Jaan Teemant – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jaan Teemant (ur. 12/24 września 1872 r. w Illuste, zm. w 1941 r. lub po tej dacie) – estoński prawnik i polityk.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesna działalność[edytuj | edytuj kod]

Ukończył prywatną szkołę średnią Hugo Treffnera w Rewlu, a następnie, w 1901 r., studia prawnicze na Uniwersytecie Petersburskim. Podjął następnie praktykę w Rewlu, łącząc ją w latach 1904–1905 ze sprawowaniem funkcji radnego miejskiego. W 1905 r. brał udział w wydarzeniach rewolucyjnych^[1]. W listopadzie 1905 r. brał udział w Ogólnoestońskim Zgromadzeniu Delegatów Ludowych, z udziałem przedstawicieli miast, gmin i estońskich organizacji narodowych. Został wybrany na przewodniczącego Zgromadzenia, przewodził też bardziej radykalnej frakcji uczestników, jednak ostatecznie zjazd przyjął deklarację opracowaną przez bardziej umiarkowaną grupę Jaana Tõnissona. Żądano w niej przekształcenia Rosji w monarchię konstytucyjną, parcelacji ziemi państwowej, ograniczenia przywilejów Niemców bałtyckich i zmian granic guberni estońskiej tak, by objęła ona całe terytorium zamieszkiwane przez Estończyków^[2]. Po ogłoszeniu na ziemiach estońskich stanu wojennego w związku z falą buntów chłopskich i robotniczych, Teemant zbiegł z Rosji i został zaocznie skazany na śmierć. Do 1908 r. przebywał w Szwajcarii^[1].

Po powrocie do Rosji w 1908 r. został aresztowany, zaś w 1909 r. skazany na półtora roku więzienia, którą to karę odbył w Petersburgu, i dalsze dwa lata zesłania w guberni archangielskiej^[1]. Po zwolnieniu w 1913 r. powrócił do praktyki adwokackiej^[1].

W 1917 r. został wybrany do Estońskiego Zgromadzenia Prowincjonalnego (Maapäev) i od lipca do października tego roku był jego przewodniczącym^[1].

W niepodległej Estonii. Okres demokratyczny[edytuj | edytuj kod]

W 1919 r. został wybrany do estońskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego z ramienia Związku Agrariuszy, następnie jednak złożył mandat, by objąć stanowisko prokuratora generalnego Republiki Estonii^[1]. Zrezygnował z działalności politycznej po zakończeniu wojny o niepodległość Estonii i ponownie zaczął praktykować jako prawnik. W 1923 r. zdecydował się jednak na start do estońskiego parlamentu (Riigikogu) i odniósł wyborczy sukces. Zdobywał mandaty deputowanego również w kolejnych wyborach w Estonii, aż do zamachu stanu Konstantina Pätsa w 1934 r. i ustanowienia autorytarnych rządów^[1].

W latach 1925–1927 trzykrotnie stawał na czele estońskiego rządu, sprawując funkcję Starszego Państwa (est. Riigivanem), łączącego obowiązki głowy państwa i szefa rządu^[1]. Po raz czwarty został premierem Estonii w 1932 r. Jego rząd w okresie kryzysu gospodarczego wprowadził szereg cięć socjalnych. Mimo to jego osobista popularność pozostała wysoka^[1].

Okres rządów autorytarnych[edytuj | edytuj kod]

W 1934 r., obawiając się przejęcia władzy przez ruch wabsów, lider Związku Agrariuszy Konstantin Päts oraz gen. Johan Laidoner wspólnie przeprowadził zamach stanu i rozpoczęli wspólne sprawowanie rządów autorytarnych^[3]. Jaan Teemant protestował przeciwko demontażowi instytucji demokratycznych na ostatniej sesji rozwiązanego parlamentu, a następnie bronił w sądzie innych opozycjonistów, oskarżonych o działalność antyestońską^[1].

W 1936 r. czterej dawni Starsi Państwa: Teemant, Jaan Tõnisson, Ants Piip i Juhan Kukk) wystosowali - na łamach gazety wydawanej w Finlandii - list otwarty do Pätsa i Laidonera, domagając się powrotu do demokratycznych zasad sprawowania władzy, jednak ich wystąpienie zostało zignorowane^[4]. Teemant mógł kontynuować praktykę adwokacką, był również członkiem komisji koordynującej wyjazdy Niemców bałtyckich do III Rzeszy^[1].

W 1940 r., po wkroczeniu wojsk radzieckich do Estonii, Jaan Teemant został aresztowany przez NKWD. W lutym 1941 r. został skazany na dziesięć lat więzienia przez radziecki sąd wojskowy. O jego dalszych losach nie ma wiarygodnych informacji^[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l T. Miljan, Historical..., s. 449-450.
↑ J. Lewandowski, Historia..., s. 149.
↑ J. Lewandowski, Historia..., s. 196.
↑ T. Miljan, Historical..., s. 147.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

JanJ. Lewandowski JanJ., Historia Estonii, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, ISBN 83-04-04528-1, OCLC 830494781 .
ToivoT. Miljan ToivoT., Historical Dictionary of Estonia, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, ISBN 0-8108-4904-6, OCLC 694772538 .

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l T. Miljan, Historical..., s. 449-450.

[2] J. Lewandowski, Historia..., s. 149.

[3] J. Lewandowski, Historia..., s. 196.

[4] T. Miljan, Historical..., s. 147.

[1]

[2]

[3]

[4]

1918–1939	Konstantin Päts (1918–1919) Jaan Poska (1919) Otto Strandman (1919) Jaan Tõnisson (1919–1920) Ado Birk (1920) Jaan Tõnisson (1920) Ants Piip (1920–1921) Konstantin Päts (1921–1922) Juhan Kukk (1922–1923) Konstantin Päts (1923–1924) Friedrich Akel (1924) Jüri Jaakson (1924–1925) Jaan Teemant (1925–1927) Jaan Tõnisson (1927–1928) August Rei (1928–1929) Otto Strandman (1929–1931) Konstantin Päts (1931–1932) Jaan Teemant (1932) Karl August Einbund (1932) Konstantin Päts (1932–1933) Jaan Tõnisson (1933) Konstantin Päts (1933–1938) Kaarel Eenpalu (1938–1939)
1939–1940	Jüri Uluots (1939–1940) Johannes Vares (1940)
Od 1991	Mart Laar (1992–1994) Andres Tarand (1994–1995) Tiit Vähi (1995–1997) Mart Siimann (1997–1999) Mart Laar (1999–2002) Siim Kallas (2002–2003) Juhan Parts (2003–2005) Andrus Ansip (2005–2014) Taavi Rõivas (2014–2016) Jüri Ratas (2016–2021) Kaja Kallas (od 2021)