Kim Dzong Il – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kim Dzong Il
김정일
Ilustracja
Kim Dzong Il w 2011
Data i miejsce urodzenia

16 lutego 1941
Wiatskoje

Data i miejsce śmierci

17 grudnia 2011
Pjongjang

Najwyższy Przywódca Korei Północnej
Okres

od 8 lipca 1994
do 17 grudnia 2011

Przynależność polityczna

Partia Pracy Korei

Poprzednik

Kim Ir Sen

Następca

Kim Dzong Un

Przewodniczący Komisji Obrony Narodowej KRLD
Okres

od 9 kwietnia 1993[1]
do 17 grudnia 2011[2]

Przynależność polityczna

Partia Pracy Korei

Poprzednik

urząd utworzony

Następca

Kim Dzong Un[3]

Sekretarz Generalny Partii Pracy Korei
Okres

od 8 października 1997
do 17 grudnia 2011[4]

Poprzednik

Kim Ir Sen

Następca

Kim Dzong Un[5]

Naczelny Dowódca Koreańskiej Armii Ludowej
Okres

od 24 grudnia 1991
do 17 grudnia 2011

Poprzednik

Kim Ir Sen

Następca

Kim Dzong Un

Faksymile
Odznaczenia
Bohater KRLD Order Kim Ir Sena Order Kim Ir Sena Order Kim Ir Sena Order Kim Ir Sena Order Flagi Narodowej I klasy (KRLD) Krzyż Wielki Orderu Królewskiego Kambodży
Kim Dzong Il
김정일
Ilustracja
Generalissimus Generalissimus
Data i miejsce urodzenia

16 lutego 1941
Wiatskoje, Ussuryjsk

Data śmierci

17 grudnia 2011

Przebieg służby
Lata służby

19912011

Siły zbrojne

Koreańska Armia Ludowa

podpis

Kim Dzong Il (IPA: [ɡ̊imd͜zɔŋil], kor. 김정일; ur. 16 lutego 1941 we Wiatskoje, zm. 17 grudnia 2011 w Pjongjangu) – przywódca Korei Północnej w latach 1994–2011. Był następcą swego ojca i założyciela KRLD, Kim Ir Sena po jego śmierci w 1994. Był również sekretarzem generalnym Partii Pracy Korei, przewodniczącym Narodowej Komisji Obrony, a także marszałkiem i dowódcą Koreańskiej Armii Ludowej[6].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość i działalność polityczna

[edytuj | edytuj kod]
Kim Dzong Il w wieku pięciu lub sześciu lat.

Kim Dzong Il urodził się 16 lutego 1941 lub 1942 we wsi Wiatskoje k. Chabarowska w Związku Radzieckim, jako Jurij Irsenowicz Kim[7]. Choć oficjalne biografie podają rok 1942 i lokalizują zdarzenie na górze Pektu-san w Korei Północnej[8][9]. Według państwowej propagandy w chwili jego urodzin, mimo iż była sroga zima, na górze „zakwitły kwiaty, a ptaki mówiły ludzkim głosem”. Prawdopodobnie zmiana daty rocznej wynikała z chęci dopasowania jej do 1912, gdy urodził się jego ojciec. W efekcie możliwe było równoczesne świętowanie okrągłych rocznic urodzin obu przywódców[10]. Podczas wojny koreańskiej został dla bezpieczeństwa wysłany przez ojca do Mandżurii. Dwa lata uczył się w szkole pilotów w NRD, a w 1963 ukończył studia na Uniwersytecie Kim Ir Sena. Zajmował wiele mniej znaczących stanowisk w Partii Pracy Korei, a następnie został sekretarzem swojego ojca, z którym blisko współpracował podczas czystki w szeregach partii (1967). We wrześniu 1973 mianowano go sekretarzem partyjnym ds. organizacji i agitacji politycznej. W październiku 1980 jego ojciec włączył Kim Dzong Ila do kultu własnej osoby i wyznaczył na swojego następcę. Od tej chwili występował jako Umiłowany Przywódca, w odróżnieniu od swojego ojca, Wielkiego Wodza. Kontynuował rozwijanie nakreślonych przez Kim Ir Sena idei Dżucze w licznych publikacjach o charakterze filozoficzno-ideologiczno-propagandowym. W latach 1990–1991 Kim był zwierzchnikiem koreańskich sił zbrojnych oraz sprawował najwyższe funkcje w Komitecie Centralnym, Biurze Politycznym i Sekretariacie partii.

Przywódca Korei Północnej

[edytuj | edytuj kod]
Kim Dzong Il oraz Dmitrij Miedwiediew podczas spotkania w Rosji. (2011)
Kim Dzong Il
Nazwa koreańska
Hangul

김정일

Hancha

金正日

Transkrypcja poprawiona

Gim Jeong-il

Transkrypcja MCR

Kim Chŏng-il

Wymowa (IPA)

kimdʑʌŋil

W lipcu 1994 Kim Ir Sen zmarł na atak serca – Kim Dzong Il został faktycznym przywódcą Korei Północnej. Jednak fakt, że w kolejnych latach nie przyjął oficjalnych tytułów swojego ojca (który w 1998 został ogłoszony Wiecznym Prezydentem), mogło świadczyć o tym, że miał trudności w umocnieniu swojej władzy. Kim Dzong Il jeszcze w 1993 objął funkcję Przewodniczącego Narodowej Komisji Obrony stanowiącej (według Konstytucji z 1998) „najwyższe stanowisko w państwie”. Szefem Partii Pracy Korei został dopiero w październiku 1997. Po objęciu przez niego funkcji przewodniczącego partii rozpoczął się kurs zmian ideologicznych, a już w maju 1998 partyjna gazeta Rodong Sinmun po raz pierwszy poinformowała o doktrynie Songun[11], która trzy lata później została oficjalnie przyjęta jako doktryna partyjna[11].

W latach 90. XX wieku Kim Dzong Il musiał zmierzyć się z klęską głodu, która ogarnęła kraj w latach 1995–1999[12]. Kim po coraz większych problemach żywnościowych zwrócił się o pomoc do ONZ[13], która w 1998 przekazała Korei swoją pomoc, co w znacznej mierze przyczyniło się do zatrzymania klęski głodu[14]. W tym samym roku rząd przyjął też nową wersję konstytucji[15]. Kolejną konstytucję przyjęto w 2009. Nowa wersja konstytucji posiada sześć artykułów więcej niż wersja poprzednia z 1998. Sekcja 2 Rozdziału VI „Przewodniczący i Narodowa Komisja Obrony” jest całkowicie nowa, a w artykułach 29 i 40 (odpowiednio Ekonomia i Kultura) słowo „komunizm” zostało usunięte, co stanowi część północnokoreańskiej polityki wycofania się z odwołań do tej ideologii[16]. Kim w czasie swoich rządów w XXI wieku ograniczył własny kult jednostki (przy czym zachował kult osoby Kim Ir Sena)[17] i w nieznaczny sposób złagodził propagandę, podając prawdziwe informacje m.in. o katastrofach naturalnych i ich skutkach[18].

W XXI wieku rozpoczął mozolny proces modernizacji kraju. Uruchomił intranetową sieć Kwangmyong darmową dla mieszkańców kraju (dostęp do globalnego internetu otrzymali tylko rządzący[19]) i zarezerwował dla KRLD własną domenę internetową[20]. Jako że Korea objęta była zagranicznymi sankcjami, rząd Korei wprowadził własny system operacyjny komputerów, Red Star OS oparty na wcześniejszych wersjach Linuxa[21]. Kim choć w dalszym ciągu represjonował część wyznań religijnych to zezwolił na utworzenie w Korei pewnej liczby kościołów chrześcijańskich (religia ta była w różnych etapach istnienia Korei poddawana licznym represjom)[22].

Program atomowy i kosmiczny

[edytuj | edytuj kod]

Dużą inwestycją rządu Kim Dzong Ila był północnokoreański program kosmiczny, w ramach którego otworzono Kosmodrom Sohae, znajduje się w prowincji P’yŏngan Północny, nad brzegiem Morza Żółtego (w Korei zwanego Morzem Zachodnim). Budowa kosmodromu rozpoczęła się w latach 90., jednak nabrała przyspieszenia około 2008, a została ukończona w 2011[23]. Kosmodrom jest obecnie wykorzystywany przede wszystkim do startów orbitalnych rakiet typu Unha.

Znacznie rozwinął też program atomowy rozbudowując Ośrodek Badań Jądrowych w Jongbjon. W lutym 2007 doszło jednak do porozumienia na linii KRLD-ONZ. Ustalono wówczas, że za wpuszczenie do ośrodka Jongbjon inspektorów MAEA, Korea Północna miała otrzymać pomoc gospodarczą. W lipcu 2007 rząd wyłączył reaktor i od tego momentu rozpoczęła się denuklearyzacja KRLD w zamian za pomoc gospodarczą od Korei Południowej. 5 listopada 2007 amerykańscy wysłannicy rozpoczęli pracę nad wygaszaniem reaktora, a 27 czerwca 2008 20-metrowa chłodnia kominowa reaktora została wysadzona w powietrze w obecności licznej grupy dziennikarzy i dyplomatów[24]. Zniszczenie charakterystycznej budowli było symbolem zakończenia rozmów nad przerwaniem koreańskiego programu zbrojeń nuklearnych.

Ocieplenie relacji z Południem

[edytuj | edytuj kod]

Klęska z lat 90. przyczyniła się do polepszenia stosunków dyplomatycznych z Koreą Południową[13], co rozpoczęło etap nieznacznej liberalizacji gospodarki. Korea Południowa w latach 90. wsparła Północ pomocą w zakresie dostaw żywności[25]. W 2000 Kim Dzong Il spotkał się w stolicy KRLD z prezydentem Korei Południowej Kim Dae-jungiem, w trakcie spotkania podpisano deklarację przewidującą rozwój współpracy; dzięki tej deklaracji zapoczątkowano m.in. spotkania rozłączonych przez wojnę koreańską rodzin. W 2002 rząd obu Korei utworzył wspólny Obszar Przemysłowy Kaesŏng[26].

Po objęciu w Stanach Zjednoczonych rządów przez George’a Busha i ogłoszeniu przez niego rewizji polityki względem Korei Północnej doszło też do pogorszenia stosunków między obiema Koreami, m.in. zaczęły występować przerwy w kontaktach dyplomatycznych, a w połowie 2002 miało miejsce poważne starcie okrętów obu Korei. Pomimo problemów starano się utrzymać dobre stosunki, kontynuując dotychczasowe inicjatywy[25]. Dotychczasową politykę względem Północy kontynuował także po 2002 nowy prezydent Południa, Roh Moo-hyun. Pod koniec 2007 odbyło się spotkanie przywódców obu krajów, na którym zapowiedziano zwołanie konferencji pokojowej mającej oficjalnie zakończyć stan wojny między nimi. Przed pogłębieniem kryzysu w relacjach z Koreą Południową planowano uruchomienie zmodernizowanej gorącej linii, która miała ułatwić komunikację na granicy między obu państwami (formalnie pozostającymi w stanie wojny) oraz przekraczanie jej przez urzędników i pracowników z Południa zatrudnionych we wspólnym centrum przemysłowym na Północy. Dwa miesiące wcześniej Korea Południowa dostarczyła Północy sprzęt komunikacyjny i inne materiały, aby pomóc jej w modernizacji gorącej linii. Nowe światłowody zostały położone w pobliżu dziewięciu przestarzałych kabli miedzianych. Część z nich Północ odłączyła w 2008 ze względu na problemy techniczne[27].

Polityka gospodarcza

[edytuj | edytuj kod]

Kim rozwijał założoną przez jego ojca Kim Ir Sena Specjalną Strefę Ekonomiczną Rajin-Sonbong, która według jego rządu miała od 1996 przyciągnąć inwestycje o wartości ponad 300 mln USD i stanowić dogodne miejsce lokowania kapitału[28]. Strefa przyciągnęła głównie inwestorów chińskich[29]. W celu rozwoju handlu z Chinami Kim w 2010 wyremontował graniczny most na rzece Tuman[30], a w maju 2011 podjął decyzję o budowie nowoczesnych dróg mających połączyć ją z chińskim Hunchun[31]. W tym samym czasie władze północnokoreańskie zezwoliły na stałe wjazdy chińskich turystów do strefy Rajin-Sonbong[32]. W sierpniu 2011 w Korei odbyły się czterodniowe targi międzynarodowe, które miały skłonić zagranicznych inwestorów do inwestycji na terenie tego państwa[33]. Kim otworzył się na ograniczone relacje handlowe z Południem, które objęły utworzenie w 2010 pierwszej firmy typu joint-venture z udziałem kapitału południowokoreańskiego (wcześniej przedsiębiorstwa z Korei Południowej poza Obszarem Przemysłowym Kaesŏng nie mogły inwestować w KRLD)[34], a już parę lat wcześniej rozpoczął eksport produktów żywnościowych na Południe[35], które produkowane były z użyciem zakupionych na zachodzie technologii[36].

W grudniu 2009 dokonał denominacji wona północnokoreańskiego w stosunku 1:100, co miało zapobiec inflacji i możliwemu rozwojowi czarnego rynku[37][38]. Denominacja spowodowała protesty antyrządowe, co było pierwszym od lat takim wydarzeniem w KRLD[39][40].

Polityka zagraniczna

[edytuj | edytuj kod]

15 czerwca 2000 ówczesny prezydent Republiki Korei Kim Dae-jung i przywódca Korei Północnej Kim Dzong Il podpisali wspólną deklarację (zwaną „porozumieniem 15 czerwca”). Obie strony zapowiedziały w treści porozumienia dążenie do pokojowego zjednoczenia Półwyspu Koreańskiego[41]. W czasie swych rządów złożył kilka wizyt zagranicznych: w Rosji we wrześniu 2001 spotkał się z prezydentem Władimirem Putinem, a w sierpniu 2011 podczas kolejnej wizyty w Rosji rozmawiał z Dmitrijem Miedwiediewem[42]. W maju 2010 rozmawiał z przywódcami chińskimi, w tym z przewodniczącym ChRL Hu Jintao[43], do jego ponownej wizyty w Chinach doszło w sierpniu tego samego roku, gdy odwiedził on kraj wraz z synem Kim Dzong Unem[44]. Ostatnią wizytę w Chinach złożył w maju 2011 w rocznicę podpisania traktatu o przyjaźni między KRLD a ChRL[45].

Kim Dzong Il nawiązał bliższe relacje z szeregiem państw kontynentu. Korea Północna według części informacji wysłała swój personel do Syrii, gdzie wsparł on budowę syryjskiego programu atomowego[46]. Kim wsparł też rząd Syrii w trakcie wojny domowej w tym kraju[47]. Kim prowadził zbliżoną politykę odnośnie do Pakistanu, któremu to licznie eksportował broń (co przyczyniło się do pogorszenia relacji z Indiami, z którymi niegdyś KRLD utrzymywała dobre relacje)[48]. Przywódca kontynuował też zapoczątkowaną już w latach 80. XX wieku ścisłą współpracę z Iranem[49].

Incydenty na linii Północ-Południe

[edytuj | edytuj kod]

Szczególnie w ostatnim etapie rządów Kim Dzong Ila doszło do kilku poważnych incydentów militarnych z południowym sąsiadem. Sytuacja była o tyle niebezpieczna, że oba kraje w przeszłości prowadziły ze sobą wojnę, a sama Korea Północna jest obecnie najbardziej zmilitaryzowanym państwem na świecie i posiada 5. co do liczebności armię na świecie, liczącą 690 tys. personelu[50]. Pod koniec lat 90. i w 2002 doszło do bitwy morskiej o kontrolę nad kilkoma spornymi wyspami[51]. Do 2009 sytuacja pozostawała stabilna. W 2009 doszło do kolejnej bitwy morskiej przy wyspie Daecheong, która doprowadziła do oskarżenia północnokoreańskiego okrętu podwodnego o zatopienie południowokoreańskiej korwety Cheonan przy wyspie Baengnyeong[52][53]. Gdy 23 listopada 2010 Korea Południowa przeprowadziła ćwiczenia marynarki wojennej, około godz. 14:34 czasu koreańskiego, Korea Północna ostrzelała pozycje południowokoreańskie pociskami artyleryjskimi, na wyspie Yeonpyeong. Na ostrzał, który obejmował bazę wojskową Korei Południowej, wojska Korei Południowej odpowiedziały ogniem artylerii[54][55].

Pogłoski o śmierci

[edytuj | edytuj kod]

29 maja 2008 podano w mediach[56] informację, jakoby Kim Dzong Il mógł zostać zastrzelony 26 maja 2008 między 7 a 8 rano czasu lokalnego, podczas „spotkania z robotnikami” w jednym z południowych rejonów kraju (Hamgyŏng Południowy). Północnokoreańskie źródła rządowe zaprzeczały tym doniesieniom, jak i nie potwierdzało ich Ministerstwo ds. Zjednoczenia w Korei Południowej. Pogłoski potwierdzać miały rzekomo źródła chińskie[57]. 7 września 2008 niektóre gazety podały informację[58], że Kim Dzong Il nie żyje od 2003, a od tamtej pory jego rolę przejął sobowtór.

Śmierć

[edytuj | edytuj kod]
Pomniki konne Kim Ir Sena i Kim Dzong Ila

Przywódca zmarł 17 grudnia 2011[59]. Dwa dni później media północnokoreańskie oficjalnie ogłosiły śmierć Kim Dzong Ila 19 grudnia 2011[60]. Spikerka telewizyjna Ri Chun Hi poinformowała, że powodem śmierci było fizyczne i psychiczne wyczerpanie organizmu. Poinformowano również, że zgon nastąpił dwa dni wcześniej podczas jazdy pociągiem, gdzie przywódca Korei Północnej miał rozległy zawał serca[61]. 19 grudnia 2011 „Wielkim Następcą” zmarłego Kim Dzong Ila został ogłoszony Kim Dzong Un, który stanął również na czele komitetu pogrzebowego liczącego 232 osoby[62][63]. Kondolencje Korei Północnej przesłała Korea Południowa, a konkretnie południowokoreański minister ds. zjednoczenia[64]. Swoje kondolencje złożyła duża liczba państw Afryki i Azji. Były to m.in. Armenia[65], Azerbejdżan[66], Bahrajn[67], Bangladesz[68], Białoruś[69], Chiny[70], Erytrea[71], Filipiny, Ghana[72], Gwinea, Indonezja[73], Katar, Kambodża[74], Kongo[75], Kuba, Kuwejt[76], Laos[77], Mongolia, Mozambik[78] czy Gwinea Równikowa[79]. Swoje kondolencje przesłały też niektóre państwa zachodnie (Hiszpania i Chorwacja)[80].

Obraz propagandowy

[edytuj | edytuj kod]
Kim Dzong Il z ojcem Kim Ir Senem
Obraz Kim Dzong Ila na górze Pektu-san na której według północnokoreańskiej propagandy miał się urodzić

W propagandzie państwowej Kim Dzong Il jest przedstawiany jako wybitny generał, ale – w przeciwieństwie do swojego ojca – nie jako niedościgniony mistrz wszystkich sfer życia publicznego. Takie rozwiązanie było konieczne z uwagi na panujący w kraju kryzys gospodarczy i głód, które dało się wytłumaczyć wyłącznie konfrontacją ze Stanami Zjednoczonymi i koniecznością skupienia przez Kim Dzong Ila wszystkich wysiłków na obronie państwa. Zdaniem B.R. Myersa, amerykańskiego specjalisty od ideologii północnokoreańskiej, kryzys jądrowy wyposażył go w jego własny mit o ocaleniu narodu[81]. Zarazem jednak w propagandzie „Drogi przywódca” jawi się jako bardziej ludzki i podatny na zranienie niż Kim Ir Sen, a więc stanowi bardziej przekonujące ucieleśnienie „rasy koreańskiej”[82].

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty z Kim Yŏng Suk. Z Sŏng Hye Rim miał syna Kim Dzong Nama (1971-2017). Z tancerką Ko Yŏng Hŭi Kim Dzong Il miał dwóch synów: Kim Dzong Czola (ur. 1981) i Kim Dzong Una (ur. 1984). Miał dwóch braci: Kim P'yŏng Ila i Kim Man Ila oraz siostrę Kim Kyŏng Hŭi.

Finanse

[edytuj | edytuj kod]

Według „The Sunday Telegraph” Kim Dzong Il miał zgromadzone 4 mld dolarów w depozycie w bankach europejskich, na wypadek konieczności ucieczki z Korei Północnej. Magazyn poinformował również, że większość tych banków znajduje się w Luksemburgu[83].

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Song-ryeong
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Ung-u
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Bo-hyon
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Hyong Jik
 
Kang Pan Sŏk
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Dzong Suk
 
Kim Ir Sen
 
Kim Sŏng Ae
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Yŏng Suk
 
 
Sŏng Hye Rim
 
Kim Dzong Il
 
Ko Yŏng Hŭi
 
Kim Ok
 
Kim Kyŏng Hŭi
 
Jang Sŏng T’aek
 
Kim Kyŏng Jin
 
Kim P’yŏng Il
 
Kim Yŏng Il
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Sŏl Song
 
Kim Dzong Nam
 
Kim Dzong Czol
 
Kim Dzong Un
 
Ri Sŏl Ju
 
Kim Jo Dzong
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kim Han-sol
 
 
 
 
 
 
 
Kim Dzu Ae

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Od 1998 jako „najwyższe stanowisko”. Konstytucja KRLD znowelizowana 5 września 1998 określa Państwową Komisję Obrony jako „najwyższe stanowisko państwowe” Waldemar J. Dziak: Korea pokój czy wojna? Wyd:: Świat Książki, 2003, s. 252–253.
  2. 13 kwietnia 2012 ogłoszony pośmiertnie „Wiecznym Przewodniczącym Komisji Obrony Narodowej KRLD”.
  3. Jako Pierwszy Przewodniczący.
  4. 11 kwietnia 2012 ogłoszony pośmiertnie „Wiecznym Sekretarzem Generalnym Partii Pracy Korei”.
  5. Jako I Sekretarz.
  6. 15 lutego 2012 Kim Dzong Ilowi został pośmiertnie nadany tytuł „generalissimusa” https://web.archive.org/web/20150803151356/http://www.kcna.kp/goHome.do?lang=eng.
  7. Grzegorz Sadowski, Kim, syn Jurija [online], Wprost, 20 lutego 2005 [dostęp 2021-09-15] (pol.).
  8. Biography of the Dear Leader Kim Jong Il. Korea-dpr.com. [dostęp 2008-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-12)]. (ang.).
  9. Kim Jong Il – Short Biography.. [dostęp 2009-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-12)].
  10. Wszystkie śmierci Kim Dzong Ila. Onet. [dostęp 2011-12-19].
  11. a b Nicolas Levi: System Polityczny Korei Północnej Aspekty Kulturowe. Warszawa: Akson, 2013, s. 54. ISBN 978-83-7452-067-6.
  12. North Korea - Economy, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-04-15] (ang.).
  13. a b Korea Północna. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-06].
  14. ofensywawolnosci.pl: Kolejna fala sztucznego głodu w Korei Północnej. Donoszono o przypadkach kanibalizmu. [dostęp 2015-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-21)].
  15. North Korea drops Communism from its Constitution. en.apa.az. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-25)]..
  16. DPRK has quietly amended its Constitution | Leonid Petrov’s KOREA VISION [online], leonidpetrov.wordpress.com [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  17. North Korean media drop Kim Jong Il’s glorifying title, Asia News, 18.11.2004.
  18. Tim Johnson: North Korea opens up, a little. The McClatchy Company, 2007-09-03. [dostęp 2012-11-08]. (ang.).
  19. LINK BY LINK; The Internet Black Hole That Is North Korea – New York Times.
  20. Informacja o przydziale domeny. ICANN. [dostęp 2015-07-11]. (ang.).
  21. 〈민족정보산업의 부흥 -상-〉. „Choson Sinbo”. 
  22. Serwis Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Biskupia Liturgia w Korei Północnej [dostęp 2013-10-24]
  23. Latest satellite images of Sohae launch facility [online], North Korea Tech [dostęp 2012-04-15] (ang.).
  24. N Korea demolishes reactor tower, BBC News, 27 czerwca 2008.
  25. a b Stosunki dwustronne Korea Południowa-Korea Północna. Stosunki międzynarodowe, 2011-01-12. [dostęp 2013-01-04]. (pol.).
  26. Korea Północna zamyka Kaesong i zabiera swoich robotników. TVN24. [dostęp 2013-04-29].
  27. Nowoczesna, gorąca linia między Koreą Północną i Południową – TELEPOLIS.PL.
  28. Inwestowanie w Korei Północnej. krld.pl. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
  29. Nicolas Levi: Co oznaczają specjalne strefy ekonomiczne Korei Północnej?. polska-azja.pl, 2001-06-09. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
  30. 中国圈河–朝鲜元汀国境桥维修改造动工. infohc.com, 2010-03-15. [dostęp 2011-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)]. (chiń.).
  31. Kim Dzong Un w Chinach. Albo Kim Dzong Il.... newsweek.pl, 2011-05-20. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
  32. Gao Qihui: Chinese tourists can now drive to DPRK. chinadaily.com.cn, 2011-06-09. [dostęp 2011-06-19]. (ang.).
  33. NKorea opens int’l trade fair at economic zone. businessweek.com, 2011-08-22. [dostęp 2011-11-27]. (ang.).
  34. Vincent Li: China’s Alternative Strategy for North Korea. wantchinatimes.com, 2010-12-12. [dostęp 2011-06-19]. (ang.).
  35. Brewing beer, Communist style, in North Korea. New York Times, 10 marca 2007.
  36. North Korea Buys English Brewery. BBC News Online, 6 listopada 2000.
  37. Ho, Jung Kwon (November 30, 2009). North Korea Replaces Currency. Daily NK.
  38. Hyun, Kim (2 grudnia, 2009). N. Korea’s official media silent about currency reform. Yonhap.
  39. Nicolas Levi: Nicolas Levi: Palenie banknotów to pierwszy jawny bunt w Korei Północnej. 2010-03-31. [dostęp 2015-03-13]. (pol.).
  40. N.Korea backtracks on currency change: report. 2009-12-14. [dostęp 2015-04-04]. (ang.).
  41. Porozumienie Korei – RMF24.pl [online], www.rmf24.pl [dostęp 2018-01-15].
  42. Kim Il-Jong Visits Russia to Meet with President Medvedev by Michale Schwirtz, New York Times, 21 August 2011.
  43. BBC.co.uk.
  44. Guardian.co.uk.
  45. China.org.
  46. DAVID E. SANGER: Israel Struck Syrian Nuclear Project, Analysts Say. The New York Times, 2007-10-14. [dostęp 2009-06-13]. (ang.).
  47. „Report: Iran, North Korea Helping Syria Resume Building Missiles”.
  48. What Kim Jong Il’s Death Means for India – India Real Time – WSJ.
  49. Kraj,Iran, Problemy,Program_nuklearny. (pol.).
  50. Notatka amerykańskiego rządu na temat Korei Północnej (ang.).
  51. Northern Limit Line (NLL) West Sea Naval Engagements. GlobalSecurity.org. [dostęp 2010-11-23].
  52. Blaine Harden: North Korea says naval skirmish was ‘planned provocation’ by South. [w:] The Washington Post [on-line]. 2009-11-12. [dostęp 2010-11-23].
  53. Ryall, Julian: North Korea’s investigation into sinking of Cheonan decries ‘conspiratorial farce’. [w:] The Daily Telegraph [on-line]. 2010-11-03. [dostęp 2010-11-23].
  54. N.Korea shells S.Korea island, 4 troops wounded. [w:] AFP [on-line]. Google, 2010-11-23. [dostęp 2010-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-27)].
  55. South Koreans hurt, evacuated after North Korea firing. Reuters, 2010-11-23. [dostęp 2010-11-23].
  56. M.in. tvn24, rp.pl.
  57. agencja Stratford: Rumors Of Kim’s Death Denied.
  58. M.in. Dziennik.pl, The Times i Japan Today.
  59. Nicolas Levi: System Polityczny Korei Północnej Aspekty Kulturowe. Warszawa: Akson, 2013, s. 93. ISBN 978-83-7452-067-6.
  60. Komitet Centralny Partii Pracy Korei, Narodowa Komisja Obrony Prezydium Najwyższego Zgromadzenia Ludowego i rząd KRLD z najgłębszym smutkiem zawiadamiają wszystkich członków Partii, urzędników i lud KRLD że Kim Dzong Il, sekretarz generalny Partii Pracy Korei, przewodniczący Narodowej Komisji Obrony i najwyższy dowódca Koreańskiej Armii Ludowej odszedł z tego świata z powodu nagłej choroby o 8:30 (0:30 czasu polskiego) 17 grudnia roku Juche 100 (2011) w czasie podróży służbowej https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Komunikat agencji KCNA z 19.12.2011.
  61. Kim Dzong Il nie żyje. 2011-12-19. [dostęp 2011-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-07)].
  62. Kim Dzong Un stanie na czele Korei Płn.? – TVP.INFO.
  63. (3rd LD) N. Korean lead#er dies at 69 after decades of iron-fist rule | YONHAP NEWS.
  64. Kim Dzong Il nie żyje. Seul wysłał kondolencje. wiadomosci.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-26)]..
  65. Armenian President condoles with the deceased – newspaper [online], news.am [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  66. Azerbaijan’s President offers condolences over death of Kim Jong-il. Azerbaijan Press Agency, 2011-12-21. [dostęp 2011-12-21].
  67. https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Condolatory Messages from King of Bahrain (27.12.2011).
  68. Bangladesh mourns loss of „dear friend” in Kim Jong Il – Monsters and Critics.
  69. Alexander Lukashenko issues condolences over death of Kim Jong-il. » News | President » Belteleradiocompany [online] [dostęp 2017-11-24].
  70. https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Message of Condolences from China (KCNA 19.12.2011).
  71. https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Condolences to Kim Jong Un from President of Eritrea (23.12.2011).
  72. Death of Kim Jong Il: World continues to send condolence messages :: Weekly Blitz [online], www.weeklyblitz.net [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-27] (ang.).
  73. Indonesia Sampaikan Belasungkawa untuk Korut [online] [dostęp 2017-11-24].
  74. Cambodia expresses condolences for Kim’s death – People’s Daily Online [online], english.peopledaily.com.cn [dostęp 2017-11-24].
  75. https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Condolatory Messages from Congolese President (KCNA 27.12.2011).
  76. https://www.webcitation.org/5jiMECr2I?url=http://web.archive.org/web/20021120142518/http://kcna.co.jp/index-e.htm Condolences to Kim Jong Un from Emir of Kuwait (KCNA 23.12.2011).
  77. Condolences over death of Kim Jong Il. Lao News Agency.
  78. Url=http://www.ipotnews.com/index.php?jdl=Mozambique_s_ruling_party__saddened__by_death_of_Kim_Jong_Il&level2=newsandopinion&level3=industries&level4=trade&news_id=561772&group_news=ALLNEWS&taging_subtype=ADVERTISINGDANPRINTINGDANMEDIA&popular=&search=y&q= Mozambique’s ruling party ‘saddened’ by death of Kim Jong-Il.
  79. https://web.archive.org/web/20150803151356/http://www.kcna.kp/goHome.do?lang=eng https://web.archive.org/web/20150803151356/http://www.kcna.kp/goHome.do?lang=eng.
  80. Korean Central News Agency. kcna.kp. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-03)]..
  81. B. R Myers, Najczystsza rasa. Propaganda Korei Północnej, Bartosz Hlebowicz (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 96, ISBN 978-83-01-16589-5, OCLC 802095460.
  82. B. R Myers, Najczystsza rasa. Propaganda Korei Północnej, Bartosz Hlebowicz (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 93–94, ISBN 978-83-01-16589-5, OCLC 802095460.
  83. Kim Jong-il keeps $4bn ‘emergency fund’ in European banks. telegraph.co.uk. [dostęp 2011-12-22]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]