Marcel Reich-Ranicki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Marcel Reich-Ranicki
Ilustracja
Marcel Reich-Ranicki (2007)
Data i miejsce urodzenia

2 czerwca 1920
Włocławek

Data i miejsce śmierci

18 września 2013
Frankfurt nad Menem

Zawód, zajęcie

krytyk literacki

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Marcel Reich-Ranicki (ur. 2 czerwca 1920[1] we Włocławku[2], zm. 18 września 2013 we Frankfurcie nad Menem[3]) – polsko-niemiecki krytyk literacki żydowskiego pochodzenia, nauczyciel akademicki, współtwórca literackiej Grupy 47[4]. Od 1958 mieszkał w Niemczech Zachodnich. Był jednym z najważniejszych krytyków literackich w Europie, znawcą i promotorem literatury polskiej[5], zwany był „papieżem literatury”[6]. Stał się najbardziej znanym krytykiem literackim w Niemczech, któremu m.in. poprzez udział w programie „Kwartet Literacki” stacji telewizyjnej ZDF, udało się jako pierwszemu i do tej pory jedynemu literatowi przyciągnąć przed telewizory całe Niemcy[7].

Działał również jako funkcjonariusz wywiadu PRL, w 1944 r. był cenzorem Ludowego Wojska Polskiego, a w 1950 r. miał rangę kapitana Wydziału II Departamentu VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 2 czerwca 1920 r. jako syn polskiego żyda Davida Reicha i niemieckiej żydówki Heleny Reich, z domu Auerbach[7] Na zadane mu w 1958 roku przez Güntera Grassa pytanie: „Kim pan właściwie jest – Polakiem, Niemcem czy jak?”, odpowiedział: „Jestem pół Polakiem, pół Niemcem i całym Żydem”[8]. Urodził się we Włocławku[2] jako Marceli Reich 2 czerwca 1920 r.[9] W 1929 r. rodzina Reichów wyjechała do Berlina[2] do krewnych i tam rozpoczął naukę w gimnazjum im. Fichtego[9]. Na wniosek immatrykulacyjny złożony na Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma dostał odpowiedź odmowną, nigdy nie było mu dane studiować, pozostał samoukiem[8]. W czasie pobytu w tym mieście odkrył w sobie pasję do niemieckiej literatury[2]. W październiku 1938 został wydalony z III Rzeszy do Polski w ramach Polenaktion, jako Żyd bez niemieckiego obywatelstwa[2].

W getcie warszawskim był szefem biura tłumaczeń Judenratu i pisał recenzje muzyczne dla dziennika „Gazeta Żydowska”. W styczniu 1943 r. wraz z Szymonem Majfusem wziął udział w spektakularnym rabunku kasy Judenratu, aby uratować ją przed przekazaniem Niemcom[10]. Zdołał się wydostać na aryjską stronę i ukrywał się u polskiej rodziny na Pradze do 7 września 1944 r. (do dnia wkroczenia Armii Czerwonej). Okoliczności wydostania się z getta budziły wątpliwości[11]. Po wstąpieniu do Ludowego Wojska Polskiego służył w Zarządzie Polityczno-Wychowawczym[12]. Pod koniec 1944 r. pracował jako cenzor w Lublinie[13], w następnym roku był kierownikiem grupy operacyjnej Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach. Później pracował dla komunistycznych służb specjalnych (kryptonim operacyjny „Albin”), m.in. w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie w latach 1948–1949, jako rezydent wywiadu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na stanowisku konsula PRL w Londynie pod nazwiskiem Ranicki, które następnie przybrał jako drugi człon swojego nazwiska[14][15]. W latach 1950. pośredniczył w rozmowach służb bezpieczeństwa PRL z przebywającym na emigracji w Wielkiej Brytanii Stanisławem Mackiewiczem w celu nawiązania z nim współpracy agenturalnej[16].

Publikował m.in. na łamach tygodnika „Świat” i gazety „Trybuna Ludu”. W 1949 r. musiał wracać do Polski m.in. ze względu na oskarżenia o wydanie wizy szwagrowi Gerhardowi Boehmowi, oraz zatajenie przy wstępowaniu do aparatu B.P. posiadania bliższej rodziny poza granicami kraju, za co wyrzucono go z partii i przez 2 tygodnie przetrzymywano w areszcie[17].

Następnie pracował jako lektor literatury niemieckiej w Wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej. Od 1951 pracował jako niezrzeszony pisarz, jednak na początku 1953 otrzymał zakaz publikacji, który utrzymano do końca 1954 r. Wraz z małżonką pracował w Polskim Radiu. W 1958 opuścił Polskę, emigrując do RFN[18].

W Niemczech zyskał rozgłos jako krytyk literacki. W kręgu znawców literatury nadano mu przydomek „papieża literatury”, który bardzo szybko upowszechnił się. Współtworzył również literacką Grupę 47, z której wywodzą się wszyscy znaczący niemieckojęzyczni pisarze i niemieckojęzyczni nobliści[2]. Od 1988 do 2001 r. prowadził w stacji ZDF popularny program telewizyjny zatytułowany Das Literarische Quartett(inne języki) (Kwartet Literacki)[9], w którym wykazywał się dużym poczuciem humoru i wygłaszał błyskotliwe, odważne, choć często kontrowersyjne opinie, a recenzowane w nim książki od razu wielokrotnie zwiększały sprzedaż. Przyczynił się do rozpropagowania w Niemczech literatury polskiej, m.in. powieści Andrzeja Szczypiorskiego „Początek”[2] (w Niemczech wydanej pod tytułem „Piękna pani Seidenmann”).

W latach 1968–1969 Ranicki wykładał literaturę na amerykańskich uniwersytetach, w latach 1971 do 1975 posiadał profesurę w Sztokholmie i Uppsali. Od 1974 r. był profesorem tytularnym (Honorarprofessor) na Uniwersytecie w Tybindze. W 1990 r. otrzymał tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie Heinricha Heinego w Düsseldorfie (Heinrich-Heine-Gastprofessur), a w 1991 r. tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie w Karlsruhe (Heinrich-Hertz-Gastprofessur).

W 1999 r. wydał swoją biografię Moje życie, która w Niemczech sprzedała się w ponadmilionowym nakładzie[2].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

W 2006 r. Uniwersytet Humboldta w Berlinie zdecydował o przyznaniu Ranickiemu honorowego doktoratu. Jak wyjaśnił rektor uniwersytetu, chciano tym gestem uznać swoją winę za to, że Reich-Ranicki nie został przyjęty na uczelnię (w latach 1928–1946 noszącą nazwę Friedrich-Wilhelms-Universität) z powodu jego żydowskiego pochodzenia. Nadanie tytułu nastąpiło 16 lutego 2007 i połączone było z uroczystym zakończeniem semestru zimowego 2006/2007.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty z polską Żydówką z Łodzi Teofilą (Tosią) z domu Langnas, którą poznał w getcie i z którą ma syna Andrzeja (ur. 30 grudnia 1948). Reich-Ranicki miał brata Aleksandra Herberta i siostrę Gerdę[9]. Mieszkał we Frankfurcie nad Menem w dzielnicy Dornbusch. Jego syn Andrew Ranicki(inne języki), zmarły w 2018 r., był profesorem matematyki na uniwersytecie w Edynburgu[19].

Kuzynem Ranickiego jest brytyjski malarz Frank Auerbach.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2015-12-07].
  2. ↑ a b c d e f g h Magdalena Parys, Dla Niemców „papież literatury”, dla Polaków „kapitan bezpieki” [online], wyborcza.pl, 20 lutego 2021 [dostęp 2021-11-17].
  3. ↑ Róża Romaniec, Małgorzata Matzke: Zmarł Marcel Reich-Ranicki. Nazywano go „papieżem niemieckiej literatury”. gazeta.pl, 2013-09-18. [dostęp 2021-11-17].
  4. ↑ Marcel Reich-Ranickis gesammelte Schriften zur Gruppe 47 [online], literaturkritik.de, listopad 2017 [dostęp 2021-11-17] (niem.).
  5. ↑ Daniel Passent, Historyk wyklęty, „Tygodnik Polityka”, 10 (3302), 9 marca 2021, s. 88.
  6. ↑ Leonard Drożdżewicz, Śladami Michała Sopoćki i Józefa Mackiewicza. Czarny Bór, „Znad Wilii”, 2 (58), 2014, s. 66–77 [dostęp 2021-11-17], patrz s. 76.
  7. ↑ a b Adam Gusowski, Reich-Ranicki, Marcel [online], Porta Polonica [dostęp 2021-11-17].
  8. ↑ a b Krzysztof Masłoń, Życiorys wypolerowany [online].
  9. ↑ a b c d Gerhard Gnauck, Marceli Reich-Ranicki i jego życie [online], Porta Polonica, kwiecień 2017 [dostęp 2021-11-17].
  10. ↑ Jacek Rupert, „Żydzi Podziemia”, Focus Historia Extra nr. 2/2013.
  11. ↑ Reich-Ranicki i fałszywy życiorys [online], Onet.
  12. ↑ Piotr Gontarczyk, Nowe kłopoty z historią. Publicystyka z lat 2005–2008, Warszawa 2008, s. 79.
  13. ↑ Krzysztof Masłoń: Życiorys wypolerowany. Rzeczpospolita, 24–25 listopada 2007. s. A18-A19.
  14. ↑ Piotr Gontarczyk: Reich-Ranicki i fałszywy życiorys. Życie Warszawy, 13 października 2006.
  15. ↑ Gerhard Gnauck: Kennt die Psyche des Agenten. Die Welt. [dostęp 2012-05-20].
  16. ↑ Grzegorz Braun, Reakcjonista, 15 kwietnia 2016.
  17. ↑ Piotr Gontarczyk: Prawdziwy życiorys Marcelego Reicha, IPN.
  18. ↑ Reich-Ranicki Marcel, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-11-18].
  19. ↑ Von Thomas Anz, Zum Tod von Andrew Ranicki, Sohn von Teofila und Marcel Reich-Ranicki [online], literaturkritik.de [dostęp 2021-11-17] (niem.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marcel_Reich-Ranicki&oldid=73086792”