Koncert skrzypcowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Koncert skrzypcowy – utwór muzyczny na skrzypce (czasem na dwoje lub więcej skrzypiec) i zespół orkiestralny (kameralny lub symfoniczny). Jako solowa forma instrumentalna, koncert skrzypcowy został zapoczątkowany przez Giovanniego Battistę Bononciniego (1677)^[1]. Następnie chętnie podjęty i rozwijany w warstwie wirtuozowskiej przez takich kompozytorów jak Antonio Vivaldi, Francesco Maria Veracini, Giuseppe Tartini, Pietro Locatelli^[2].

Koncert skrzypcowy ma zazwyczaj klasyczną budowę trzyczęściową, opartą na cyklu sonatowym, z opuszczeniem menueta lub scherza. Pod koniec jednej z części (zwykle pierwszej) znajduje się wirtuozowska partia solisty, zwana kadencją. W muzyce współczesnej zdarzają się koncerty czteroczęściowe, np. Dmitrija Szostakowicza, Igora Strawińskiego, czy nawet dwuczęściowe, jak u dodekafonisty Albana Berga^[a]^[3].

Słynne koncerty skrzypcowe[edytuj | edytuj kod]

Najsłynniejsze koncerty skrzypcowe są dziełami Vivaldiego, Beethovena, Mozarta, Mendelssohna, Brahmsa, Czajkowskiego i Sibeliusa. Kompozycje te można określić jako kanon repertuaru skrzypcowego. Są one najczęściej wykonywanymi dziełami tego gatunku podczas koncertów filharmonicznych.

Dziesięć najbardziej znanych koncertów skrzypcowych wg angielskiego miesięcznika Gramophone to^[4]:

III koncert skrzypcowy Mozarta G-dur
Koncert skrzypcowy Beethovena D-dur
Koncert skrzypcowy Mendelssohna e-moll
Koncert skrzypcowy Brahmsa D-dur
Koncert skrzypcowy Czajkowskiego D-dur
I koncert skrzypcowy Maxa Brucha g-moll
Koncert skrzypcowy Sibeliusa d-moll
Koncert skrzypcowy Berga
II koncert skrzypcowy Bartóka
I koncert skrzypcowy Szostakowicza

Repertuar chronologicznie[edytuj | edytuj kod]

Barok[edytuj | edytuj kod]

Antonio Vivaldi (1678–1741): L'Estro Armonico, op. 3 (1711) – zbiór 12 koncertów skrzypcowych, na dwoje skrzypiec i na czworo skrzypiec, wśród nich

Rękopis J.S. Bacha. Transkrypcja podwójnego koncertu skrzypcowego A. Vivaldiego Op.3. No.11.

Koncert na 2 skrzypiec a-moll, RV 522 – ósmy koncert w zbiorze
Koncert na 4 skrzypiec h-moll, RV 580 – dziesiąty koncert w zbiorze, wykonywany niekiedy jako Koncert na 4 skrzypiec i wiolonczelę b-moll

La Stravaganza, op. 4 (1714) – zbiór 12 koncertów, wśród których jeden to typowe concerto grosso, cztery to koncerty na dwoje skrzypiec, zaś pozostałych 7 – to koncerty solowe

Cztery pory roku (Le quattro stagioni) – cykl 4 koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)

Koncert nr 1 E-dur „Wiosna” („La Primavera”), RV 269
Koncert nr 2 g-moll „Lato” („L’Estate”), RV 315
Koncert nr 3 F-dur „Jesień” („L’Autunno”), RV 293
Koncert nr 4 f-moll „Zima” („L’Inverno”), RV 297

Koncert Es-dur „Burza na morzu” („La Tempesta di mare”), RV 253 – piąty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)

Koncert C-dur „Przyjemność” („Il Piacere”), RV 180 – szósty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)

Koncert B-dur „Polowanie” („La Caccia”), RV 362 – dziesiąty z koncertów skrzypcowych umieszczony w zbiorze 12 koncertów Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione, op. 8 (1725)

La cetra, Op. 9 (1727) – zbiór 12 koncertów skrzypcowych i na dwoje skrzypiec

Koncert D-dur „Wielki mogoł” („Grosso mogul”), RV 208

Koncert A-dur „Kukułka”, RV 335 – istnieje również inna wersja tego utworu jako Koncert A-dur „Słowik” („Il rossignuolo”), RV 335a

Koncert na 3 skrzypiec F-dur, RV 551

Johann Sebastian Bach (1685–1750)

Koncert skrzypcowy a-moll, BWV 1041 (ok. 1720) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert klawesynowy g-moll, BWV 1058

Koncert skrzypcowy E-dur, BWV 1042 (ok. 1720) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert klawesynowy D-dur, BWV 1054

Koncert na 2 skrzypiec d-moll, BWV 1043 (ok. 1730) – transkrybowany przez Bacha na klawesyn jako Koncert na 2 klawesyny c-moll, BWV 1062

Klasycyzm[edytuj | edytuj kod]

cz. 1 Allegro maestoso

Mozart. Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce i orkiestrę

cz. 2 Andante

Mozart. Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce i orkiestrę

cz. 3 Presto

Mozart. Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce i orkiestrę

Giovanni Battista Viotti (1755–1824): XXII koncert skrzypcowy a-moll (ok. 1792–1797)
Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791): I koncert skrzypcowy B-dur KV 207 (1775); II koncert skrzypcowy D-dur KV 211 (1775); III koncert skrzypcowy G-dur KV 216 (1775); IV koncert skrzypcowy D-dur KV 218 (1775); V koncert skrzypcowy A-dur KV 219 (1775); VI koncert skrzypcowy Es-dur KV 268 (1780)?; VII koncert skrzypcowy D-dur KV 271a (1777)? (niedokończony); Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce i orkiestrę KV 364 (1779)
Ludwig van Beethoven (1770–1827): Koncert skrzypcowy D-dur, op. 61 (1806)

Romantyzm i neoromantyzm[edytuj | edytuj kod]

Niccolò Paganini (1782–1840): I koncert skrzypcowy D-dur, op. 6, MS 21 (1816)^[b]; II koncert skrzypcowy h-moll , op. 7, MS 28 (1826)^[c]; III koncert skrzypcowy E-dur, MS 50 (1826); IV koncert skrzypcowy d-moll, MS 60 (1829–1830); V koncert skrzypcowy a-moll, MS 78 (1830)^[d]; VI koncert skrzypcowy e-moll (1815)^[e]^[f]
Louis Spohr (1784–1859): VIII Koncert skrzypcowy a-moll „In modo d’una scena cantante” („Koncert w formie sceny wokalnej”), op. 47 (1816)
Karol Lipiński (1790–1861): I Koncert skrzypcowy fis-moll, op. 14; II Koncert skrzypcowy D-dur „Wojskowy”, op. 21 (ok. 1826)
Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809–1847): Koncert skrzypcowy d-moll op. posth. (1821–1823); Koncert skrzypcowy e-moll, op. 64 (1844)
Robert Schumann (1810–1856): Koncert skrzypcowy d-moll, WoO 23 (1853); Koncert skrzypcowy a-moll, op. 129 (1853/1854)^[g]
Henri Vieuxtemps (1820–1881): V Koncert skrzypcowy a-moll „Grétry”, op. 37 (1860)
Johannes Brahms (1833–1897): Koncert skrzypcowy D-dur, op. 77 (1878)^[h]

Camille Saint-Saëns (1835–1921): III Koncert skrzypcowy h-moll, op. 61 (1880)^[i]
Henryk Wieniawski (1835–1880): I Koncert skrzypcowy fis-moll, op. 14 (1852–1853)^[j]; II Koncert skrzypcowy d-moll, op. 22 (1856–1870)^[i]
Max Bruch (1838–1920): I Koncert skrzypcowy g-moll, op. 26 (1864–1867)
Piotr Czajkowski (1840–1893): Koncert skrzypcowy D-dur, op. 35 (1878)^[k]
Antonín Dvořák (1841–1904): Koncert skrzypcowy a-moll, op. 53 (1879–1880)
Mieczysław Karłowicz (1876–1909): Koncert skrzypcowy A-dur, op. 8 (1902)
Aleksandr Głazunow (1865–1938): Koncert skrzypcowy a-moll, op. 82 (1904)
Jean Sibelius (1865–1957): Koncert skrzypcowy d-moll, op. 47 (1905)
Edward Elgar (1857–1934): Koncert skrzypcowy h-moll, op. 61 (1910)

Muzyka współczesna[edytuj | edytuj kod]

Arnold Schönberg (1874–1951): Koncert skrzypcowy, op. 36 (1936)^[l]
Ottorino Respighi (1879–1936): Concerto gregoriano na skrzypce i orkiestrę (1921)

Béla Bartók (1881–1945): II koncert skrzypcowy (1938)^[m]
Nikołaj Miaskowski (1881–1950): Koncert skrzypcowy d-moll, op.44^[n]
Karol Szymanowski (1882–1937): I koncert skrzypcowy, op. 35 (1916)^[o]; II koncert skrzypcowy, op. 61 (1932)^[o]
Igor Strawinski (1882–1971): Koncert skrzypcowy D-dur (1931)
Alban Berg (1885–1935): Koncert skrzypcowy „Pamięci anioła” (1935)^[p]

Siergiej Prokofjew (1891–1953): I koncert skrzypcowy D-dur, op. 19 (1916–1917); II koncert skrzypcowy g-moll, op. 63 (1935)
Erich Wolfgang Korngold (1897–1957): Koncert skrzypcowy D-dur, op. 35 (1945)
William Walton (1902–1983): Koncert skrzypcowy (1939)
Aram Chaczaturian (1903–1978): Koncert skrzypcowy d-moll (1940)
Dmitrij Kabalewski (1904–1987): Koncert skrzypcowy C-dur, op. 48 (1948)
Dmitrij Szostakowicz (1906–1975): I koncert skrzypcowy a-moll, op. 77 (1947–1948)^[q]; II koncert skrzypcowy cis-moll, op. 129 (1947)^[n]
Grażyna Bacewicz (1909–1969): III koncert skrzypcowy (1948)
Benjamin Britten (1913–1976): Koncert skrzypcowy d-moll, op. 15 (1939)
Andrzej Panufnik (1914–1991): Koncert na skrzypce i orkiestrę (1971)

Mieczysław Wajnberg (1919–1996): Koncert skrzypcowy g-moll, op.67
György Ligeti (1923–2006): Koncert skrzypcowy (1990-92)
Alfred Sznitke (1934–1998): IV koncert skrzypcowy (1984)
Krzysztof Penderecki (1933–2020): I koncert skrzypcowy (1977)^[r]; II koncert skrzypcowy „Metamorfozy” (1995)^[s]
Philip Glass (ur. 1937): I koncert skrzypcowy (1987); II koncert skrzypcowy „Amerykańskie cztery pory roku“ (2009)
Krzysztof Meyer (ur. 1943): I koncert skrzypcowy (1965); II koncert skrzypcowy (1996)
Mateusz Smoczyński (ur. 1984): Koncert skrzypcowy "Adam's Apple" (2018); Koncert podwójny na skrzypce, saksofon tenorowy i orkiestrę "2PiX" (2021); Koncert podwójny na skrzypce, fortepian i orkiestrę "Fallen Angel" (2022)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ W rzeczywistości są to cztery części zgrupowane po dwie: część I Andante + Allegretto oraz część II Allegro (kadencja) + Adagio.
↑ Koncert napisany w tonacji Es-dur, ale zwykle transponowany do D-dur. Za: Nicolo Paganini. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Stanley Sadie (red.), John Tyrrell (red.). Londyn: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-333-60800-3. (ang.)..
↑ Z uwagi na finałowe „rondo dzwonkowe” koncert ten jest zwany „La Clochette” lub „La Campanella” („Dzwonek”).
↑ Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); w 1959 Federico Mompellio zorkiestrował koncert z partii solowej. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)
↑ Koncert ten zwany jest niekiedy koncertem nr 0, z racji daty swojego powstania.
↑ Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); koncert zorkiestrowany w 1973 przez Federica Mompellio i Francesca Fiore na podstawie manuskryptu gitarowego. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)
↑ Koncert jest transkrypcją Koncertu wiolonczelowego a-moll, op.129.
↑ Dedykowany skrzypkowi Józefowi Joachimowi.
↑ ^a ^b Dedykowany Pablowi Sarasatemu.
↑ Dedykowany królowi pruskiemu.
↑ Dedykowany skrzypkowi Adolfowi Brodskiemu (pierwotnie innemu skrzypkowi Leopoldowi Auerowi).
↑ Dedykowany Antonowi Webernowi.
↑ Utwór ten znany powszechnie jako Koncert skrzypcowy, jako że I koncert skrzypcowy z 1908 r. przez długi czas pozostawał w zapomnieniu i nie był wykonywany.
↑ ^a ^b Dedykowany skrzypkowi Dawidowi Ojstrachowi.
↑ ^a ^b Dedykowany skrzypkowi Pawłowi Kochańskiemu.
↑ Dedykowany Manon, zmarłej w wieku 18 lat córce Almy Mahler.
↑ Dedykowany Dawidowi Ojstrachowi. Druga wersja koncertu opublikowana została jako op. 99 (1955).
↑ Dedykowany Isaacowi Sternowi.
↑ Dedykowany Anne-Sophie Mutter.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 1995, s. 456. ISBN 83-01-11390-1.
↑ tamże. s. 456.
↑ Anthony Pople: Berg: Violin Concerto. Cambridge and New York: Cambridge University Press: Cambridge University Press, 1991, s. 47-60. ISBN 0-521-39066-4. (ang.).
↑ Top 10 violin concertos. Gramophone, 2016-03-07. [dostęp 2017-01-10]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Encyklopedia muzyki, AndrzejA. Chodkowski (red.), KrzysztofK. Baculewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11390-1, OCLC 830050846 .
Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Wyd. 7. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1968.
Tobias Broeker: The 20th century violin concertante (ebook). ISBN 978-3-00-047105-6. [dostęp 2017-01-03]. (ang.).
The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Stanley Sadie (red.), John Tyrrell (red.). Londyn: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-333-60800-3. (ang.).
Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

The European Library: Violin concerto

[3] W rzeczywistości są to cztery części zgrupowane po dwie: część I Andante + Allegretto oraz część II Allegro (kadencja) + Adagio.

[6] Koncert napisany w tonacji Es-dur, ale zwykle transponowany do D-dur. Za: Nicolo Paganini. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Stanley Sadie (red.), John Tyrrell (red.). Londyn: Oxford University Press, 2001. ISBN 0-333-60800-3. (ang.)..

[7] Z uwagi na finałowe „rondo dzwonkowe” koncert ten jest zwany „La Clochette” lub „La Campanella” („Dzwonek”).

[8] Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); w 1959 Federico Mompellio zorkiestrował koncert z partii solowej. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)

[9] Koncert ten zwany jest niekiedy koncertem nr 0, z racji daty swojego powstania.

[10] Brak oryginalnej partytury (zaginęła, nie została ukończona lub odnaleziona); koncert zorkiestrowany w 1973 przez Federica Mompellio i Francesca Fiore na podstawie manuskryptu gitarowego. Za: Niccolò Paganini w bazie AllMusic (ang.)

[11] Koncert jest transkrypcją Koncertu wiolonczelowego a-moll, op.129.

[12] Dedykowany skrzypkowi Józefowi Joachimowi.

[sarasate-13] Dedykowany Pablowi Sarasatemu.

[14] Dedykowany królowi pruskiemu.

[15] Dedykowany skrzypkowi Adolfowi Brodskiemu (pierwotnie innemu skrzypkowi Leopoldowi Auerowi).

[16] Dedykowany Antonowi Webernowi.

[17] Utwór ten znany powszechnie jako Koncert skrzypcowy, jako że I koncert skrzypcowy z 1908 r. przez długi czas pozostawał w zapomnieniu i nie był wykonywany.

[ojstrach-18] Dedykowany skrzypkowi Dawidowi Ojstrachowi.

[kochanski-19] Dedykowany skrzypkowi Pawłowi Kochańskiemu.

[20] Dedykowany Manon, zmarłej w wieku 18 lat córce Almy Mahler.

[21] Dedykowany Dawidowi Ojstrachowi. Druga wersja koncertu opublikowana została jako op. 99 (1955).

[22] Dedykowany Isaacowi Sternowi.

[23] Dedykowany Anne-Sophie Mutter.

[1] Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 1995, s. 456. ISBN 83-01-11390-1.

[2] tamże. s. 456.

[4] Anthony Pople: Berg: Violin Concerto. Cambridge and New York: Cambridge University Press: Cambridge University Press, 1991, s. 47-60. ISBN 0-521-39066-4. (ang.).

[5] Top 10 violin concertos. Gramophone, 2016-03-07. [dostęp 2017-01-10]. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[b]

[c]

[d]

[e]

[f]

[g]

[h]

[i]

[j]

[k]

[l]

[m]

[n]

[o]

[p]

[q]

[r]

[s]