Kordoba – Wikipedia, wolna encyklopedia

Historyczne centrum Kordoby^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Widok na starożytny most i Mezquitę
Państwo	Hiszpania
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV
Numer ref.	313
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1984; na 8. sesji
Dokonane zmiany	1994
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Kordoba
Herb	Flaga
Państwo	Hiszpania
Wspólnota autonomiczna	Andaluzja
Alkad	José María Bellido Roche
Powierzchnia	1254,91 km²
Wysokość	120 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 319 515; 254,6 os./km²
Kod pocztowy	14000–14999
Tablice rejestracyjne	CO
	Położenie na mapie Hiszpanii Kordoba
	Położenie na mapie Europy Kordoba
	Położenie na mapie Andaluzji Kordoba
	37°53′N 4°46′W/37,883333 -4,766667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Kordoba^[3] lub Kordowa^[4] (hiszp. Córdoba) – miasto w południowej Hiszpanii, nad rzeką Gwadalkiwir, stolica prowincji Kordoba, w regionie Andaluzja. Ośrodek przemysłowy, naukowy oraz turystyczny o znaczeniu światowym.

W mieście znajduje się stacja kolejowa Córdoba.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie osada iberyjska.
W III w. p.n.e. pod panowaniem kartagińskim.
Od ok. 200 r. p.n.e. kolonia rzymska, stolica prowincji Hispania Ulterior.
Za czasów Oktawiana Augusta jako Corduba była stolicą prowincji Betyka. Urodzili się tutaj wielcy rzymscy poeci i filozofowie – Lukan, Seneka Starszy i Młodszy.
Od 544 r. n.e. pod panowaniem Bizancjum.
W 572 r. zdobyta przez Wizygotów, siedziba biskupstwa.
W 711 r. zdobyta przez Arabów.
Od 719 r. siedziba arabskich gubernatorów.
Od 756 r. stolica niezależnego emiratu utworzonego przez Abd ar-Rahmana I, ostatniego potomka Omajjadów, który uciekł w czasie przewrotu z Bagdadu. Za jego panowania i jego następców z dynastii Omajjadów rozpoczął się okres intensywnego budownictwa i wielkiego rozkwitu miasta.
W 929 r. Abd ar-Rahman III ogłosił Al-Andalus (mauretańską Hiszpanię) osobnym kalifatem, niezależnym od Bagdadu (Kalifat Kordoby). Za jego czasów Kordoba była największym miastem w basenie Morza Śródziemnego, ważnym ośrodkiem nauki, kultury i sztuki. Miasto liczyło od 800 tys. do 1 mln mieszkańców, miało ponad 300 meczetów, 300 publicznych łaźni, 50 szpitali, 20 publicznych bibliotek, 80 szkół i 17 wyższych uczelni. Biblioteka Al-Hakama posiadała ok. 400 000 tomów. Okres ten charakteryzowało pokojowe współistnienie i wzajemna tolerancja trzech cywilizacji – islamu, chrześcijaństwa i judaizmu.
Czas świetności Kordoby trwał do śmierci Al-Mansura w 1002 r., później nastąpił okres walk o władzę i powolny upadek metropolii a w 1031 r. rozpad kalifatu Kordoby. Kordoba została stolicą jednego z 30 niewielkich państw zwanych taifas, z których największymi były Sewilla i Saragossa.
W XII w. władza przypadła dogmatycznym Almohadom, czasy tolerancji zakończyły się. Rozpoczęły się prześladowania, których ofiarą padli dwaj wielcy synowie Kordoby: Awerroes (1126-1198), arabski filozof i komentator dzieł Arystotelesa oraz Majmonides (1135-1204), żydowski teolog i filozof.
W 1236 r. miasto zajęli chrześcijanie pod wodzą Ferdynanda III Kastylijskiego. Kordoba awansowała do rangi ośrodka handlu suknem i jedwabiem; jednak po okresie rozwoju gospodarczego, od końca XVI w. nastąpił zastój. Spowodowały go: wypędzenie ludności arabskiej i żydowskiej, epidemie i powstania.
W 1808 r. zdobyta przez Francuzów w okresie wojen napoleońskich.
Podczas hiszpańskiej wojny domowej 1936–1939 opanowana przez siły frankistowskie.
Uprzemysłowienie miasta od lat pięćdziesiątych XX w.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Alkazar – zespół fortyfikacji z czasów panowania Umajjadów. Przebudowany przez Alfonsa XI w latach 1327-1328, a później wzbogacony o ogrody i łaźnie. Siedziba Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego i sądu inkwizycyjnego w czasie wojny z Grenadą. Są tam piękne ogrody z sadzawkami i fontannami oraz rzymskie mozaiki i sarkofag z III w.
Mezquita – przebudowany na katedrę meczet, jedno z najwspanialszych dzieł architektury islamu. Zajmuje teren o wymiarach 179x128 metrów otoczony murem z wieżą-dzwonnicą (dawnym minaretem, na którym wzorowano się w krajach islamskich). Budowany od 785 do końca X wieku na fundamentach świątyni rzymskiej i na murach istniejącej wówczas bazyliki Wizygotów. Po zdobyciu Kordoby przez chrześcijan, na środku sali modłów meczetu zbudowano w XVI wieku katedrę. Kiedy w 1526 r. przybył tutaj cesarz Karol V, był wstrząśnięty tym widokiem i podobno powiedział: „zniszczyliście coś, co było jedyne w swoim rodzaju i postawiliście coś, co można zobaczyć wszędzie”. Wnętrze o wysokości 11,50 metrów, z 850 kolumnami połączonymi podkowiastymi łukami robi wrażenie labiryntu.
Pałace z XV i XVI w.: Casa de los Villalones, Casa del Indiano, Palacio de los Paez de Castillejo, Palacio Museo de Viana.
Kościół Santa Marina – najstarszy zachowany kościół w Kordobie, którego budowa została rozpoczęta w 1236 roku, przebudowany w XVIII wieku. Na zewnątrz surowa, masywna budowla z rozetą na frontowej ścianie. Wewnątrz XV wieczna kaplica Capilla de los Orozcos z wystrojem w stylu mudejar.
Kościół Iglesia del Carmen – XVI-wieczny budynek wchodzący w skład klasztoru Karmelitanek bosych. W kościele znajduje się jedno z najważniejszych dzieł Juana de Valdésa Leala – retabulum z 12 obrazami poświęconymi biblijnemu prorokowi Eliaszowi.
Inne kościoły: La Compañia z XVI w., Trinidad z XVII w., szpital de Agudsos z XVIII w. z gotycką kaplicą, Santa María de la Asunción z XVIII w. – arcydzieło hiszpańskiego baroku.
Synagoga z XIV w.
Medina Azahara – w pobliżu Kordoby (8 km) pozostałości pałacu Omajjadów. W latach 936-76 wznoszono potężne miasto-pałac na obszarze o wymiarach 750x1500 metrów, którego budowa pochłonęła olbrzymie sumy. Władca Abd-ar-Rahman III polecił sprowadzić ponad 4300 kolumn, w tym 140 z Konstantynopola. Jego świetność trwała krótko, na początku XI w. oddziały Berberów zamieniły pałac w rumowisko, służące później za kamieniołom.
Puente Romano – 16 łukowy most nad Gwadalkiwirem, zbudowany za czasów Augusta, wielokrotnie przebudowywany.
Torre de la Calahorra – na resztkach arabskiej budowli Alfons XI w XIV w. wzniósł twierdzę, później umacnianą.

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Średnia temperatura i opady dla Kordoby
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	14.9	17.4	21.3	22.8	27.4	32.8	36.9	36.5	31.6	25.1	19.1	15.3	25,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	9.3	11.1	14.4	16.0	20.0	24.7	28.0	28.0	24.2	19.1	13.5	10.4	18,2
Średnie temperatury w nocy [°C]	3.6	4.9	7.4	9.3	12.6	16.5	19.0	19.4	16.9	13.0	7.8	5.5	11,4
Opady [mm]	66	55	49	55	40	13	2	5	35	86	80	111	605
Średnia liczba dni z opadami	7.2	6.1	4.9	6.7	4.9	1.4	0.4	0.6	3.2	6.9	5.9	8.1	56,6
Wilgotność [%]	76	71	64	60	55	48	41	43	52	66	73	79	60
Średnie usłonecznienie [h]	174	186	218	235	288	323	363	336	248	204	180	148	2905
Źródło: Agencia Estatal de Meteorología^[5] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 90 m n.p.m., 1981-2010)

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Znani ludzie związani z Kordobą[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Ayuntamiento de Córdoba - El Alcalde. cordoba.es. [dostęp 2020-06-26]. (hiszp.).
↑ SIMA - Córdoba (Córdoba) | Instituto de Estadística y Cartografía de Andalucía [online], www.juntadeandalucia.es [dostęp 2023-11-27] .
↑ Zalecana polska nazwa.
↑ Nazwa wariantowa.
↑ Valores climatológicos normales. Córdoba Aeropuerto – Agencia Estatal de Meteorología.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Brigitte Hintzen-Bohlen: Sztuka i Architektura - Andaluzja. Warszawa: Wydawnictwo Philip Wilson, 2008, s. 408-459. ISBN 978-3-8331-5106-4.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona oficjalna

[3] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[4] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[1] Ayuntamiento de Córdoba - El Alcalde. cordoba.es. [dostęp 2020-06-26]. (hiszp.).

[2] SIMA - Córdoba (Córdoba) | Instituto de Estadística y Cartografía de Andalucía [online], www.juntadeandalucia.es [dostęp 2023-11-27] .

[5] Zalecana polska nazwa.

[6] Nazwa wariantowa.

[AEMET-2010-7] Valores climatológicos normales. Córdoba Aeropuerto – Agencia Estatal de Meteorología.

[:1-8] Wspólnie z Portugalią

[:2-9] Wspólnie ze Słowenią

[:3-10] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[:4-11] Wspólnie z Francją

[1]

[2]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[A]

[B]

[C]

[D]

Kulturowe	Historyczne centrum Kordoby Alhambra, Generalife i Albaicín w Grenadzie Katedra w Burgos Klasztor i pałac Eskurial pod Madrytem Dzieła Gaudiego w Barcelonie: Park Güell, Pałac Güell, Casa Milà, Casa Vicens, fasada Narodzenia Pańskiego i krypta katedry Sagrada Família, Casa Batlló i krypta w Colonia Güell Jaskinia Altamira i paleolityczna sztuka jaskiniowa północnej Hiszpanii Stare miasto i akwedukt w Segowii Zabytki Oviedo i Królestwa Asturii Stare miasto w Santiago de Compostela Stare miasto w Ávili wraz z kościołami poza murami Zabytki w stylu mudejar w Aragonii Historyczne centrum Toledo Stare miasto w Cáceres Katedra, alkazar i Główne Archiwum Indii w Sewilli Stare miasto w Salamance Klasztor w Poblet Zespół archeologiczny w Méridzie Królewski klasztor Santa Maria de Guadalupe Szlak pielgrzymkowy do Santiago de Compostela Historyczne miasto warowne Cuenca Giełda Jedwabiu w Walencji Las Médulas Pałac Muzyki Katalońskiej i szpital św. Pawła w Barcelonie Klasztory Yuso i Suso w San Millán de la Cogolla Sztuka naskalna basenu Morza Śródziemnego na Półwyspie Iberyjskim Prehistoryczna sztuka naskalna w dolinie Côa i Siega Verde^[A] Uniwersytet i dzielnica zabytkowa w Alcalá de Henares San Cristóbal de La Laguna stanowisko archeologiczne Risco Caído Stanowisko archeologiczne Atapuerca Zespół katalońskich kościołów romańskich w Vall de Boí Zespół archeologiczny Tarraco Gaj palmowy w Elche Rzymskie mury obronne w Lugo Krajobraz kulturowy Aranjuezu Renesansowe zespoły zabytkowe Úbeda i Baeza Most Biskajski Wieża Herkulesa Krajobraz kulturowy Serra de Tramuntana Kopalnie rtęci w Almadén i Idrii^[B]
Przyrodnicze	Park Narodowy Garajonay Park Narodowy Doñana Park Narodowy Teide Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy^[C]
Kulturowe i przyrodnicze	Pireneje – Mont Perdu^[D] Ibiza – różnorodność biologiczna i kulturowa
Niematerialne	Misterium w Elche Patum de Berga Trybunały Irygacyjne śródziemnomorskiego wybrzeża Hiszpanii: Rada Mędrców w Murcji i Trybunał Wodny w Walencji Język gwizdów z wyspy La Gomera Pieśń Sybilli z Majorki Flamenco Castell Dieta śródziemnomorska Święto Matki Bożej Dobrego Zdrowia w Algemesí Święto dziedzińców w Kordowie Sokolnictwo

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Widok na starożytny most i Mezquitę
Państwo	Hiszpania
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV
Numer ref.	313
Region^[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1984 na 8. sesji
Dokonane zmiany	1994
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO