Jakucja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Republika Sacha (Jakucja)
Республика Саха (Якутия)
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
republika
ilustracja
Godło Flaga
Godło Flaga
Hymn:
Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата
Państwo

 Rosja

Siedziba

Jakuck

Kod ISO 3166-2

RU-SA

Prezydent

Ajsen Nikołajew

Premier

Galina Innokientiewna Danczikowa

Powierzchnia

3 083 523 km²

Populacja (2021[1])
• liczba ludności


984 703

• gęstość

0,32 os./km²

Tablice rejestracyjne

14

Strefa czasowa

czas moskiewski+6:00/+7:00/+8:00, UTC+9:00/+10:00/+11:00

Języki urzędowe

rosyjski, jakucki

Położenie na mapie Rosji
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Zdjęcie satelitarne delty Leny

Jakucja (Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka; ros. Республика Саха, Якутия, jakuc. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.

Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, Stany Zjednoczone, Kanada i Rosja mają większą powierzchnię)[2].

Władza[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z artykułem 53 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy[3].

Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest unikameralnym parlamentem[4]. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję[3]. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat[3].

Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej[3].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim[5]. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego[5]. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie[6]. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem[7].

Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza[7][2]. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do –60 °C[2]. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną[8]. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną[9]. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km)[10]. Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym[11]. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie[12].

Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny[11].

Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórki, łasice syberyjskie, gronostaje, zające, lisy, niedźwiedzie, rosomaki, łosie, dzikie renifery i piżmowce syberyjskie[13]. Wody obfitują w ryby.

Strefy czasowe[edytuj | edytuj kod]

Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych[14]. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +9:00 przez cały rok[15]. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +10:00 przez cały rok[15]. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą również do władywostockiej strefy czasowej[15].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W Jakucji Rosjanie stanowią mniejszość narodową. Jakuci stanowią 48,67%, Rosjanie – 36,90%, Ukraińcy – 2,2% ludności republiki (według spisu powszechnego z 2010 r.)[16]. Ludy rdzenne Jakucji to m.in. Ewenkowie, Eweni, Dołganie, Jukagirzy i Czukcze.

  • Ludność: 949 tys. (2002)
    • Miejska: 610 tys. (64,3%)
    • Wiejska: 339 tys. (35,7%)
  • Mężczyźni: 464 tys. (48,9%)
  • Kobiety: 485 tys. (51,1%)

Miasta i osiedla typu miejskiego[edytuj | edytuj kod]

miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)[16]:

Nazwa Nazwa rosyjska Liczba mieszkańców
Jakuck Якутск 235 560
Nieriungri Нерюнгри 65 750
Mirny Мирный 39 359
Lensk Ленск 24 581
Ałdan Алдан 24 266
Ajchał Айхал 16 129
Udacznyj Удачный 15 520
Czulman Чульман 10 780
Pokrowsk Покровск 10 153
Niurba Нюрба 10 109
Wilujsk Вилюйск 9963
Olokminsk Олёкминск 9452
Tommot Томмот 9034
Ust’-Niera Усть-Нера 8993
Żataj Жатай 8809
Mochsogołłoch Мохсоголлох 7050
Chandyga Хандыга 6950
Niżnyj Kuranach Нижний Куранах 6861
Tiksi Тикси 5681
Czernyszewskij Чернышевский 5230
Bierkakit Беркакит 4925
Sieriebrianyj Bor Серебряный Бор 4836
Pieleduj Пеледуй 4658
Sangar Сангар 4477
Batagaj Батагай 4090

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów Federacji Rosyjskiej)[18]. Dwa największe miasta republiki – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone[19].

Podział administracyjny republiki

Ułusy Jakucji[19]:

Historia[edytuj | edytuj kod]

W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich[20]. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie[20]. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632[21]. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, potem obwód jakucki (początkowo w składzie guberni irkuckiej – od 1805 samodzielny), największą terytorialnie jednostkę administracyjną Imperium Rosyjskiego[22][20].

Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów[23]. Bolszewicy przejęli władzę w Jakucji w 1922[20]. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR[24]. Pod koniec lat 20. XX wieku zaczyna się rozwój przemysłu[20]. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów[20].

Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992[25]. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew[25]. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji[26].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Główną gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów[27]. Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji[27]. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2015 r. 25 ton)[27]. W 2012 roku wydobyto tu 13,4 miliona ton węgla[28]. Oprócz tego Sacha posiada ogromne zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego[29]. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty[30].

Tablice rejestracyjne[edytuj | edytuj kod]

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS[31].

Rekord[edytuj | edytuj kod]

W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce – wioska Tomtor[32]. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza[33].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [online] [dostęp 2021-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-04].
  2. ↑ a b c W Jakucji temperatura spadła do minus 67 stopni [online], wiadomosci.onet.pl, 16 stycznia 2018 [dostęp 2020-05-02] (pol.).
  3. ↑ a b c d Конституция [online], sakha.gov.ru, 4 kwietnia 1992 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  4. ↑ В Якутии депутат Сулустана Мыраан сложила с себя полномочия в знак несогласия с „антиконституционными” поправками [online], newsru.com, 12 marca 2020 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  5. ↑ a b Administrative divisions of Russia. [online], britannica.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  6. ↑ New Siberian Islands, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  7. ↑ a b Investor’s Guide to the Republic of Sakha (Yakutia) [online], lipiec 2015 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  8. ↑ Dagmara Trembicka, W Jakucji odkryto najlepiej zachowane lwiątka jaskiniowe [online], wyborcza.pl, 26 października 2015 [dostęp 2020-05-02].
  9. ↑ Карта Республика Саха (Якутия) [online], geographyofrussia.com [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  10. ↑ Список рек в Якутии [online], Купидония [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  11. ↑ a b Russia Regional Economic and Business Atlas Volume 2 Strategic Investment and Contacts, Intl Business Pubns Usa, 2009, s. 240, ISBN 1-4387-4024-7, OCLC 946230983 [dostęp 2020-05-02].
  12. ↑ Marzena Wieczorek, Beata Byer, Piotr Wójcik: Szkolny atlas geograficzny. Warszawa: Demart, 2016, s. 117. ISBN 978-83-7427-863-8.
  13. ↑ Environment [online], yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  14. ↑ Standard Time Zones of the World, May 2018 [online], cia.gov, maj 2018 [dostęp 2020-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-08] (ang.).
  15. ↑ a b c Russian time zones and the corresponding areas/federal subjects/districts/cities/adminstative centers [online], worldtimezone.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  16. ↑ a b Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года [online], 2010 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  17. ↑ Том 1. Численность и размещение населения [online], gks.ru [dostęp 2020-05-02].
  18. ↑ Investment guide book of the Sakha Republic (Yakutia) [online], rustrade.org.uk [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  19. ↑ a b Административно-территориальное деление [online], sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  20. ↑ a b c d e f История Якутии [online], sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2008-02-03] (ros.).
  21. ↑ Jakuck – najzimniejsze miasto na Ziemi [online], podroze.onet.pl, 21 grudnia 2012 [dostęp 2020-05-02] (pol.).
  22. ↑ Саха (Якутия). Республика [online], priroda.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  23. ↑ Sardana Ilyinichna Boyakova, Русские старожилы Якутии: культура и ландшафт [online], narfu.ru, 2012 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  24. ↑ С Днём республики! [online], 1sn.ru, 27 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  25. ↑ a b Anatoly M. Khazanov, Current Situation in Yakutia [online], 3 grudnia 1992 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  26. ↑ Принята Конституция Республики Саха (Якутия) [online], prlib.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  27. ↑ a b c Отчет об итогах деятельности за 2015 год [online], minprom.sakha.gov.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  28. ↑ Coal: Russia’s production by region 2012 [online], statista.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  29. ↑ Economy [online], yakutiatravel.com [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  30. ↑ Нефть и газ Якутии: перспективы и ограничения [online], ngv.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  31. ↑ Автомобильные коды регионов России. [online], tnspb.ru [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  32. ↑ The Coldest Horses In The World [online], rferl.org, 12 lutego 2013 [dostęp 2020-05-02] (ang.).
  33. ↑ Tomtor, Rosja – Najzimniejsze miasta na ziemi [online], turystyka.wp.pl, 16 lutego 2015 [dostęp 2020-05-02] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny Jakucji
Miasta wydzielone
Ułusy

Godło Jakucji

Podział administracyjny Rosji
Republiki
Kraje
Obwody
Miasta wydzielone
Obwody autonomiczne
Okręgi autonomiczne
Okręgi federalne

Godło Federacji Rosyjskiej

  1. ↑ a b Obszar jednostronnie inkorporowany do Rosji, na arenie międzynarodowej uznawany za część Ukrainy.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jakucja&oldid=72914841”