Jan Gerhard – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Gerhard
Wiktor Lew Bardach
Gerard
Ilustracja
pułkownik pułkownik
Data i miejsce urodzenia

17 stycznia 1921
Lwów, Polska

Data i miejsce śmierci

20 sierpnia 1971
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1940–1952

Siły zbrojne

Wojsko Polskie we Francji
Wolni Strzelcy i Partyzanci – Imigrancka Siła Robocza
Francuskie Siły Wewnętrzne
Francuska Armia Wyzwolenia
ludowe Wojsko Polskie

Jednostki

29 Zgrupowania Piechoty Polskiej
34 Budziszyński Pułk Piechoty

Stanowiska

Komendant FTP-MOI na Nord i Pas-de-Calaise
Dowódca batalionu (zgrupowania)
Dowódca pułku

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

Akcja „Wisła”

Późniejsza praca

dziennikarz i publicysta (autor powieści Łuny w Bieszczadach)

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych (od 1941) Krzyż Walecznych (1943–1989) Krzyż Partyzancki Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) Krzyż Kombatanta (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Gerhard, właśc. Wiktor Lew Bardach, ps. „Gerard” (ur. 17 stycznia 1921 we Lwowie, zm. 20 sierpnia 1971 w Warszawie) – polski żołnierz, pisarz i publicysta; w latach 1939–1940 żołnierz Wojska Polskiego we Francji, w latach 1941–1944 uczestnik francuskiego ruchu oporu, w latach 1945–1952 żołnierz ludowego Wojska Polskiego; poseł na Sejm PRL V kadencji z ramienia PZPR; prozaik i publicysta, w latach 1965–1971 redaktor naczelny tygodnika „Forum”.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Działalność polityczna i wojskowa[edytuj | edytuj kod]

Jan Gerhard urodził się jako Wiktor Bardach w rodzinie żydowskiej mieszkającej we Lwowie, gdzie ukończył III Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego. Przed wojną był członkiem prawicowej organizacji syjonistycznej Betar. Po wybuchu II wojny światowej opuścił Polskę i w 1940 został żołnierzem Wojska Polskiego organizowanego we Francji. W czasie walk został ranny i trafił do niewoli niemieckiej. Po zwolnieniu (udawał Francuza[1]) zamieszkał w Montpellier, rozpoczął studia i nawiązał kontakt z francuskim ruchem oporu. W 1941 został członkiem Partii Komunistycznej, a w 1942 bojownikiem Wolnych Strzelców i Partyzantów – Imigranckiej Siły Roboczej (FTP-MOI). Wtedy to zaczął używać konspiracyjnego nazwiska Jan Gerhard[1].

Wysłany do Tuluzy przeprowadzał zamachy i akcje dywersyjne. W marcu 1943 bez zgody partii przeprowadził nieudany zamach na kino Varietes, w którym wyświetlano niemiecki film Żyd Süss[2]. Został mianowany dowódcą FTP-MOI na Nord i Pas-de-Calais. Po zjednoczeniu wszystkich stronnictw ruchu oporu we Francuskie Siły Wewnętrzne otrzymał rangę majora. Po wyzwoleniu był jednym z organizatorów polskich jednostek w szeregach Francuskiej Armii Wyzwolenia, działających niezależnie od Polskich Sił Zbrojnych. W styczniu 1945 otrzymał dowództwo nad 29 Zgrupowaniem Piechoty Polskiej 1 Armii Francuskiej, które wzięło udział w walkach na terenie Niemiec[1]. Po zakończeniu wojny razem ze swoją jednostką wrócił do Polski[2].

W latach 1945–1952 był żołnierzem ludowego Wojska Polskiego. Był m.in. zastępcą dowódcy[3] oraz dowódcą 34 Pułku Piechoty. W tej funkcji 28 marca 1947 uczestniczył w inspekcji wojskowej w południowo-wschodniej Polsce, podczas której śmierć poniósł generał Karol Świerczewski[4][5]. Następnie brał udział w akcji „Wisła”. Według świadków z 34 Budziszyńskiego Pułku Piechoty zlecił np. wykonanie publicznej egzekucji ciężko rannego żołnierza Ukraińskiej Powstańczej Armii, ujawnionego w czasie akcji przesiedleńczej na wozie rodziny ukraińskiej. Z jego rozkazu zabito też na miejscu bez sądu innych ujętych członków UPA[6]. 29 września 1952 aresztowany przez Główny Zarząd Informacji pod fałszywym zarzutem udziału, z inspiracji wywiadu francuskiego, w spisku na życie Karola Świerczewskiego. Został zwolniony w 1954.

W 1960 był korespondentem Polskiej Agencji Prasowej w Paryżu[7]. W latach 1965–1971 był redaktorem naczelnym tygodnika „Forum”, a w latach 1965–1968 kierownikiem literackim zespołu filmowego „Rytm”. Napisał m.in. powieść dokumentalną Łuny w Bieszczadach, na motywach której został zrealizowany film Ogniomistrz Kaleń, oraz szereg studiów politycznych: Czas generała (1965), Grenadierzy (1957), Wojna i ja (1958), Zoolityka (1965), Francuzi (1965), Nie ma El Dorado i Wielkie intermezzo.

Prawdopodobnie w końcu 1970 roku powołano komisję mającą na celu sprawdzenie okoliczności śmierci generała Karola Świerczewskiego i w konsekwencji na przełomie 1970/71 komisja rozpoczęła badania. Komisją miał kierować Marian Naszkowski, a jednym z jej członków miał być Jan Gerhard. Raport komisji (jeśli nawet powstał) nie ujrzał światła dziennego. Najpierw nieznani sprawcy dokonali włamania do domu Mariana Naszkowskiego i z jego sejfu zabrano tylko raport o okolicznościach śmierci generała Świerczewskiego, pomimo że były tam kosztowności, a później w dziwnych okolicznościach zmarł sam Jan Gerhard. Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z jej ramienia pełnił mandat posła na Sejm PRL V kadencji (1969–1972).

Morderstwo, śledztwo i proces[edytuj | edytuj kod]

Gdy w piątek 20 sierpnia 1971 Jan Gerhard – ówcześnie redaktor naczelny „Forum” – nie zjawił się w pracy, a jego żona i córka były za granicą; po południu sekretarka zawiadomiła Milicję Obywatelską. Funkcjonariusze odkryli, że Jan Gerhard został zasztyletowany w swoim warszawskim mieszkaniu. W lokalu pozostały pieniądze i cenne rzeczy – wydawało się więc, że zbrodnia miała charakter polityczny. Jedna z hipotez podjętego śledztwa dotyczyła porachunków z burzliwej przeszłości Jana Gerharda (jego domniemanej działalności w Czerwonej Orkiestrze), inną związano z nacjonalistami ukraińskimi[8]. Z mieszkania zostały zabrane m.in. czeki podróżne, które następnie zostały zrealizowane i umożliwiły dotarcie do zabójcy.

Pochowany został na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w kwaterze B2-tuje-11[9].

Na początku kwietnia 1972 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych poinformowało, że Służba Bezpieczeństwa i MO ustaliły sprawców zabójstwa Jana Gerharda[10]. Po przesłuchaniu 1850 świadków oraz przeprowadzeniu 9 tysięcy rozmów operacyjnych 12 maja 1972 o morderstwo oskarżeni zostali: narzeczony córki, 27-letni student architektury Zygmunt Garbacki oraz jego kolega, 26-letni Marian Wojtasik. W śledztwie ustalono, że powodem zbrodni był cel rabunkowy i w akcie oskarżenia zarzucono oskarżonym popełnienie jeszcze 20 innych przestępstw o tym charakterze[11][12]. Proces przed Sądem Wojewódzkim dla m. st. Warszawy rozpoczął się 25 maja 1972[13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25]. Ponieważ Jan Gerhard nie wyrażał zgody na małżeństwo córki z Zygmuntem Garbackim, ten bronił się w śledztwie, twierdząc, że zabójstwa dokonał z miłości do Małgorzaty Gerhard, natomiast Marian Wojtasik – że z powodów patriotycznych, uważał bowiem, że Jan Gerhard jest odpowiedzialny za śmierć gen. Karola Świerczewskiego[26]. Proces wzbudził duże emocje, a na salę rozpraw sprzedawano bilety wstępu. Wyrokiem SW z 16 czerwca 1972 obaj oskarżeni zostali skazani na kary śmierci[27], a wyroki wykonano[28].

Współcześnie historycy twierdzą, że nie ma podstaw do podważania oficjalnej wersji morderstwa. Były premier i dziennikarz Mieczysław Rakowski, kolega Jana Gerharda, potwierdzająco napisał: Motywy mordu były nieprawdopodobnie przyziemne. Po prostu dwóch bydlaków postanowiło zarżnąć człowieka[26].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Polska[edytuj | edytuj kod]

i inne.

W 1966 otrzymał nagrodę państwową II stopnia[36].

Francja[edytuj | edytuj kod]

i inne.

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
  • Łuny w Bieszczadach, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1980 (wydanie XI)
  • Autopamflet, Czytelnik, Warszawa 1971
  • Berlin – 1945, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970
  • Wielkie intermezzo, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970 (wydanie II)
  • Żołnierze i dyplomaci, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970 (wydanie II)
  • Niecierpliwość, Wydawnictwo MON, Warszawa 1967 (wydanie III)
  • Charles de Gaulle, tom I i II, Książka i Wiedza, Warszawa 1972
  • Francuzi, Czytelnik, Warszawa 1965
  • Czas Generała, Wydawnictwo MON, Warszawa 1965 (wydanie II)
  • Grenadierzy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1957
  • Wojna i ja, Wydawnictwo MON, Warszawa 1958
  • Zoolityka, Wydawnictwo MON, Warszawa 1965

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Oficerowie wymienieni w rozkazie nr 1109 [online], renidunaj.pl [dostęp 2020-08-11].
  2. ↑ a b Fokus nr 3/2015 2015 ↓, s. 17.
  3. ↑ Aneks. 20. Obsada personalna oficerów 34pp. W: Benedykt Gajewski: Walka z ukraińskim podziemiem na południowo-wschodnim obszarze Polski w latach 1944–1948. Publikacje, raporty, relacje, zeznania. Sanok: 2005, s. 407.
  4. ↑ Zbigniew Jantoń, VIII. Śmierć generała Karola Świerczewskiego [online], twojebieszczady.net [dostęp 2020-08-11].
  5. ↑ Włodzimierz Kalicki, 28 marca 1947 r. Zamiast chleba – generał [online], „Gazeta Wyborcza”, 1 kwietnia 2012 [dostęp 2020-08-11].
  6. ↑ Grzegorz Motyka, Kryptonim Bieszczady [online], „Polityka” nr 34 (2617), 25 sierpnia 2007, s. 70 [dostęp 2020-08-11].
  7. ↑ Ewolucja poglądów w sprawach angielskich. „Nowiny”. Nr 142, s. 2, 16 czerwca 1960. 
  8. ↑ Fokus nr 3/2015 2015 ↓, s. 18.
  9. ↑ Wyszukiwarka grobów w Warszawie [dostęp 2020-08-11].
  10. ↑ Ustalenie sprawców zabójstwa Jana Gerharda. „Nowiny”, s. 2, nr 97 z 9 kwietnia 1972. 
  11. ↑ Akt oskarżenia już w sądzie. „Nowiny”, s. 1–2, nr 131 z 13 maja 1972. 
  12. ↑ Adolf Reut. Przed procesem w sprawie zabójstwa J. Gerharda. „Nowiny”, s. 2, nr 140 z 22 maja 1972. 
  13. ↑ Rozpoczął się proces oskarżonych o zabójstwo Jana Gerharda. „Nowiny”, s. 1, 4, nr 144 z 26 maja 1972. 
  14. ↑ Drugi dzień procesu przeciwko zabójcom Jana Gerharda. „Nowiny”, s. 2, nr 145 z 27 maja 1972. 
  15. ↑ Z procesu zabójców Jana Gerharda. „Nowiny”, s. 1, nr 146 z 28 maja 1972. 
  16. ↑ Z procesu przeciwko oskarżonym o zabójstwo J. Gerharda. „Nowiny”, s. 1, nr 148 z 30 maja 1972. 
  17. ↑ Zeznania świadków. „Nowiny”, s. 1–2, nr 149 z 31 maja 1972. 
  18. ↑ W procesie o zabójstwo J. Gerharda – zeznają świadkowie. „Nowiny”, s. 1–2, nr 151 z 2 czerwca 1972. 
  19. ↑ W procesie o zabójstwo J. Gerharda. Dziś zeznają ostatni świadkowie. „Nowiny”, s. 1–2, nr 152 z 3 czerwca 1972. 
  20. ↑ W procesie o zabójstwo J. Gerharda. Zeznają ostatni świadkowie. „Nowiny”, s. 2, nr 153 z 4 czerwca 1972. 
  21. ↑ Proces o zabójstwo J. Gerharda zbliża się do końca. „Nowiny”, s. 2, nr 156 z 7 czerwca 1972. 
  22. ↑ Proces o zabójstwo Jana Gerharda. Prokuratorzy wnoszą o karę śmierci. „Nowiny”, s. 2, nr 159 z 10 czerwca 1972. 
  23. ↑ W procesie o zabójstwo J. Gerharda. Wystąpienie obrońców Zygmunta Garbackiego. „Nowiny”, s. 2, nr 160 z 11 czerwca 1972. 
  24. ↑ Proces o zabójstwo J. Gerharda. Przemówienia i repliki prokuratorów i obrońców. „Nowiny”, s. 2, nr 162 z 13 czerwca 1972. 
  25. ↑ Ostatnie słowo oskarżonych o zabójstwo J. Gerharda. „Nowiny”, s. 2, nr 163 z 14 czerwca 1972. 
  26. ↑ a b Fokus nr 3/2015 2015 ↓, s. 19.
  27. ↑ Zabójcy Jana Gerharda skazani na śmierć. „Nowiny”, s. 1–2, nr 166 z 17 czerwca 1972. 
  28. ↑ „Dobry Tydzień”, nr 5 (14) 26 stycznia 2015, s. 44.
  29. ↑ Order Krzyża Grunwaldu, s. 101.
  30. ↑ M.P. z 1947 r. nr 59, poz. 418.
  31. ↑ a b c Kazimierz Sikorski, Zemsta za UPA? Tajemnica śmierci Jana Gerharda [online], polskatimes.pl, 23 sierpnia 2016 [dostęp 2020-08-11].
  32. ↑ M.P. z 1947 r. nr 29, poz. 264.
  33. ↑ Aneks. 24. Lista żołnierzy 34pp odznaczonych za walkę z UPA. W: Benedykt Gajewski: Walka z ukraińskim podziemiem na południowo-wschodnim obszarze Polski w latach 1944–1948. Publikacje, raporty, relacje, zeznania. Sanok: 2005, s. 430.
  34. ↑ „Kurier Polski”, nr 196 z 23 sierpnia 1971, s. 2 (nekrolog).
  35. ↑ „Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 3, 1967, s. 390.
  36. ↑ „Nowiny”, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tajemniczy mord pogromcy UPA. Warszawa: 2015.
  • Zabójstwo z premedytacją, Warszawa, 1987.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Gerhard&oldid=72441465”