Iwaniska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Iwaniska
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Iwaniskach
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	opatowski
Gmina	Iwaniska
Prawa miejskie	1403–1870, od 2022
Burmistrz	Marek Staniek
Powierzchnia	5,98 km²
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności	; 1322
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-570
Tablice rejestracyjne	TOP
	Położenie na mapie gminy Iwaniska Iwaniska
	Położenie na mapie Polski Iwaniska
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Iwaniska
	Położenie na mapie powiatu opatowskiego Iwaniska
	50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000
TERC (TERYT)	2606024
SIMC	0793673
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Iwaniska – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska^[5]. Jest zarazem siedzibą tejże gminy.

Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku^[6], w 2022 odzyskały prawa miejskie^[7].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miasto położone jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.

Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy, a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.

Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.

Integralne części miasta Iwaniska^[8]^[9]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0793680	Płaszczyzna	osada
0793696	Podlesie	przysiółek
0793704	Zabłocie	przysiółek

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.

W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński^[10].

W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.

Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.

W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii. Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Iwaniska. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

Urodzeni w Iwaniskach[edytuj | edytuj kod]

Andrzej Poniedzielski (1954) – poeta, autor tekstów piosenek, humorysta i twórca scenariuszy.
Sławomir Berdychowski (1968-2016) żołnierz, pułkownik Wojsk Specjalnych
Mateusz Masternak (1987) – bokser, mistrz Europy federacji EBU, żołnierz zawodowy.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Neogotycki kościół parafialny pw. św. Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu kościoła modrzewiowego ufundowanego przez Władysława Morsztyna w 1718 r., który spłonął w 1898 r.).

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)^[11].

Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)^[11].
Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W Iwaniskach, od 15.08.1996 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Iwaniska, występujący w sezonie 2023/24 w A klasie, będącej siódmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08] .
↑ 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku. www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01]. (pol.).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ GUS. Rejestr TERYT.
↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.
↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 36 [dostęp 2015-11-23] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Oficjalna strona Gminy Iwaniska
Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 312 .
Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 616 .
Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736 .

[1] Dz.U. z 2021 r. poz. 1395

[bdl-2] Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[4] Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08] .

[5] 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku. www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01]. (pol.).

[6] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.

[dziennikdwadwa-7] Dz.U. z 2021 r. poz. 1395

[R2013-8] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[teryt-9] GUS. Rejestr TERYT.

[10] Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.

[zabytek-11] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 36 [dostęp 2015-11-23] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Miasto	Iwaniska
części miasta	Podlesie Zabłocie
Wsie	Boduszów Borków Dziewiątle Garbowice Gryzikamień Jastrzębska Wola Kamieniec Kopiec Krępa Kujawy Łopatno Marianów Mydłów Nowa Łagowica Przepiórów Radwan Stara Łagowica Stobiec Tęcza Toporów Ujazd Wojnowice Wygiełzów Wzory Zaldów
Osada	Płaszczyzna
Integralne części wsi	Albinów Borków-Kolonia Chrusty Daleszyce Dąbrowa Garbowice-Kolonia Góra Wygiełzowska Haliszka Jastrzębska Wola-Kolonia Józefin Kamienna Góra Kolonie (Dziewiątle) Kolonie (Kamieniec) Kolonie (Przepiórów) Kolonie Kujawskie Konstantynów Kopanina Krasków Krępa Dolna Krępa Górna Łopacianka Łopatno-Kolonia Markowszczyzna Michałów (Jastrzębska Wola) Michałów (Skolankowska Wola) Minków Młynki Mydłowiec Mydłów-Kolonia Niwa Kopieczna Nowa Wieś Odcinki Oporów Oporówek Pipała Planta Płaszczyzna Podgórze Podlas Podlesie (Jastrzębska Wola) Podzaldów Poręba (Stobiec) Poręba (Wzory) Radwanówek Rudki (Dziewiątle) Rudki (Mydłów) Sławota Sobiekurów Stara Wieś (Przepiórów) Stara Wieś (Wojnowice) Stobiec-Kolonie Stobiec-Wieś Świnia Krzywda Tadysów Trzeszczeniec Ujazd-Kolonia Zagościniec Zagrody Zamajdanie Zielonka

Miasta	Iwaniska Opatów Ożarów
Gminy miejsko-wiejskie	Iwaniska Opatów Ożarów
Gminy wiejskie	Baćkowice Lipnik Sadowie Tarłów Wojciechowice

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Ćmielów (do 1870 i od 1962) Denków (do 1870) Gliniany (do 1870) Iwaniska (do 1870) Kunów (do 1870) Lasocin (do 1870) Łagów (do 1870) Opatów Ostrowiec (Świętokrzyski) (do 1951 →) Ożarów (do 1870) Raków (do 1870) Słupia Nowa (do 1870) Waśniów (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Ćmielów (do 1962)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Baćkowice Baszowice (do 1870) Bodzechów Boksyce (do 1954) Częstocice (do 1954) Czyżów (Szlachecki) (do 1954) Ćmielów (od 1870) Dębno (do 1870) Gęsice (do 1954) Grzegorzowice (do 1954) Iwaniska Jakubowice (do 1870) Julianów (do 1954) Krzczonowice (do 1870) Kunów (od 1870) Lasocin (1870–1954) Łagów Malkowice (do 1954) Modliborzyce (do 1954) Nietulisko (do 1870) Nos(k)ów (do 1870) Opatów Ożarów (od 1870) Piórków (do 1954) Rembów (do 1954) Ruda Kościelna (do 1954) Sadowie Słupia Nowa (1870–87 →) Szewna (od 1973) Waśniów (od 1870) Wojciechowice
Gromady (1954–72)	Baćkowice (1954–72) Bardo (1954–68) Bidziny (1954–72) Biskupice (1954–72) Bodzechów (1954–72) Bogusławice (1961–72) Boleszyn (1954–61) Boria (1954–72) Brzezie (1954–58) Brzozowa (1954–59) Brzóstowa (1954–61) Bukowie (1954–61) Chmielów (1954–72) Chocimów (1961–68) Cząstków (1954–61 (→)) Czyżów Szlachecki (1954–61 →) Ćmielów (1954) Ćmielów (1961–72) Dębno (1954–59) Dębowa Wola (1961–72) Garbowiec (1954–61) Gęsice (1954–59) Gierczyce (1954–72) Gliniany (1954–61) Grocholice (1954–61) Iwaniska (1954–72) Jakubowice (1954–61 →) Janik (1954–58) Janików (1954–72) Janowice (1954–61) Jędrzejowice (1954–72) Julianów (1954–59) Jurkowice (1954–68) Karwów (1954–56) Kobylany (1954–72) Kornacice (1954–61) Kunów (1954–72) Lasocin (1954–72) Linów (1954–61 →) Łagów (1954–72) Marianów (1954–68) Miłkowska Karczma (1954–61) Miłków (1954–59) Miłoszowice (1954 →) Modliborzyce (1954–72) Momina (1954–72) Niedźwiedź (1954–55 →) Nieskurzów (1954–58) Nietulisko (1954–68) Oficjałów (1956–61) Opatów (1961–72) Ożarów (1954–72) Piórków (1954–72) Płucki (1954–58) Podszkodzie (1954–59) Przepaść (1954–59) Przepiórów (1961–72) Przeuszyn (1954–72) Raków (1954–72 (→)) Rembów (1954–59) Ruda Kościelna (1954–61) Sadowie (1954–72) Sarnia Zwola (1954–72) Sarnówek (1954–61) Słupia Nadbrzeżna (1954–72) Słupia Stara (1954–68) Sobótka (1954–61 (→)) Staw Kunowski (1954–59 (→)) Stobiec (1954–59) Stodoły (1954–59) Sudół (1954–59) Szewna (1954–72) Szumsko (1954–72) Ujazd (1954–59) Waśniów (1954–72) Wojciechowice (1954–72) Wola Malkowska (1954 →) Wólka Lipowa (1954–72) Wszachów (1954–58) Zbelutka / Nowa Zbelutka (1954–72) Złota Woda (1954–59) Zwola (1954–58)