sprawie wydał oficer rosyjski, który dowodził specjalnie utworzonym batalionem[15].

Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę[edytuj | edytuj kod]

 Główny artykuł: Bitwa o Mariupol (2022).

Od lutego do maja 2022 roku miasto było oblegane przez rosyjskie siły zbrojne w związku z inwazją Rosji na Ukrainę i zostało w znacznym stopniu zniszczone. Działania te doprowadziły także do licznych ofiar wśród ludności cywilnej wobec niedotrzymania przez Rosjan warunków zawieszenia broni i utworzenia korytarzy humanitarnych[16]. Zastępca mera Mariupola Serhij Orłow 17 marca 2022 roku stwierdził, że „80-90 procent miasta zostało zbombardowane. Nie ma ani jednego budynku bez uszkodzeń. Wszystkie są zniszczone lub uszkodzone”[17]. W końcu marca 2022 r. w mieście nie było dostępu do bieżącej wody, prądu czy jedzenia. Eksperci międzynarodowi określali tę sytuację mianem katastrofy humanitarnej. 30 września 2022 roku Mariupol wraz z obwodem donieckim został bezprawnie zaanektowany przez Federację Rosyjską[18].

 Zobacz też: Atak lotniczy na teatr w Mariupolu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 2002 roku 48,7% mieszkańców stanowili Ukraińcy, 44,4% Rosjanie, a 4,3% Grecy, przy czym jednocześnie aż 89,64% mieszkańców jako języka ojczystego używało języka rosyjskiego, a tylko 9,92% ukraińskiego, zaś greckiego 0,20%. Według greckich źródeł Mariupol to największe na Ukrainie skupisko rosyjskojęzycznej diaspory greckiej. Ostrożność, dziedziczona po prześladowaniach okresu ZSRR, powstrzymuje część Greków przed deklaracją narodowości innej niż dwie główne[a][19][20][21]. W roku 2014 wicepremier Grecji, Ewangelos Wenizelos, swą oficjalną wizytę w Kijowie poprzedził spotkaniem z diasporą Mariupola[22].

Historyczny skład narodowościowy miasta na podstawie oficjalnych danych rosyjskich, radzieckich i ukraińskich:

  1. Rosjanie: 19 670 (63,22%)
  2. Żydzi: 4710 (15,14%)
  3. Ukraińcy: 3125 (10,04%)
  4. Grecy: 1590 (5,11%)
  5. Turcy: 922 (2,96%)
  6. Niemcy: 248 (0,80%)
  7. Tatarzy: 228 (0,73%)
  8. Polacy: 218 (0,70%)
  1. Ukraińcy: 109 718 (49,03%)
  2. Rosjanie: 79 758 (35,64%)
  3. Grecy: 15 921 (7,11%)
  4. Żydzi: 10 444 (4,67%)
  5. Białorusini: 2033 (0,91%)
  6. Niemcy: 1773 (0,79%)
  1. Ukraińcy: 248 683 (48,7%)
  2. Rosjanie: 226 848 (44,4%)
  3. Grecy: 21 923 (4,3%)
  4. Białorusini: 3858 (0,8%)
  5. Ormianie: 1205 (0,2%)
  6. Żydzi: 1176 (0,2%)

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, chemiczny, materiałów budowlanych, spożywczy, stoczniowy oraz hutniczy[8].

W mieście znajdują się 2 duże kombinaty metalurgiczne: Mariupolski Kombinat Metalurgiczny imienia Illicza(inne języki) i „Azowstal”.

W mieście jest stacja kolejowa Mariupol.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

W Mariupolu znajdują się 3 szkoły wyższe: Mariupolski Uniwersytet Humanistyczny, Nadazowski Państwowy Uniwersytet Techniczny oraz Azowski Instytut Transportu Morskiego.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ O ile dla Rosjan i Ukraińców, Mariupol szczególnie był i pozostaje związany z Donieckiem, dla jego greckiej społeczności istotne były zawsze związki z Krymem.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Адміністративно-територіальний устрій. Маріупольська міська рада. [dostęp 2017-09-03]. (ukr.).
  2. ↑ a b Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України» на 1 січня 2021 року [online], ukrstat.gov.ua [dostęp 2022-01-16] (ukr.).
  3. ↑ Kharkiv, Chernihiv, Mariupol, Kherson, Hostomel, Volnovakha awarded title of hero cities [online], www.ukrinform.net [dostęp 2022-03-07] (ang.).
  4. ↑ Rosjanie informują o przejęciu pełnej kontroli nad kombinatem Azowstal w Mariupolu [online], www.gazetaprawna.pl, 21 maja 2022 [dostęp 2023-01-12] (pol.).
  5. ↑ Rosja ogłasza aneksję czterech regionów Ukrainy [online], OSW Ośrodek Studiów Wschodnich, 3 października 2022 [dostęp 2023-01-12] (pol.).
  6. ↑ Paulini z oblężonego miasta. Wstrząsające relacje zakonników z Mariupola | Niezalezna.pl [online], niezalezna.pl [dostęp 2023-08-09].
  7. ↑ Murder Story of Mariupol Jews at the Agrobaza in Mariupol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2023-05-07]. (ang.).
  8. ↑ a b Mariupol, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-07-25].
  9. ↑ Poświęcenie nowej kaplicy w Mariupolu [online], gazetaolsztynska.pl [dostęp 2023-08-09].
  10. ↑ Okupanci zamienili klasztor w siedzibę swoich władz. Paulini z Mariupola alarmują o profanacji [online], Aleteia Polska, 18 maja 2022 [dostęp 2023-08-09] (pol.).
  11. ↑ Farsa „referendum” w Donbasie. osw.waw.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-03-07].
  12. ↑ Zwycięstwa i straty. Mariupol wolny od separatystów, walki na granicy. tvn24.pl, 2014-06-13. [dostęp 2023-03-07].
  13. ↑ Opracowanie Onet.pl na podstawie: PAP, IAR: Ukraina: dziesiątki rannych po ostrzale Mariupola. wiadomosci.onet.pl, 2015-01-25. [dostęp 2015-01-26].
  14. ↑ Krwawe ataki na Mariupol. Tusk: polityka ustępstw zachęca agresora do większych aktów przemocy. www.tvn24.pl, 2015-01-24. [dostęp 2015-01-26].
  15. ↑ Służba Bezpieczeństwa Ukrainy: Mariupol został ostrzelany na rozkaz oficera rosyjskiego. www.tvn24.pl, 2015-01-26. [dostęp 2015-01-26].
  16. ↑ Dramatyczna sytuacja w Mariupolu. Brakuje jedzenia dla dzieci. www.interia.pl, 2022-03-11. [dostęp 2022-03-11].
  17. ↑ Wstrząsający bilans. 80-90 proc. budynków w Mariupolu zniszczonych [online], www.tvp.info, 17 marca 2022 [dostęp 2022-03-20] (pol.).
  18. ↑ Polsat News, Ukraina u progu największej katastrofy humanitarnej od czasów II WŚ [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-03-27] (pol.).
  19. ↑ Artykuł z 9 lutego 2014 w ogólnogreckim dzienniku Kathimerini, jeden z wielu podobnych publikacji w greckich mediach, przytacza historyczne i współczesne dane o liczebności diaspory. I tak, w roku 1928, tj. nim na język grecki spadły rosyjskie totalne represje, w okręgu Mariupola działało 39 greckich szkół, w tym 6 średnich, ze 159 nauczycielami. Szkolnictwo, wszelka nauka greckiego (także w domu) i posiadanie greckich książek zostały następnie zakazane, Greków objęto masową deportacją, powróciła jedynie cześć. Według danych z ukraińskiego spisu powszechnego. w 2001 r., czyli już po głównej fali emigracji diaspory do Grecji, w całej Ukrainie jeszcze 93 tysiące osób deklarowało grecką narodowość, z czego większość w okręgu Mariupola. Zdaniem greckich organizacji, ponad 1/3 greckiej społeczności nie odważyła się jeszcze wtedy zadeklarować narodowości innej, niż dwie główne, paraliżowana dziedziczonym strachem. Grecy uważają, że Ukrainę, w tym głównie okręg Mariupola i Krym, zamieszkuje jeszcze 150 tysięcy rosyjskojęzycznych Greków. Zrzeszają się w 103 związkach kulturalno-oświatowych, konsulat grecki i diasporę Mariupola odwiedził w 2014 r. wicepremier Grecji Ewangelos Wenizelos, namawiając Greków-autochtonów do poparcia państwowości Ukrainy.
  20. ↑ Grecy Ukrainy w oku cyklonu. olympia.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]., podobna publikacja z 20 lutego 2014, cytująca m.in. źródła o 27 wiekach nieprzerwanego pobytu w tych stronach greckiego żywiołu i przywołująca cyfrę aktualnie 105 greckich związków na Ukrainie. Mariupol przedstawiany jest jako centrum greckiej, około 150 tysięcznej społeczności.
  21. ↑ W okresie wczesnego ZSRR większa część Greków tych terenów zamieszkiwała wsie i używała zbliżonego do języków starożytnych dialektu pontyjskiego, nie nowożytnego greckiego, co ułatwiło także legitymizowało następnie ich przymusową rusyfikację językową. Źródło: artykuł historyka, specjalisty tematyki Greków w Rosji i językoznawcy Vlasisa Agtzidisa.
  22. ↑ Relacja we wiadomościach Mega.tv (gr.).
  23. ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-25].
  24. ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-25].
  25. ↑ WebCite query result [online], www.webcitation.org [dostęp 2017-11-25] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta w obwodzie donieckim

Rejony obwodu donieckiego
Rejony

herb obwodu donieckiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mariupol&oldid=72890671”