James Monroe – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy amerykańskiego prezydenta. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

James Monroe

Portret Monroego, autorstwa Gilberta Stuarta
Data i miejsce urodzenia	28 kwietnia 1758 Hrabstwo Westmoreland
Data i miejsce śmierci	4 lipca 1831 Nowy Jork
5. prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 4 marca 1817 do 4 marca 1825
Przynależność polityczna	Partia Demokratyczno-Republikańska
Pierwsza dama	Elizabeth Kortright
Wiceprezydent	Daniel Tompkins
Poprzednik	James Madison
Następca	John Quincy Adams
7. Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych
Okres	od 2 kwietnia 1811 do 30 września 1814 od 28 lutego 1815 do 4 marca 1817
Poprzednik	Robert Smith
Następca	John Quincy Adams
8. sekretarz wojny USA
Okres	od 27 września 1814 do 2 marca 1815
Poprzednik	John Armstrong Jr.
Następca	William Crawford
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

James Monroe (ur. 28 kwietnia 1758 w hrabstwie Westmoreland, zm. 4 lipca 1831 w Nowym Jorku) – amerykański polityk i dyplomata. 5. prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1817–1825. Był również senatorem (1790–1794); ambasadorem USA we Francji (1794–1796) i Wielkiej Brytanii (1803–1807); gubernatorem stanu Wirginia (1799–1802 i 1811); sekretarzem stanu USA (1811–1814 oraz 1815–1817); sekretarzem wojny USA (1814–1815).

Młodość[edytuj | edytuj kod]

James Monroe urodził się 28 kwietnia 1758 w hrabstwie Westmoreland w kolonii Wirginia jako syn szkockiego farmera Spence’a Monroe i jego żony Elizabeth^[1]. W wieku 16 lat rozpoczął studia w College of William and Mary^[2]. Po dwóch latach, w 1776 porzucił je, aby wraz z kolegami i profesorami wziąć udział w rewolucji amerykańskiej^[2]. Jeszcze w tym samym roku awansował na stopień porucznika^[2]. Wziął także udział w bitwie pod Trenton, po czym awansował na kapitana, a rok później walczył pod Germantown i uzyskał stopień majora^[2]. W tym czasie, dzięki rekomendacji generała George’a Washingtona Monroe zawarł wieloletnią przyjaźń z Thomasem Jeffersonem, który został jego wykładowcą prawa^[3].

Kariera polityczna[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Karierę polityczną Monroe rozpoczął w roku 1782, kiedy to został wybrany na członka legislatury stanowej Wirginii^[3]. W latach 1783–1786 był także delegatem na Kongres Kontynentalny, gdzie popierał ekspansję terytorialną przyszłych Stanów Zjednoczonych i sprzeciwiał się zbyt dużym prerogatywom dla rządu federalnego (z tego powodu był początkowo sceptyczny dla projektu Konstytucji)^[3].

W 1788 roku kandydował do Izby Reprezentantów, jednak zdecydowanie przegrał z Jamesem Madisonem^[3]. Dwa lata później został wybrany na senatora USA 1. klasy z Wirginii, w miejsce zmarłego Williama Graysona^[3]. W swoich wypowiedziach Monroe, podobnie jak Jefferson czy Madison, ostro krytykował postulaty federalistów, co przyczyniło się do skonsolidowania wokół nich frakcji, która przerodziła się później w Partię Demokratyczno-Republikańską^[3].

Ambasador w Europie[edytuj | edytuj kod]

27 maja 1794 Monroe złożył mandat senatora i został powołany na posła amerykańskiego we Francji, w miejsce Gouverneura Morrisa^[4]. Otrzymał wówczas wytyczne od Washingtona, według których miał zapewniać rząd francuski o neutralności ws. konfliktu francusko-brytyjskiego^[4]. Jego ciepłe przemówienia do Zgromadzenia Narodowego Francji, wywołały sprzeciwy w Wielkiej Brytanii, w której negocjował John Jay^[4]. Monroe został wówczas poproszony przez rząd amerykański o większą powściągliwość^[5]. Większość z postulatów Monroego została spełniona przez Francuzów, jednak pomoc antyrewolucjoniście Thomasowi Paine’owi, a także napięte relacje z Wielką Brytanią sprawiły, że autorytet Monroego jako ministra został nadszarpnięty^[5]. 11 marca 1796 francuski rząd przedstawił mu swoje zażalenia, co sprawiło, że filadelfijscy Federaliści domagali się odwołania Monroego^[6]. Pod koniec roku został on odwołany z placówki dyplomatycznej^[6].

Po czteroletniej kadencji jako gubernator Wirginii (1799–1803) został on powołany by ponownie negocjować z Francją, a następnie z Hiszpanią^[6]. Po nieudanych negocjacjach w Madrycie, dotyczących ustalenia granicy Stanów Zjednoczonych z koloniami hiszpańskimi na rzece Missisipi, Monroe udał się do Londynu, by przekonać rząd Korony do zaniechania dyskryminujących praktyk floty brytyjskiej wobec statków amerykańskich^[7].

Powrót do USA[edytuj | edytuj kod]

Kiedy w 1807 roku powrócił do USA, prezydent Jefferson zaproponował mu funkcję gubernatora Luizjany, lecz Monroe odmówił (propozycja została ponowiona przez Madisona rok później)^[8]. Wówczas Monroe powrócił do rodzinnej Wirginii, gdzie w 1810 został powołany do stanowej legislatury^[8].

Trzy miesiące później, został powołany na sekretarza stanu w gabinecie Madisona^[8]. Był on lojalnym współpracownikiem prezydenta i choć początkowo był przeciwnikiem wojny z Anglią, to z czasem stał się jej zdecydowanym zwolennikiem^[8]. Na czas tego konfliktu, zrezygnował z funkcji sekretarza stanu i został sekretarzem wojny (sierpień 1814 – marzec 1815)^[8].

Prezydentura[edytuj | edytuj kod]

Wraz z końcem drugiej kadencji Jamesa Madisona, James Monroe był jedynym kandydatem Partii Demokratyczno-Republikańskiej na urząd prezydenta. W głosowaniu Kolegium Elektorów otrzymał 183 głosy wobec 34 dla Rufusa Kinga^[9]. Wiceprezydentem został Daniel Tompkins^[9]. James Monroe objął urząd 4 marca 1817. Zaprzysiężenia – na 5. prezydenta Stanów Zjednoczonych – dokonał po raz piąty prezes Sądu Najwyższego John Marshall.

Na samym początku kadencji nowy prezydent udał się w podróż po 13 stanach, w tym stanach pogranicza^[9]. Został ciepło przyjęty przez ludzi, nawet tych z północnych stanów, reprezentowanych głównie przez Federalistów^[9]. 12 lipca 1817 roku bostoński dziennik „Columbian Centinel” określił prezydenturę Monroego mianem „ery dobrego samopoczucia”, co utrwaliło się w historiografii^[9].

W czasie trwania pierwszej kadencji, prezydent angażował się głównie w sprawy polityki zagranicznej^[10]. W 1818 doprowadził do podpisania z Anglią umowy regulującej granicę z Kanadą, usytuowaną na 49. równoleżniku, a rok później zawarł porozumienie z Hiszpanią w sprawie przejęcia Florydy^[11]. Jej nowym gubernatorem został mianowany generał Andrew Jackson^[11].

W tym samym roku kraj znalazł się w recesji, poprzez bankructwo Banku centralnego Stanów Zjednoczonych^[11]. Monroe zaczął się wówczas obawiać czy zła sytuacja ekonomiczna pozwoli mu na reelekcję^[11]. Jego obawy okazały się jednak niesłuszne, bowiem w głosowaniu Kolegium Elektorów uzyskał niemalże jednomyślność^[11]. Jedynie William Plumer z New Hampshire głosował za Johnem Quincy Adamsem, ponieważ nie chciał by ktoś poza Washingtonem otrzymał wszystkie głosy elektorskie (w rzeczywistości także był zwolennikiem Monroego)^[11].

Jeszcze pod koniec pierwszej kadencji, w 1819 roku, swój akces do Unii zgłosił stan Missouri^[12]. Do tamtej chwili Unia liczyła 22 stany – jedenaście wolnych od niewolnictwa i jedenaście stanów, w których praktykowano niewolnictwo^[12]. Przyłączenie 13. stanu mogło naruszyć dotychczasową równowagę, dlatego 3 marca 1820 Kongres przegłosował ustawę aprobującą przyłączenie Missouri jako stanu niewolniczego, a stanu Maine (wyodrębnionego z Massachusetts) jako wolnego od niewolnictwa^[12]. Oprócz tego ustalono także zakaz niewolnictwa na północ od szerokości geograficznej 36 30’^[12]. Gdy prezydent podpisał ustawę, legislatura stanowa podjęła uchwałę wyłączającą czarnoskórych obywateli z nowego stanu^[12]. Wówczas abolicjoniści rozpoczęli protest i zapowiedzieli, że nie zgodzą się na włączenie Missouri do Unii^[12]. Z kompromisową ustawą wyszedł spiker Izby Reprezentantów Henry Clay, który zaproponował by zawiesić status Missouri jako stanu, do czasu, gdy legislatura stanowa nie zagwarantuje, że nie wprowadzi żadnych ustaw sprzecznych z konstytucją^[12]. Po zgodzie władz stanowych i podpisie prezydenta, Missouri stał się pełnoprawnym stanem, a ustawa została nazwana „kompromisem Missouri”^[13].

Doktryna Monroego[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Doktryna Monroego.

W czasach drugiej kadencji Monroego rozpoczęły się ruchy wyzwoleńcze w Ameryce Łacińskiej – w 1820 roku niepodległość uzyskały Wenezuela, Argentyna, Nowa Granada i Chile^[13]. W ciągu dwóch następnych lat powstały kolejne państwa: Peru, Meksyk i Brazylia^[13]. Prezydent USA przychylnie oceniał ruchy wyzwoleńcze, ale zachowywał początkowo powściągliwość w ich ocenie, by nie narazić się Hiszpanii^[13]. W wyniku ruchów niepodległościowych, a także przywrócenia monarchii absolutnej w Hiszpanii w 1823, w Stanach Zjednoczonych obawiano się, że Hiszpania może odstąpić Anglii Kubę^[14]. Wówczas prezydent wysłał do Madrytu posła George’a Ervinga, który miał regularnie badać sytuację na dworze królewskim^[14]. Ponadto, 8 marca 1822 Monroe przedstawił Kongresowi orędzie, w którym uznał państwa latynoamerykańskie, jednak zachował wobec nich neutralność^[14]. Już 4 maja Kongres przyjął uchwałę regulującą przyszłe stosunki dyplomatyczne z nowo powstałymi krajami^[15]. W latach 1822–1826 USA uznały Kolumbię, Meksyk, Argentynę, Chile, Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej, Brazylię i Peru^[15]. 2 grudnia 1823 roku prezydent przedstawił w Kongresie orędzie, które w 1853 zostało nazwane „doktryną Monroego”^[16][17]. Zawierało ono postulaty, według których Stany Zjednoczone uważają, że kolonizacja na półkuli zachodniej jest zakończona, a każda próba narzucenia systemów politycznych w państwach Ameryki Południowej, zostanie uznana przez USA za działanie wrogie^[16]. Ponadto prezydent twierdził, że jego kraj nie będzie ingerował w sprawy państw latynoamerykańskich i europejskich i liczy na takie samo zachowanie mocarstw monarchistycznych^[16]. Pośród społeczeństwa amerykańskiego oświadczenie to spotkało się z aprobatą i entuzjazmem, choć politycy obawiali się, że Monroe może doprowadzić do kolejnej wojny^[18].

Nominacje do Sądu Najwyższego[edytuj | edytuj kod]

James Monroe nominował jednego sędziego Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych:

• (19) Smith Thompson (1 września 1823) (po śmierci Henry’ego Livingstona)

Stany przyłączone do USA[edytuj | edytuj kod]

• (20) Missisipi – 10 grudnia 1817
• (21) Illinois – 3 grudnia 1818
• (22) Alabama – 14 grudnia 1819
• (23) Maine – 15 marca 1820
• (24) Missouri – 10 sierpnia 1821

Emerytura i śmierć[edytuj | edytuj kod]

Po ustąpieniu z urzędu prezydenta powrócił do rodzinnej posiadłości Oak Hill w hrabstwie Loudoun w Wirginii^[17]. Na emeryturze nie stronił od życia publicznego – w 1829 został przewodniczącym Zgromadzenia Konstytucyjnego Wirginii^[17].

Kiedy w 1830 zmarła jego żona, sprzedał swoją posiadłość i przeprowadził się do Nowego Jorku^[17]. Zmarł 4 lipca 1831 w rocznicę Deklaracji Niepodległości^[17]. Został pochowany na Marble Cemetery, lecz w 1858 jego szczątki przeniesiono do Hollywood Cemetery w Richmond^[17].

Życie prywatne i poglądy[edytuj | edytuj kod]

James Monroe zawarł związek małżeński w 1786 z Elizabeth Kortright, o dziesięć lat od siebie młodszą, córką kapitana armii brytyjskiej^[9]. Para miała dwie córki Elizę i Marię.

W przeciwieństwie do swoich dwóch poprzedników, Monroe nie był wielkim zwolennikiem abolicjonizmu^[3]. Jeszcze w czasie obrad Kongresu Kontynentalnego, Monroe nie wziął udziału w debacie nad zniesieniem niewolnictwa^[3]. Po zakończeniu kadencji prezydenckiej także unikał tego tematu^[17].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).brak strony w książce

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
• James Monroe. Biały Dom. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
• Biographies of the Secretaries of State: James Monroe. Departament Stanu USA. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).