Kaczacy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kaczacy (lata 20. XX wieku)

Kaczacy (alb. kaçake, serb. качаци / kačaci) – albańscy partyzanci, którzy działali w XIX i XX wieku głównie na terenie Kosowa[1], również na terenach Albanii, Czarnogóry oraz Macedonii Północnej[2][3]. Poza działalnością partyzancką, kaczacy zajmowali się również kradzieżą bydła należącego do serbskich rolników oraz przemytem tytoniu[3][4]. Cieszyli się poparciem ze strony ludności albańskiej[4].

Podczas II wojny światowej kaczakami nazywano kolaborantów III Rzeszy narodowości albańskiej, którzy zamieszkiwali teren Jugosławii[5].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Termin kaczaków pochodzi z tureckiego słowa kaçmak oznaczające zbiega[6][7]; żyjący w XIX wieku bułgarski historyk Georgi Rakowski nazywał kaczakami dezerterów z armii osmańskiej, którzy dopuszczali się zbrodni oraz rabunków na ludności cywilnej[8][3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Celem kaczaków w Kosowie było przyłączenie tego terenu do Albanii[9][10][11][12], ich działalność zbrojna nasiliła się w kwietniu 1912 roku[3][13].

Władze serbskie próbowały przekonać dowódców kaczaków do wzięcia udziału po swojej stronie przeciwko Imperium Osmańskiemu podczas I wojny bałkańskiej, jednak ci się na tę propozycję nie zgodzili[3]. Podczas tej wojny, dowodzone przez Isę Boletiniego siły liczące 20 tys. osób prowadziły walkę partyzancką w regionie Kosowa; pierwsze starcia między nimi a siłami serbskimi miały miejsce w okolicach Leposavicia i Istoka, oblegali następnie miasto Prizren oraz zdobyli Djakowicę[3].

Od 23 września do 7 października 1913 roku miało miejsce powstanie ochrydzko-debarskie; kaczakom udało się zdobyć kontrolę nad miejscowościami Debar, Struga, Ochryda i Gostiwar[3]. Stoczyli oni z siłami serbskimi bitwę pod Peshkopią, zakończoną porażką kaczaków; umożliwiło to Serbom odbicie Debaru[3]. Konsekwencją powstania były odwety na ludności albańskiej oraz konfiskata nieruchomości należących do kaczaków[3].

W marcu 1914 w miejscowości Suva Reka wybuchł bunt przeciwko Serbom; według jednego z austro-węgierskich konsulów, podczas stłumienia niepokojów spalono około tysiąc domów[3]. Kaczacy zaczęli organizować swoje oddziały w rejonie Orahovaca[3].

Rewolwer należący do Isy Boletiniego

W lutym 1915 armia serbskiego generała Damjana Popovicia pokonała pod Zhurem i Moriną siły Hasana Prishtiny, które były uzbrojone w austro-węgierskie armaty i karabiny maszynowe[3]. W Serbii uważano, że można zapobiec atakom ze strony kaczaków jedynie poprzez okupację północnej Albanii[3].

Pod koniec 1918 roku Włochy rozpoczęły kampanię przeciwko Królestwu Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz udzieliły wsparcia politycznego Komitetowi Obrony Narodowej Kosowa[14], która wspierała kaczaków organizacyjnie oraz finansowo[2][3][15]. Włochy, w ramach antyjugosłowiańskiej kampanii, dążyły do zsynchronizowania ruchów separatystycznych działających w Królestwie SHS[3]. W tym celu w 1922 roku przywódcy kaczaków i Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej zgodzili się na utworzenie wspólnego komitetu kierującego działaniami powstańców, ostatecznie jednak do tego nie doszło ze względu na wewnętrzne konflikty w WMRO[3].

Azem Bejta (Galica) wraz z żoną, Shote Galicą

W 1919 roku, w zachodniej części Kosowa kaczacy atakowali transporty wojskowe oraz zwalczali jugosłowiańskich żandarmów[3]. Oddziały Azema Bejty prowadziły działania partyzanckie w zachodniej części Kosowa[16] oraz dokonały zabójstwa kilku osób w rejonie miasta Zvečan; samorząd tego miasta zażądał wysłania 200 żandarmów, wprowadzenia stanu wyjątkowego oraz udzielenia pomocy przez lotnictwo[3]. W tym roku miały miejsce bunty w Plavie i Gusinjem[17].

W 1920 roku łączna liczebność kaczaków wynosiła około 10 tysięcy[17]. Partyzanckie oddziały Azema Bejty szantażowały samorząd miasta Obilić w celu uzyskania 100 tysięcy dinarów, zostały jednak otoczone oraz pokonane przez jugosłowiańskie siły złożone z jednej kompanii i szwadronu, które użyły sprowadzonych z Mitrowicy armat górskich[3]. Inna grupa kaczaków zaatakowała wagon pocztowy w pobliżu Suvej Reki; w ataku zginęło czterech pasażerów i jeden żandarm[3]. Z kolei w Peciu wybuchł bunt, co zmusiło miejscowe dowództwo do ściągnięcia 1,5 tys. żołnierzy stacjonujących na terytorium Czarnogóry[3]. Kaczacy zagrozili zamknięciem drogi łączącej Peć z Djakowicą, co wprowadziło dodatkowe niepokoje wśród jugosłowiańskich żandarmów[3].

W styczniu 1921 roku jugosłowiański minister spraw wewnętrznych ogłosił amnestię dla wszystkich kaczaków, którzy skapitulują pod warunkiem, że nie zostaną im postawione zarzuty dokonania zbrodni na ludności cywilnej; z amnestii skorzystali głównie dezerterzy z armii serbskiej oraz drobni przestępcy[3]. W marcu tego roku zaczęto internować rodziny kaczaków, które były wysyłane do schronisk w Niszu i Gornjim Milanovacu[3]. Nie wpłynęło to na dezorganizację ruchu partyzanckiego, więc nowy minister spraw zagranicznych Milorad Vujičić wydał nakaz zamknięcia schroniska w Niszu[3]. Doszło również do buntu w Prisztinie[17]. W latach 1921–1923 oddziały Azema Bejty broniły miasta Junik[16]. W 1921 roku w leżącym nieopodal jugosłowiańskiej granicy albańskim mieście Krumë ogłoszono utworzenie Prefektury Kosowa; celem tego przedsięwzięcia była ochrona kosowskich Albańczyków przed represjami ze strony Królestwa SHS, edukowano także kosowską młodzież, która została pozbawiona możliwości nauki języka albańskiego na terenie Kosowa[18]. Prefektura miała siedzibę w Krumë, w jej skład wchodziły także podprefektury w regionach Tropoi i w Lumie; przygotowywano się do walki zbrojnej z jugosłowiańskimi służbami[18]. W 1923 roku w ramach Prefektury Kosowa, z inicjatywy Bajrama Curri powstała także organizacja edukacyjna Shkelzeni[18].

Latem 1923 roku Azem Bejta oficjalnie rozwiązał swój oddział i wraz z około trzydziestoma wspólnikami poddał się władzom jugosłowiańskim, którym zaproponował zaprzestanie dopuszczania się kradzieży i zbrodni w zamian za zachowanie kontroli nad kilkoma wioskami w regionie Drenicy, na co władze jugosłowiańskie się zgodziły[3][15]. Mimo to, w lecie następnego roku Bejta ponownie wszczął bunt, na który Królestwo SHS odpowiedziało otoczeniem kilku wiosek przez osiem batalionów żołnierzy i żandarmów; straty po stronie jugosłowiańskiej wyniosły 14 osób, zginęło także 125 kaczaków (śmiertelnie ranny został sam Bejta[16], który zmarł wewnątrz jaskini położonej około 55 km od Prisztiny[19]) oraz czterech cywili[3]. Cały region Drenicy został spacyfikowany[3].

W 1924 kaczacy wszczęli bunt w Mitrowicy oraz w regionie Drenicy[17]. W tym roku łączna liczba zorganizowanych partyzantów wynosiła około 1,2 tys.[17].

W 1928 roku działalność zbrojna kaczaków obejmowała już tylko region Gnjilane[3].

Według jugosłowiańskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w latach 1918–1923 zginęło około 600 żandarmów stacjonujących na terenie Kosowa[3].

Kaczacy w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Kaczacy są często przedstawiani w albańskim folklorze[20][21][22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Elsie 2010 ↓, s. 88.
  2. ↑ a b Poulton 1995 ↓, s. 92.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad Vladan Jovanović: Kačaci na Kosovu. pescanik.net, 2013-04-24. (serb.).
  4. ↑ a b Pavle Dželetović: Saradnja kačaka i VMRO-a. arhiva.glas-javnosti.rs, 2003-11-22. (serb.).
  5. ↑ Petersen i Salzborn 2010 ↓, s. 97.
  6. ↑ Moore 2010 ↓, s. 117.
  7. ↑ Bideleux i Jeffries 2007 ↓, s. 522.
  8. ↑ Rakowski 2003 ↓, s. 365.
  9. ↑ Kola 2003 ↓.
  10. ↑ RRËFIMET E SEKRETARIT KONFIDENCIAL TË BAJRAM CURRIT. gazetadielli.com, 2012-09-22. [dostęp 2014-02-01]. (alb.).
  11. ↑ Instytut Historii Akademii Nauk Albanii 1989 ↓, s. 29.
  12. ↑ Instytut Historii Akademii Nauk Albanii 1987 ↓, s. 63.
  13. ↑ Otpor okupaciji i modernizaciji. danas.rs, 2007-03-10. (serb.).
  14. ↑ Goran Antonić: Kosovski komitet i Kraljevina SHS u svetlu jugoslovenskih izvora 1918–1920. ceeol.com, 2006. [dostęp 2011-09-23]. (serb. • ang.).
  15. ↑ a b Petrit Imami (Петрит Имами): Побратими Азем Бејта и Коста Пећанац. rastko.rs, 1998. (serb.).
  16. ↑ a b c Elsie 2010 ↓, s. 63.
  17. ↑ a b c d e Kosta Novaković: Colonisation and Serbianisation of Kosova. kosova.com. [dostęp 2013-12-25]. (ang.).
  18. ↑ a b c Çoçaj, Dervishi i Idrizi 2018 ↓, s. 235.
  19. ↑ Azem Galica Cave. aragonit-speleo.com. (ang.).
  20. ↑ Shuteriqi 1971 ↓, s. 101.
  21. ↑ Instytut Językoznawstwa i Literatury Akademii Nauk Albanii 1970 ↓, s. 71–75.
  22. ↑ Shetuni 2011 ↓, s. 78.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaczacy&oldid=73172223”