Julius Nyerere – Wikipedia, wolna encyklopedia

Julius Nyerere
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 kwietnia 1922
Butiama

Data i miejsce śmierci

14 października 1999
Londyn

1. Prezydent Zjednoczonej Republiki Tanzanii
Okres

od 26 kwietnia 1964
do 5 listopada 1985

Przynależność polityczna

Partia Rewolucji

Poprzednik

urząd utworzony

Następca

Ali Hassan Mwinyi

1. Prezydent Tanganiki
Okres

od 9 grudnia 1962
do 26 kwietnia 1964

Przynależność polityczna

Afrykański Narodowy Związek Tanganiki

Poprzednik

urząd utworzony

Następca

urząd zniesiony

Odznaczenia
Order of Mwalimu Julius Kambarage Nyerere (Tanzania) Order Agostinha Neto (Angola) Wielka Wstęga Orderu Narodowego Republiki (Burundi) Order Słonia (Dania) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Medal Amilcara Cabrala (Gwinea Bissau) Order Jamajki Order José Martí (Kuba) Łańcuch Orderu Orła Azteckiego (Meksyk) Order Prastarej Welwitschii Mirabilis (Namibia) Order Towarzyszy O. R. Tambo I klasy (Republika Południowej Afryki) Medal Wyzwolenia Narodowego (Rwanda) Medal Kampanii Przeciwko Ludobójstwu (Rwanda) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Perły Afryki (Uganda) Order Katongi (Uganda)
Leninowska Nagroda Pokoju

Julius Kambarage Nyerere (ur. 13 kwietnia 1922 w Butiamie, zm. 14 października 1999 w Londynie) – polityk tanzański, w latach 1964–1985 prezydent Tanzanii, a wcześniej prezydent Tanganiki w latach 1962–1964. Twórca państwa tanzańskiego, ideolog koncepcji afrykańskiego socjalizmu, Sługa Boży Kościoła katolickiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne życie i działalność niepodległościowa[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Butiamie w ówczesnej Tanganice[1][2]. Był synem wodza niewielkiej grupy etnicznej Zanaki[3]. Naukę rozpoczął w wieku dwunastu lat, trafił wtedy do szkoły podstawowej w Musomie[4]. Edukację od 1937 roku kontynuował w Tabora Secondary School, a następnie w Uniwersytecie Makarere w ugandyjskiej Kampali[5]. W 1943 roku został ochrzczony w Kościele katolickim i przyjął chrześcijańskie imię[6]. W 1947 roku otrzymał dyplom nauczyciela[2]. Uczył w kilku kościelnych szkołach. W 1949 roku dzięki rządowemu stypendium udał się na studia na Uniwersytecie w Edynburgu. Był on pierwszym studentem brytyjskiego uniwersytetu pochodzącym z Tanganiki[7][8]. W Edynburgu spotkał się z ideami Towarzystwa Fabiańskiego i zaczął rozwijać łączenia socjalizmu z afrykańskimi ideami kolektywistycznymi[9][10].

W 1952 roku zdobył tytuł magistra z zakresu ekonomii i historii, po czym powrócił do Tanganiki, gdzie kontynuował karierę nauczyciela[5]. W trakcie pracy zaangażował się w politykę. Dołączył do Afrykańskiego Towarzystwa Tanganiki, którego prezesem został w 1953 roku. W 1954 roku przekształcił organizację w Afrykański Narodowy Związek Tanganiki[5][11][12]. Pod przewodnictwem Nyerere, organizacja forsowała pokojowe metody walki o niepodległość, postulowała również harmonię rasową, równość społeczną, odrzucenie plemienności i wszelkich form dyskryminacji rasowej czy etnicznej[5]. W 1955 i 1956 roku wygłosił przemowy przez zgromadzeniem ONZ w Nowym Jorku. Administracja brytyjska odrzucała jego niepodległościowe żądania, jednak Nyerere stał się dzięki nim rozpoznawalny i został najbardziej wybitnym politykiem niepodległościowym Tanganiki[5].

Po uzyskaniu niepodległości[edytuj | edytuj kod]

Administracja brytyjska mianowała go członkiem Rady Legislacyjnej Tanganiki. Zrezygnował z uczestnictwa w niej w 1957 roku w proteście przeciwko spowolnieniu procesu niepodległościowego. W wyborach w 1958–59 jego ugrupowanie zdobyło dużą liczbę miejsc w Radzie Legislacyjnej. W kolejnych wyborach w sierpniu 1960 roku, jego organizacja zdobyła 70 z 71 miejsc w Zgromadzeniu Ustawodawczym Tanganiki. We wrześniu 1960 roku Tanganika uzyskała samorząd, a Nyerere został premierem[1]. Niepodległość kraju została nadana przez Brytyjczyków 9 grudnia 1961 roku, Nyerere pozostał na stanowisku premiera[5]. Ze stanowiska zrezygnował już w następnym miesiącu. Czas poświęcił na pisanie prac na temat jedności afrykańskiej i ustroju. Jego najważniejszą pracą był dokument o nazwie Ujamaa – podstawa afrykańskiego socjalizmu, w którym przedstawił zarys swojej ideologii politycznej. W 1962 roku, gdy Tanganika stała się republiką, został wybrany na prezydenta[5][1].

W 1964 roku doprowadził do zjednoczenia Tanganiki i Zanzibaru. Na skutek zjednoczenia doszło do utworzenia Tanzanii, w której to równocześnie został prezydentem i premierem[12][1]. Od 1977 roku pozostawał również liderem rządzącej Partii Rewolucji powstałej na skutek połączenia Afrykańskiego Narodowego Związku Tanganiki i Partii Afroszyrazyjskiej z Zanzibaru. Od chwili utworzenia partii Tanzania pozostawała państwem jednopartyjnym[5][12].

W 1967 roku proklamowano Deklarację z Arushy, która opierała się na opracowanej przez niego zasadzie ujamaa. W deklaracji rząd zapowiedział budowę egalitarnego społeczeństwa socjalistycznego. W ramach realizacji tej koncepcji, Nyerere przeprowadził proces kolektywizacji wsi, budowy wiosek socjalistycznych czy nacjonalizacji (banków, towarzystw ubezpieczeniowych, większych przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych, należących głównie do kapitału zagranicznego). Reformom towarzyszyły masowe kampanie nauki czytania i pisania. Celem tych działań miało być doprowadzenie do ekonomicznej samowystarczalności[5][12][13].

Jako jeden z rzeczników ruchu panafrykańskiego, był w 1963 roku jednym z założycieli Organizacji Jedności Afrykańskiej. Uczestnik koalicji tzw. afrykańskich państw frontowych, które popierały obalenie rządów białej mniejszości w Rodezji (obecne Zimbabwe), RPA i Namibii[5]. W trakcie wojny rodezyjskiej armia tanzańska szkoliła żołnierzy Afrykańskiej Armii Narodowego Wyzwolenia Zimbabwe[14], a Nyerere osobiście próbował skłonić organizacje zimbabweńskiego ruchu oporu do zawarcia ze sobą sojuszu, organizując spotkanie z Joshuą Nkomo i Robertem Mugabe[15]. Gościł na terenie kraju przedstawicieli Afrykańskiego Kongresu Narodowego[16]. W trakcie angolskiej wojny o niepodległość Tanzania wsparła Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA)[17], a poparcie dla tegoż ruchu kontynuowała w okresie wojny domowej w tymże kraju[18]. MPLA dzięki wstawiennictwu Nyerere, uzyskało też wsparcie w Chinach, które udzielały pomocy MPLA do 1973 roku (potem rozpoczęły wspieranie konkurencyjnej FNLA)[19]. Podobną politykę Tanzania prowadziła w Mozambiku, gdzie w trakcie wojny o niepodległość zaopatrywała Front Wyzwolenia Mozambiku[20][21], a następnie kontynuowała poparcie dla grupy w trakcie wojny domowej. W 1977 roku prezydent wsparł zamach stanu na Seszelach, w wyniku którego obalono prezydenta Jamesa Manchama[22][23][24].

W 1978 roku doszło do wybuchu wojny z sąsiednią Ugandą. Spór państw rozpoczął się w 1971 roku, gdy w Ugandzie doszło do zamachu stanu, w którym armia na czele z Idi Aminem obaliła prezydenta Miltona Obote. Nyerere zaoferował azyl polityczny obalonemu prezydentowi. Do byłego prezydenta dołączyło 20 tys. osób prześladowanych przez juntę z powodów politycznych. Rok później grupa uchodźców przy wsparciu Tanzanii próbowała bezskutecznie obalić Amina. Junta oskarżyła Nyerere o przygotowanie zamachu, a dodatkowo zaczęła wspierać wrogów politycznych urzędującego prezydenta Tanzanii[25]. Gdy Mustafa Adrisi, wiceprezydent Ugandy został ranny w podejrzanym wypadku samochodowym w 1978 roku, żołnierze lojalni wobec Adrisiego zbuntowali się, a część z nich przekroczyła granicę Tanzanii, gdzie znalazła schronienie – spowodowało to bezpośrednią interwencję wojsk ugandyjskich przeciw Tanzanii[25][26]. Konsekwencją przegranej przez Ugandę wojny był upadek junty ugandyjskiej i powrót do władzy Obote w 1980 roku[5].

Choć był przyjmowany przez rodaków entuzjastycznie i konsekwentnie wspierany przez państwa Europy Zachodniej, jego polityka nie przyczyniła się do pobudzenia gospodarki. W chwili ustąpienia Nyerere z urzędu w 1985 roku, Tanzania w dalszej mierze pozostawała krajem ubogim, niemniej jednak prezydentowi udało się osiągnąć jedne z najwyższych wskaźników alfabetyzacji w Afryce, wyeliminować nierówności oraz zapewnić stabilność polityczną[5]. Po ustąpieniu z urzędu prezydenta, pozostawał przewodniczącym Partii Rewolucji. Z funkcji zrezygnował w 1990 roku. Od tamtej pory nie angażował się politycznie, pełnił funkcję męża stanu i regularnie uczestniczył jako arbiter w rozwiązywaniu międzynarodowych kryzysów (m.in. w Burundi i Rwandzie). Zmarł 14 października 1999 roku[5].

Proces beatyfikacyjny[edytuj | edytuj kod]

W 2006 Watykan ogłosił początek procesu beatyfikacyjnego Nyerere. Zmarły prezydent był człowiekiem głęboko wierzącym i codziennym uczestnikiem mszy świętych[27].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Julius Nyerere. biography.com. [dostęp 2016-06-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)]. (ang.).
  2. a b Simon, David (2006). Fifty key thinkers on development. Taylor & Francis. s. 193. ISBN 0-415-33790-9.
  3. Clagett Taylor, James (1963). The political development of Tanganyika. Stanford University Press. s. 95. ISBN 0-8047-0147-4
  4. Lawrence, David (2009). Tanzania: The Land, Its People and Contemporary Life. Godfrey Mwakikagile. s. 58. ISBN 9987-9308-3-2
  5. a b c d e f g h i j k l m Julius Nyerere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  6. Kantowicz, Edward R. (2000). Coming Apart, Coming Together. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 258. ISBN 0-8028-4456-1
  7. Mwakikagile, Godfrey (2006). Nyerere and Africa: End of an Era. Godfrey Mwakikagile. s. 575. ISBN 0-9802534-1-1.
  8. Cross, Colin (1969). The fall of the British Empire, 1918–1968. Coward-McCann. s. 306
  9. Adi, Hakim; Sherwood, Marika (2003). „Julius Kambarage Nyerere”. Pan-African History: Political Figures from Africa and the Diaspora Since 1787. Routledge. s. 147. ISBN 0-203-41780-1.
  10. van Dijk, Ruud (2008). Encyclopedia of the Cold War, t. 1. Taylor & Francis. s. 880. ISBN 0-415-97515-8.
  11. Blumberg, Arnold (1995). Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers who Made History. Greenwood Publishing Group. s. 221–222. ISBN 0-313-28751-1.
  12. a b c d Nyerere Julius Kambarage. portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2016-06-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]. (pol.).
  13. W.M. Adams, T. Potkanski and J.E.G. Sutton (1994). „Indigenous Farmer-Managed Irrigation in Sonjo, Tanzania”. The Geographical Journal. Vol. 160. No. 1 (marzec 1994). s. 17–32. Blackwell Publishing on behalf of The Royal Geographical Society
  14. From liberation movement to government: ZANU and the formulation of the foreign policy of Zimbabwe, 1990. s. 284
  15. Shelley Klein, Najgroźniejsi dyktatorzy w historii, Jolanta Sawicka (tłum.), Warszawa: Wyd. MUZA SA, 2008, s. 202, ISBN 978-83-7495-323-8, OCLC 749811259.
  16. Afrykański Kongres Narodowy. [dostęp 2016-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]. (pol.).
  17. Angola-Ascendancy of the MPLA
  18. W. Martin James III (2011). A Political History of the Civil War in Angola 1974–1990. Piscataway: Transaction Publishers. s. 34.
  19. Laidi, Zaki. The Superpowers and Africa: The Constraints of a Rivalry:1960–1990. Chicago: Univ. Of Chicago, 1990.
  20. A History of FRELIMO, 1982. s.13
  21. Encyclopedia Americana: Sumatra to Trampoline, 2005. s. 275
  22. Cawthra, Gavin; Du Pisani, André; Omari, Abillah H. (2007). Security and Democracy in Southern Africa. IDRC. s. 143. ISBN 1-86814-453-4.
  23. Leonard, Thomas M. (2006). Encyclopedia of the Developing World, Volume 1. Taylor & Francis. s. 1402. ISBN 0-415-97662-6.
  24. Military power and politics in black Africa. Simon Baynham. s. 181
  25. a b EAST AFRICA: An Idi-otic Invasion. „Time”, 1978-10-13. [dostęp 2009-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)]. (ang.).
  26. Idi Amin and Military Rule. Library of Congress Country Studies: Uganda. [dostęp 2009-08-22]. (ang.).
  27. Ze świata. niedziela.pl, 7/2006. [dostęp 2011-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)].