Kruszownica zwyczajna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kruszownica zwyczajna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	kruszownicowce
Rodzina	kruszownicowate
Rodzaj	kruszownica
Gatunek	kruszownica zwyczajna
Nazwa systematyczna
Umbilicaria cylindrica (L.) Delise Bot. Gall., Edn 2 (Paris) 2: 595 (1830)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszownica zwyczajna (Umbilicaria cylindrica (L.) Delise – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 przez K. Linneusza jako Lichen cylindricus. Do rodzaju Umbilicaria przeniósł go w 1805 Delise i nazwa nadana przez tegoż autora jest według Index Fungorum prawidłowa. Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

W obrębie gatunku wyróżnia się dwie odmiany^[1]:

• Umbilicaria cylindrica var. cylindrica (L.) Delise 1830
• Umbilicaria cylindrica var. tornata (Ach.) Nyl. 1861

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Plecha listkowata z glonami protokokkoidalnymi, zazwyczaj złożona z wielu listków, czasami tylko jednolistkowa. Do podłoża przyrośnięta jest uczepem. Poszczególne listki mają średnicę 2–4(7 cm), są dość grube i podczas suchej pogody są bardzo kruche, kruszą się w palcach. Górna powierzchnia jest gładka lub pomarszczona, a w środkowej części pofałdowana lub żeberkowato-siatkowata. Jest biaława lub szara, czasami ma brunatny odcień. Charakterystyczną cechą jest występowanie na brzegach czarnych, rozgałęzionych wyrostków. Dolna powierzchnia ma barwę od różowo-cielistej do żółtobrunatnej. Jest na niej wiele czarnej barwy chwytników, które mogą być pojedyncze lub rozgałęzione^[3]. Reakcje barwne: rdzeń K+ czerwony, C-, P+ pomarańczowy lub P-^[4].

Licznie występują apotecja lecideowe. Mają średnicę 0,5–1,5 mm, są okrągławe, początkowo posiadają krótkie trzoneczki, później są siedzące. Ich czarne, płaskie lub wypukłe tarczki są głęboko, koncentrycznie rowkowane^[3]. W jednym worku powstaje po 8 grubościennych, elipsoidalnych i prostych askospor o rozmiarach 7–15 × 4-7 μm^[3].

Metabolity wtórne: kwas norstiktowy^[4].

Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Gatunek rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej; występuje tutaj na wszystkich kontynentach, w Arktyce i na wielu wyspach. Z wyjątkiem Antarktydy występuje również na wszystkich kontynentach półkuli południowej, ale znacznie rzadziej^[5]. Jest gatunkiem głównie arktyczno-alpejskim^[4]. W Polsce odmiana cylindrica występuje w Karpatach, Sudetach oraz na Pobrzeżu Południowobałtyckim, var. tornata tylko w Centralnych Karpatach Zachodnich^[2]. W polskich górach jest pospolity w piętrze kosodrzewiny, halnym i turniowym, niżej jest znacznie rzadszy. Rośnie na słonecznych miejscach na skałach krzemianowych^[3]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[6], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych^[7].

Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyczne rzęski na brzegach plechy pozwalają odróżnić ten gatunek od innych kruszownic^[4]. Wyrostki posiada też kruszownica szorstka (Umbilicaria hirsuta), ale występuje zazwyczaj w postaci pojedynczych łusek i różni się ona górną powierzchnią^[3]. Bardzo podobna jest kruszownica pomarszczona (Umbilicaria proboscidea). Również ma czarne wyrostki, ale rzadsze i odróżnia się górną powierzchnią (jest pomarszczona).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]