Kinematografia grecka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kinematografia grecka – ogół produkcji i dystrybucji filmowej na terenie Grecji, rozumianej tu: w latach 1897–1924, 1935–1941 oraz 1944–1973 – jako terytorium Królestwa Grecji, w latach 1924–1935 – jako terytorium Drugiej Republiki Greckiej, w latach 1941–1944 – jako terytorium kolaboranckiego Państwa Greckiego, od 1973 – jako republika w obecnych granicach.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze projekcje kinematografu w Grecji odbyły się w czerwcu 1897; początkowo filmy kręcili Francuzi, wśród nich operator o nazwisku Léons, rejestrator zawodów sportowych z 1906 roku na stadionie olimpijskim w Atenach^[1]. W 1911 komik Spyros Dimitrakopoulos założył pierwszą grecką wytwórnię Athina Films, a w 1912 nakręcił komedię slapstickową Quo Vadis Spiridion?, dwa lata później zaś Konstadinos Bahatoris zrealizował pierwszy grecki film pełnometrażowy, Golfo (nie zachował się do czasów obecnych). W trakcie I wojny światowej bujnie rozwinęła się produkcja filmów dokumentalnych w reżyserii Józefa Heppa, Giorgia Prokopiu oraz Dimitrisa Gaziadisa^[2].

Po wojnie grecko-tureckiej z lat 1920–1923 okres destabilizacji wewnętrznej kraju źle wpłynął na stan rodzącej się kinematografii greckiej. Dopiero w drugiej połowie lat 20. XX wieku wykrystalizowało się kilku ważnych twórców: Diamos Wratzanos (Stan przeznaczenia, 1925), Dimitros Kaminakis (Powstanie 1821, 1926) oraz Dimitris Gaziadis. Ten ostatni, będąc pod wpływem kina Fritza Langa i Ernsta Lubitscha, założył wraz z bratem Kostasem wytwórnię filmową Dag Film, której największymi osiągnięciami były komediodramat Eros i fale (1927) oraz melodramat Port łez (1928) i Astero (1932)^[2].

Zamach stanu z 1935 roku zahamował artystyczny rozwój kinematografii greckiej^[2]. Wprawdzie już w 1938 powstał pierwszy na Bałkanach film dźwiękowy – Miłość pasterki (1938) Dimitrisa Tsakirisa – a podczas niemieckiej okupacji powstała prężnie działająca wytwórnia Finos Film, założona w 1942 przez Filopimina Finosa, jednak dopiero po II wojnie światowej na terenie Hellady mogły zaistnieć lepsze warunki do rozwoju rodzimej kinematografii^[3].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Wśród wychowanków wytwórni Finosa znaleźli się Jorgos Tzavellas, Alekos Sakellarios i Frixos Eliadis. Pierwszy z nich wyróżnił się dramatem Oklaski (1944), natomiast Sakellarios zadebiutował komedią wojenną Niemcy wracają (1948); tymczasem Eliadis nakręcił Umarłe miasto (1951) – kryminał poświęcony krwawej wendetcie, który pokazany został w sekcji konkursowej na 5. MFF w Cannes^[4].

W latach 50. XX wieku dominującym stylem przyjętym w greckiej kinematografii był neorealizm. Do najważniejszych dzieł tzw. greckiego neorealizmu należą dramaty z życia robotników: Gorzki chleb (1951) Grigorisa Grigoriou, Czarna ziemia (1952) Steliosa Tatassopoulosa oraz debiut Jorgosa Zervosa Cztery schodki (1951) o kobiecie, której największym marzeniem jest własny dom. Najbardziej znane są jednak filmy Nikosa Koundourosa: znakomicie przyjęty na 15. MFF w Wenecji dramat Magiczne miasto (1954) oraz nagrodzony na MFF w Salonikach Potwór z Aten (1956), opowiadający o zwyczajnym człowieku wziętym za groźnego bandytę^[5]. Bujny rozwój przeżywał również melodramat (np. Naiwna, 1952, w reżyserii Tzavellasa) i komedia (Niedzielne przebudzenie, 1953)^[6].

Autor tego ostatniego filmu, Michalis Kakojanis, odniósł olbrzymi sukces dramatem Stella (1955) na podstawie sztuki współczesnej Iakovosa Kambanellisa. Stella stanowiła hołd dla dramatów antycznych, z udziałem tłumu opłakującego śmierć bohaterki na podobieństwo chóru oraz ważną rolą fatum ciążącego nad życiem bohaterki^[6]. Motyw fatum powracał również w innych dobrze przyjętych filmach Kakojanisa – Kobiecie w czerni (1956), Sprawie honoru (1957)^[7] tudzież Elektrze (1962)^[8]. Najwybitniejszym dziełem Kakojanisa jest wszak określany Grek Zorba (1964), opowieść o przyjaźni angielskiego literata z rubasznym mieszkańcem Krety odgrywanym przez Anthony’ego Quinna, zilustrowana przez słynną ścieżkę dźwiękową Mikisa Theodorakisa^[8].

Olbrzymią popularność i uznanie zyskał film Nigdy w niedzielę (1960), wyreżyserowany przez przybyłego z Ameryki Julesa Dassina. Ta prosta komedia romantyczna zdobyła pięć nominacji do Oscara i statuetkę dla najlepszej piosenki. Grająca główną rolę prostytutki o złotym sercu Melina Mercouri była nie tylko nominowana za swoją kreację do Oscara, ale otrzymała też nagrodę dla najlepszej aktorki na 13. MFF w Cannes.

Nowe kino greckie[edytuj | edytuj kod]

Zamach stanu w 1967 i dojście do władzy junty czarnych pułkowników wpłynęły na atmosferę panującą w greckiej kinematografii. Kunduros w 1967 nakręcił dystopię Vortex, albo twarz Meduzy^[8]; wielu filmowców wyemigrowało z kraju. Wśród nich znalazł się Costa-Gavras, który na emigracji w Algierii i Francji zrealizował brawurowo zmontowany dramat polityczny Z (1969) inspirowany prawicowym przewrotem w jego macierzystym kraju. Z, nagrodzony dwoma Oscarami, przetarł szlak dla tak zwanego nowego kina greckiego, słynącego z minimalizmu scenografii, okrucieństwa oraz fatalizmu. Jego reprezentantami stali się Aleksis Damianos, reżyser Evdokii (1971) o poddanym ostracyzmowi związku żołnierza z prostytutką, a także Zaręczyny Anny (1972) Pantelisa Wulgarisa o uczuciu między służącą a robotnikiem^[9].

Najwybitniejszą osobowością nowego kina greckiego okazał się jednak Teo Angelopoulos, realizator filmów o zderzeniu jednostek z historią, charakterystycznych ze względu na długie ujęcia, nieśpieszną narrację oraz minimalistyczny dialog^[9]. Wśród najważniejszych dzieł Angelopoulosa wymieniane są Podróż komediantów (1975) o członkach wędrownego teatru doświadczonych przez niemiecką okupację i wojnę domową; Aleksander Wielki (1980) o terrorze totalitaryzmów na przykładzie tytułowej wioski w greckiej części Macedonii; a także Podróż na Cyterę (1984), Pejzaż we mgle (1988), Spojrzenie Odyseusza (1995), wreszcie nagrodzona Złotą Palmą na 51. MFF w Cannes Wieczność i jeden dzień (1998)^[10].

Nowa fala XXI w.[edytuj | edytuj kod]

Na początku XXI wieku renesans kina greckiego zapowiedziała twórczość Jorgosa Lantimosa, którego filmy cechują się beznamiętną, sztuczną grą aktorską, lecz przekazują cząstkę prawdy o świecie spoza ekranu. W Kle (2009) Lantimos ukazywał losy burżuazyjnej rodziny, która próbuje całkowicie odseparować swoje dzieci od otoczenia, nawet fałszując w tym celu znaczenia słów przekazywanych dzieciom. Alpy (2011) są opowieścią o grupie terapeutycznej, która odgrywa role zmarłych pacjentów z pobliskiego szpitala. Natomiast Lobster (2015) ukazuje ponurą wizję przyszłości, w której nie ma miejsca dla singli^[11].

Sukces filmów Lantimosa oraz jego podopiecznej Athiny Rachel Tsangari (Attenberg, 2010) wpisywał się w postępujący kryzys ekonomiczny w Grecji, który komentowali również i inni twórcy. Wśród tych, którzy najbardziej zaznaczyli swoją indywidualność, byli m.in. Tassos Bulmetis (Dotyk smaku, 2003), Spiros Statulopulos (Żywa bomba, 2007), tworzący kino o tematyce LGBT Panos H. Koutras (Strella, 2009), Ektoras Lygizos (Chłopiec jedzący ziarno, 2012) czy Alexandros Avranas (nagrodzona Srebrnym Lwem za reżyserię na 70. MFF w Wenecji Miss Violence, 2013)^[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino nieme, Kraków: Universitas, 2012, s. 849–858 .
• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Turcja i Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino klasyczne, Kraków: Universitas, 2011, s. 1076–1089 .
• RafałR. Syska RafałR., JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., Historia filmu. Od Edisona do Nolana, Bielsko-Biała: Dragon, 2015 .