Lubomierz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lubomierz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Panorama miasta (widok od strony północnej)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

lwówecki

Gmina

Lubomierz

Data założenia

XII w.[1]

Prawa miejskie

1291[1]

Burmistrz

Marek Chrabąszcz

Powierzchnia

8,05[2] km²

Wysokość

360[3] m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


1759[4]
218,5[4] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 75

Kod pocztowy

59-623

Tablice rejestracyjne

DLW

Położenie na mapie gminy Lubomierz
Mapa konturowa gminy Lubomierz, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Lubomierz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Lubomierz”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Lubomierz”
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego
Mapa konturowa powiatu lwóweckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lubomierz”
Ziemia51°00′42″N 15°30′35″E/51,011667 15,509722
TERC (TERYT)

0212024

SIMC

0936210

Urząd miejski
pl. Wolności 1
59-623 Lubomierz
Strona internetowa
BIP

Lubomierz (niem. Liebenthal) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lubomierz. Jest to jedno z najmniejszych i najstarszych miast w województwie dolnośląskim, z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym. Prawa miejskie posiada od 1291. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. w mieście mieszkało 1759 osób[4] (869. miejsce w kraju). Lubomierz znany jest przede wszystkim z miasteczkowych scen filmu Sami swoi oraz organizowanego w mieście Festiwalu Filmów Komediowych.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest położone na Pogórzu Izerskim, w mikroregionie Obniżenie Lubomierza, nad rzeką Lubomierką, będącą dopływem Oldzy[5].

Historycznie miasto leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego. Obecnie miasto położone jest w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie miejsko-wiejskiej Lubomierz[6][7].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,05 km²[8] (629. miejsce w kraju).

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

Lubomierz znajduje się terenie Pogórza Izerskiego, stanowiącego część Pogórza Zachodniosudeckiego. Obszar miasta charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości względnej, szczególnie w środkowej i południowej części miasta (Wzniesienia Radoniowskie). W południowej części Lubomierza wzniesienia dochodzą do 390 m n.p.m. Obszar miasta obniża się w kierunku północnym – najniżej położony punkt miasta znajduje się w dolinie Oldzy, w pobliżu dawnej stacji kolejowej Lubomierz, który wynosi ok. 340 m n.p.m.[3]

Lubomierz leży na granitoidach wczesnowaryscyjskich, przykrytymi w zachodniej części miasta przez piaski i żwiry sandrowe, a we wschodniej przez gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe[9].

Klimat Lubomierza charakteryzuje się wpływem gór średnich (Sudetów) i leży w sudeckim regionie klimatycznym[10]. Średnie wartości poszczególnych elementów pogody z wielolecia 1971-2000 wyglądają następująco[11]:

Rodzaj Okres Wartość
Temperatura powietrza lato +14 °C
zima –1 °C
rok +6 °C
Suma opadów lato 250 mm
zima 175 mm
rok 650 mm
Usłonecznienie rok 1500 h

Większość obszaru Lubomierza leży w zlewni rzeki Lubomierki, która jest dopływem Oldzy, będąca prawym dopływem Kwisy. Rzeka Oldza przepływa przez miasto w niewielkim fragmencie w północnej części miasta. Ogółem sieć hydrograficzna w mieście ma odpływ ukierunkowany w kierunku północnym, co jest spowodowane nachyleniem stoków. Poza tym znajduje się tu około 5 akwenów[12].

Na terenie miasta nie ma żadnego obszaru prawnie chronionego. Południowa część miasta obejmuje zwarty kompleks leśny, zarządzana przez Nadleśnictwo Lwówek Śląski[13][14].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W roku 1946 zamieszkiwało w Lubomierzu 484 Polaków, wśród których było 146 przesiedleńców z Polski centralnej[15].

Pod względem ludnościowym Lubomierz w 2008 był najmniejszym miastem w województwie dolnośląskim oraz 838. miastem w Polsce (na 892 miasta – stan z 2008). Liczba ludności wynosiła wtedy 1809 mieszkańców[16].

Od XIX w. liczba ludności miasta pozostawała w miarę stabilna, z niewielkimi wahaniami. Liczba ta wzrastała do początku XX w., a potem do końca XX w. ubywało mieszkańców. Na początku XXI w. liczba ludności ulegała dalszym wahaniom. Zmiana liczby mieszkańców miasta w okresie 1845-2013 przedstawia się następująco[17]:

Według danych za 2009 w strukturze ludności istnieje równowaga kobiet i mężczyzn (współczynnik feminizacji wynosi 100,0) i ta wartość jest mniejsza niż dla całego województwa dolnośląskiego, gdzie w 2010 współczynnik feminizacji wynosił 109 kobiet na 100 mężczyzn[18]. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

struktura ludności
dane na 2009[19]
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 2041 100 1020 50,0 1021 50,0
gęstość zaludnienia 253,5 os./km²

W strukturze wykształcenia przeważają osoby z wykształceniem średnim (w tym policealnym), a także podstawowym. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

wykształcenie
dane za 2002[19]
brak podstawowe zawodowe średnie wyższe
ogółem 60 461 377 462 127
kobiet 38 244 140 246 79
mężczyzn 22 217 237 216 48

Piramida wieku mieszkańców Lubomierza w 2014 roku[20].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Widok miejscowości około 1832

Początki powstania miasta wiążą się z usytuowaniem osady w XII w. na szlaku handlowym łączącym Zgorzelec z Pragą, jej pozostałością jest charakterystyczny układ przestrzenny z podłużnym rynkiem. W późniejszym okresie zlokalizowano tu klasztor sióstr benedyktynek, ufundowany przez Juttę z Lubomierza, założycielkę tego zakonu. Lubomierz był własnością benedyktynek w latach 1278 - 1810[21]. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1291 od księcia Bolka I Surowego, który nadał mu przywileje rozszerzone w 1308, które zostały potwierdzone w 1408 przez króla czeskiego Wacława II. W 1291 Lubomierz został otoczony mury miejskie, natomiast w 1426 miasto wraz z murami zostało zniszczone przez Husytów.

Wzmożony rozwój od połowy XVI w. miasto uzyskało dzięki eksportowi przędzy lnianej do Hamburga, a także organizowaniu tu targów, gdzie handlowano m.in. gołębiami. Miasto później podupadło z powodu konkurencji w większych, sąsiednich miastach, wojny trzydziestoletniej, wielkiego pożaru w 1802 i sekularyzacji klasztoru w 1810[22]. 15 października 1885 oddano do użytku linię kolejową z Gryfowa Śląskiego do Lwówka Śląskiego, a wraz z nią stację w mieście, która nie poprawiła słabej sytuacji miasta[21][23].

Lubomierz w 1945 został włączony do Polski. Miasto nie uległo zniszczeniu podczas II wojny światowej. Zachowało też średniowieczny układ urbanistyczny[1].

Z Lubomierza wywodziło się wielu pionierów polskiego drukarstwa działających w XVI w. w Krakowie, jak Hieronim Wietor oraz rodziny Szarffenbergów i Siebeneycherów, a także śląska linia Szarffenbergów[24]. W samym Lubomierzu ówcześnie jednak nie odnotowano warsztatów drukarskich[24].

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Liebenthal wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 wydanym w języku polskim w Berlinie[25]

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Libenthalium[26]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje dwie nazwy niemieckie miejscowości Liebenthal oraz starszą Loewenthal, a także łacińską Leovallensis[27]. W 1750 nazwa Liebenthal wymieniona jest przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym w języku polskim dla mieszkańców Śląska[28]. Po II wojnie światowej do 1947 używano tłumaczonej wprost niemieckiej nazwy miasta - Miłosna. Dopiero potem wprowadzono nazwę teraźniejszą Lubomierz.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności (Rynek)[edytuj | edytuj kod]

Plac Wolności stanowił przez wiele lat główną ulicę i plac targowy, a także centralną część miasta. Pierwotnie wokół placu w strukturze zabudowy dominowała zabudowa drewniana. Po kolejnych pożarach, w XVI w. wybudowano nową, murowaną zabudowę. Obecnie prawie cała zabudowa wokół placu jest zabytkowa[29]. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty położone na Placu Wolności[30]:

  • domy, pl. Wolności 3, 4, 5 (d. 81, 82, 83), z pierwszej połowy XIX w.,
  • dom, pl. Wolności 7, z końca XIX w.,
  • domy, pl. Wolności 8, 9, 10, 11 (d. 73, 74, 75, 76), z XVIII w., początek XIX w.,
  • czternaście domów (pierzeja), pl. Wolności 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 31 (Dom Piekarza z XVI w.; zachowany tylko w postaci murów zewnętrznych i tablicy erekcyjnej z datą 1584 oraz charakterystycznym godłem zawodu - preclem[31]), 33, 34, 35, z XVI w., początek XIX w.,
  • dom, pl. Wolności 37, 38, 39 b, z pocz. XIX w.,
  • dom, pl. Wolności 43 (d. 45), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
  • trzynaście domów, pl. Wolności 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 65, 66 (pierzeja wschodnia), z XVI w., pocz. XIX w.,
  • domy, pl. Wolności 63, 65 (d. 67, 69), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
  • dom, pl. Wolności 66 (d. 100), z pocz. XIX w.,
  • dom, pl. Wolności 2 (d. 84), z poł. XVI w., z pierwszej połowy XIX w.,
  • dom, pl. Wolności 102, z pocz. XIX w.,

Przed ratuszem znajduje się grupa rzeźb upamiętniająca epidemię, jaka spadła na miasto w XVIII w., a po drugiej stronie barokowa fontanna z postacią św. Maternusa z 1717, stojącego z modelem kościoła w lewej ręce, a z metalowym pastorałem w prawej (postać umieszczona jest na wysokiej kolumnie)[31][32].

Ratusz[edytuj | edytuj kod]

Ratusz znajduje się w zachodniej części Placu Wolności (Plac Wolności 1). Pochodzi z 1449, 1689 i 1805. Jest to skromny budynek na planie czworokąta, nakryty dachem z naczółkami, zwieńczony wieżą z miedzianym hełmem. Do ratusza prowadzi wejście zaakcentowane schodami z balustradą. W północnej ścianie ratusza jest wmurowany piaskowcowy pręgierz z 1530[31]. Pierwszy ratusz powstał w związku z nadaniem miastu praw miejskich w 1291. Spłonął on w 1426 przez husytów[33]. Drugi budynek, murowany z podcieniami, zbudowano w 1449. Również uległ zniszczeniu wraz z ogromnym pożarem miasta w 1640. Odbudowa ratusza trwała do 1738. Następną przebudowę ratusza wykonano w latach 1837-1839[32].

Zespół budynków klasztoru sióstr benedyktynek[edytuj | edytuj kod]

Stanowi on zwarty kompleks budynków z elementami gotyckimi i barokowymi. Na zespół ten składa się:

Kościół pomocniczy pw. Świętego Krzyża[edytuj | edytuj kod]

Kościół pw. Świętego Krzyża

Jego budowa wiąże się z legendą o cudownym znalezieniu przez córkę burmistrza złotego krzyża, które miało miejsce w 1521. Budynek pochodzi z 1521., a w źródłach pisanych wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1666. Przebudowany w XVIII w. i 1805[32].

Mury miejskie[edytuj | edytuj kod]

Zbudowane zostały na polecenie księcia Bolka I. Pierwotnie tworzyły one dwa systemy obrony: jeden bronił klasztoru, a drugi miasta. Zachowały się fragmenty wokół klasztoru (przy ul. 1 Maja), pochodzące z XV-XVI w.

Pozostałe zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół cmentarny pw. św. Anny z 1669 r.
Dawny kościół ewangelicki z 1852 r.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są również[30]:

  • zespół cmentarza rzymskokatolickiego przy ul. 1 Maja, na który składa się:
    kościół cmentarny pw. św. Anny z 1669 przebudowany w początkach XVIII w. i 1833 - jest to budynek trzynawowy przysklepiony kolebką z lunetami[29],
    • cmentarz z ok. 1628r.[34] ,
    • kaplica grobowa z 1825r,
    • mur z bramą z pierwszej połowy XIX w.,
    • studnia z pierwszej połowy XIX w.;
  • kościół ewangelicki ze szkołą i pastorówką z 1852, obecnie dom i galeria, ul. Kościuszki 4;
  • dom, ul. Kowalskiego 1 (dawniej pl. Wolności 17), z XVI w., 1700, pocz. XX w.;
  • budynek szkolny, ul. Chopina 9, z czwartej ćw. XIX w.;
  • most na rzece Olszyniec, z XVI/XVII w., 1831;
  • liczne kapliczki, krzyże i figury przydrożne w mieście.

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Budynek dworca na zlikwidowanej stacji Lubomierz (widok od strony ulicy)

Komunikacja drogowa[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest położone na uboczu od głównych szlaków komunikacyjnych. Z miasta wybiegają następujące drogi o znaczeniu powiatowym: 2511D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Radoniów, zachód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Pławna Dolna, północ), 2524D w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Wojcieszów, wschód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 364 (Ubocze, północny zachód), 2535D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Chmieleń, południe)[35].

Na terenie miasta znajduje się 4 przystanki komunikacji autobusowej: Lubomierz, Lubomierz 1 (nż.), Lubomierz Oś. oraz Szkoła. Połączenia obsługują PKS „Tour” Jelenia Góra (linie 200 oraz 207[36][37]) oraz PKS „Voyager”[38].

Komunikacja kolejowa[edytuj | edytuj kod]

W przeszłości w pobliżu miasta przechodziła linia kolejowa nr 284 Legnica - Pobiedna, a także stacja Lubomierz (zlikwidowana w 2013). Pierwszy odcinek linii łączył Lwówek Śląski z Gryfowem Śląskim, który otwarto wraz ze stacją 15 października 1885. W 1983 zawieszono kursowanie połączeń pasażerskich przez Lubomierz, a w 1996 zlikwidowano odcinek linii Lwówek Śląski - Lubomierz[23]. Odcinek Lubomierz - Gryfów Śląski jest nieprzejezdny[39].

Oświata i sport[edytuj | edytuj kod]

Budynek Zespołu Szkół w Lubomierzu

W Lubomierzu znajdują się[19][40]:

  • Przedszkole Miejskie - położone przy ul. Stogryna 2; według danych na 2012 uczęszczało do niego 117 dzieci;
  • Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II - położona przy ul. Kościuszki 5; według danych na 2012 ma 38 pomieszczeń, a uczęszczało do niej 225 dzieci;
  • Zespół Szkół w Lubomierzu - położony przy ul. Chopina 9; liczy łącznie ok. 200 uczniów; składa się na niego[41]:

W mieście funkcjonuje klub piłki nożnej o nazwie Miejski Ludowy Klub Sportowy Stella Lubomierz, który w sezonie 2013/14 grał w klasie A, grupa Jelenia Góra II. Swoją siedzibę klub ma przy placu Wolności 50, gdzie funkcjonuje Ośrodek Kultury i Sportu w Lubomierzu, a stadion znajduje się przy ul. Sportowej[42].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Kargula i Pawlaka

Lubomierz znany jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Sami swoi[43] nakręconego w 1967. Na tę pamiątkę 13 lipca 1996 otwarto Muzeum Kargula i Pawlaka, a od 1997 odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych. W mieście znajduje się też pomnik Kargula i Pawlaka[21].

W Lubomierzu kręcono również trzecią nowelę filmu Krzyż Walecznych w reż. Kazimierza Kutza, a także kilka scen do serialu Tajemnica twierdzy szyfrów w reż. Bogusława Wołoszańskiego[44].

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[46]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Historia Lubomierza. www.lubomierz.pl. [dostęp 2014-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-12)].
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  3. a b Geoportal. Mapa topograficzna. Skala 1:10 000. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  4. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  5. Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-13897-1.
  6. Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 2 (A-Ł) Pogórze Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław, 2003, ISBN 83-85773-60-6 (A-Ł), s. 425
  7. Góry i Pogórze Izerskie, mapa turystyczna skala 1:100 000, PPWK, Warszawa-Wrocław, 1991
  8. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
  9. Centralna Baza Danych Geologicznych. Geoportal [online], Państwowy Instytut Geologiczny [dostęp 2014-01-31] (pol.).
  10. Klimat w Polsce [online], www.wiking.edu.pl [dostęp 2014-01-31] (pol.).
  11. Klimat [online], Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej [dostęp 2014-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-09] (pol.).
  12. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Geoportal [online] [dostęp 2014-01-31] (pol.).
  13. Geoserwis GDOŚ [online], Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska [dostęp 2014-01-31] (pol.).
  14. Lasy Państwowe. Mapa. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  15. W połowie 1946 roku było w Lubomierzu 146 osadników z Polski centralnej i 388 przesiedleńców zza Buga (AP w Jeleniej Górze, MRNiZM w Lubomierzu, sygn. 16:26). Z końcem roku 1947 mieszkało w Lubomierzu 799 Polaków. w: Niechciane miasta: migracja i tożsamość społeczna, Zdzisaw Mach, TAiWPN Universitas, 1998 str. 87
  16. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2008 roku. Area and population in the territorial profile in 2008, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008, ISSN 1505-5507 [dostęp 2014-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-27] (pol.).
  17. Źródła danych:
    1845: [1] – 1885 [2] – 1900: [3] – 1933, 1939: [4] – 1910: [5] – 1969: Heinz Rudolf Fritsche: Schlesien Wegweiser. Bechtermünz Verlag, Augsburg 1996 – 1980: Encyklopedia Powszechna PWN – 1995, 2000, 2005: [6] – 2011: [7]
  18. Stan i ruch naturalny ludności w województwie dolnośląskim w 2010 r., [w:] Informacja Sygnalna nr 5 [online], Urząd Statystyczny we Wrocławiu, 2011, s. 1 [dostęp 2014-02-01] (pol.).
  19. a b c Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Miejscowości - wszystkie dane dla miejscowości Lubomierz [online] [dostęp 2014-01-31] (pol.).
  20. Lubomierz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  21. a b c Lubomierz. Serwis Turystyczny Dolnego Śląska (www.dolnyslask.org). [dostęp 2014-01-30]. (pol.).
  22. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 299-300.
  23. a b Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas linii kolejowych Polski 2010. Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2010. ISBN 978-83-926946-8-7.
  24. a b Ciurlok 2018 ↓, s. 24–25.
  25. Pruski dokument z 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750"
  26. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 178. ISBN 978-83-910595-2-4.
  27. Filip Sulimierski, Bronisław Chleboski, Władysław Walewski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V, 1884, s. 221 (pol.).
  28. Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750, 1750 (pol.).
  29. a b Zabytki Gminy. www.lubomierz.pl. [dostęp 2014-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-12)]. (pol.).
  30. a b Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 116,117 [dostęp 2012-09-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-29].
  31. a b c Atrakcje turystyczne. Lubomierz [online], www.poland24h.pl [dostęp 2014-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-03] (pol.).
  32. a b c Jadwiga Sieniuć, Jacek Szramowiat: Przewodnik po Lubomierzu. www.sami-swoi.com.pl, 2009-06-17. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  33. Lubomierz. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  34. Cmentarz parafii p.w. św. Maternusa B.M., ul. Majowa, Lubomierz [online], www.cmentarze24.pl [dostęp 2021-09-17] (pol.).
  35. OpenStreetMap [online], OpenStreetMap [dostęp 2021-11-16] (pol.).
  36. Linia 200 [online], www.pks.jgora.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  37. Linia 207 [online], www.pks.jgora.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  38. Lubomierz O. Lubomierz, gm. Lubomierz miasto [online], www.e-podroznik.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  39. Jarosław Woźny, Marek Potocki (red.), Linia Legnica - Zawidów, [w:] Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2014-02-01] (pol.).
  40. Urząd Gminy i Miasta Lubomierz. Biuletyn Informacji Publicznej. bip.lubomierz.pl. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  41. Zespół Szkół w Lubomierzu. zslubomierz.edupage.org. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  42. Miejski Ludowy Klub Sportowy Stella Lubomierz. 90minut.pl. [dostęp 2014-01-31]. (pol.).
  43. Dolny Śląsk. Panorama turystyczna, Warszawa 1978, s. 69-70
  44. Jadwiga Sieniuć: Filmowa historia Lubomierza. sami-swoi.com.pl, 2009-06-17. [dostęp 2014-02-01].
  45. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
  46. Gminy partnerskie. Urząd Gminy i Miasta Lubomierz. [dostęp 2011-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-19)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]