Irena Nadolna-Szatyłowska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Irena Nadolna-Szatyłowska (ur. 25 stycznia 1932, zm. 26 czerwca 2024^[1][2]) – polska nauczycielka, pierwsza na świecie i jedyna w Polsce licencjonowana sędzia żużlowa, pasjonatka szybownictwa, spadochroniarstwa i żużla^[3][4][5]. Nazywana „żelazną damą” polskiego żużla^[6].

Urodziła się w Wielkim Klinczu w okolicach Kościerzyny^[7] jako córka Maksymiliana Nadolnego^[8]. Uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie^[3]. Planowała studia w Oficerskiej Szkole Lotniczej Wojska Polskiego w Dęblinie, jednak nie dostała zgody rodziców^[6]. Ukończyła studia pedagogiczne. W latach 1952–1953 pracowała jako nauczycielka w szkole w Piechowicach, później w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Kościerzynie, później w Dyrekcji Okręgowej Szkolenia Zawodowego w Gdańsku^[3].

Ukończyła lotnicze kursy teoretyczne i praktyczne na lotnisku we Wrzeszczu^[4]. Pierwszy lot szybowcem odbyła w 1956 roku. Jeździła na pokazy lotnicze i skakała ze spadochronem. 1 maja 1958, podczas uroczystości miejskich związanych z obchodami 1 maja, przeleciała szybowcem nad tłumem zebranym niedaleko Dworca Głównego w Gdańsku. Musiała awaryjnie lądować, ale przelot odbił się szerokim echem w prasie krajowej^[3].

Po uzyskaniu prawa jazdy na samochód i motocykl zaproponowano jej dołączenie do sekcji dziewcząt w klubie motocyklowym^[4]. Sport żużlowy zaczęła uprawiać w roku 1955^[6]. Jej trenerem był żużlowiec Jerzy Dąbrowski, motocyklista z doświadczeniem zdobytym w latach 30. i 40. XX w. Następnie pełniła funkcję wirażowej^[4]. Od 1955 brała udział w ogólnopolskich rajdach motocyklowych kobiet jako jedna z 30 zawodniczek^[3][6].

W 1964 zdobyła licencję sędzi żużlowej^[3][4]. Sprzymierzeńcami w dążeniu do uzyskania przez nią licencji byli Rościsław Słowiecki i Władysław Pietrzak. Drugi agitował w Międzynarodowej Federacji Motocyklowej, by ta zrobiła wyjątek dla kobiety, ponieważ przepisy FIM nie przewidywały dotąd, że kobieta może sędziować zawody^[9]. W nowej roli debiutowała 6 września 1964^[3], sędziując mecz Stali Toruń z Tramwajarzem Łódź^[10]. Cieszyła się zaufaniem i sympatią polskich gwiazd żużla^[7]. Jej pracę docenili zagraniczni żużlowcy, np. Ove Fundin, choć nie od razu^[9]. Początkowo podważano jej kompetencje. Wielokrotnie doświadczyła seksizmu ze strony przedstawicieli środowiska zawodowego^[3] i pomyłek, np. w nazwisku, popełnianych przez dziennikarzy^[4]. Zyskała uznanie kibiców^[10]. W 1977 skończyła seminarium dla sędziów wyścigów międzynarodowych. Sędziowała 224 imprezy, w tym 32 międzynarodowe. Karierę zakończyła 25 października 1987, a ostatnim jej występem było sędziowanie podczas Turnieju o Łańcuch Herbowy^[3] w Ostrowie Wielkopolskim^[4]. Wówczas 12 tys. kibiców odśpiewało jej Sto lat^[9].

W 1986 była członkinią ORMO^[8].

W latach 1987–1990 pełniła funkcję komisarza sportowego Głównej Komisji Sportu Żużlowego. Szkoliła przyszłych sędziów^[3]. Prowadziła seminaria, była komisarzem zawodów^[9], do 1992^[4] prowadziła chronometraż^[9].

Do 1999 była wizytatorką szkół zawodowych w Pomorskim Kuratorium Oświaty w Gdańsku^[3].

Mieszkała w Gdańsku w pobliżu stadionu żużlowego. Do śmierci brała udział w zawodach żużlowych jako kibicka^[3].

W 2001 znalazła się w plebiscycie Gdańszczanin tysiąclecia organizowanym przez wydawany na Pomorzu Gdańskim (szczególnie w Trójmieście) miesięcznik „30 Dni”^[11].

Była jedną z bohaterek projektu o kobietach Gdańska pt. Gdańskie miniatury (spacer w 2013 pod hasłem Kobiety z charakterem). Materiały opracował Krzysztof Murawski^[12][13].

Jest jedną z bohaterek trasy prekursorek po Starym i Głównym Mieście w Gdańsku, powstałej w ramach projektu Metropolitanka, organizowanej przez Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku. Autorką trasy jest Anna Zielińska-Fedoruk^[14].

W 2018 roku powstał dedykowany jej biogram w ramach projektu Stowarzyszenia Arteria i Instytutu Kultury Miejskiej "100 kobiet na 100-lecie praw wyborczych” dofinansowanego ze środków Miasta Gdańska^[3].

W 2021 twórczynie projektu Metropolitanka działającego przy Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku^[15] przygotowały serię podcastów pod hasłem Pionierki. Jedną z bohaterek jest Irena Nadolna-Szatyłowska^[16]. Jest też bohaterką cyklicznych spacerów prowadzonych przez twórczynie projektu^[14].

29 maja 2024 Irenę Nadolną-Szatyłowską wpisano do Księgi Rekordów Guinnessa jako pierwszą kobietę sędzię żużlową na świecie. Planowany przy tej okazji mural jej poświęcony^{[5][17][18][19]} odsłonięto 6 września 2024, w 60. rocznicę jej debiutu sędziowskiego^[20][21]. Autorem muralu jest gdański artysta Piotr Jaworski. Mural umieszczono na podporze wiaduktu przy ul. Elbląskiej w Gdańsku, w pobliżu stadionu żużlowego i mieszkania bohaterki, w miejscu, które sama wybrała. Inicjatorkami upamiętnienia są dziennikarka radiowa Magdalena Świerczyńska-Dolot oraz przewodniczka i edukatorka Anna Zielińska-Fedoruk. One również zainicjowały wpisanie bohaterki do Księgi Rekordów Guinnessa. Mural powstał na podstawie jej portretu wykonanego przez fotografa Krzysztofa Mystkowskiego^[22][23][24].

• Pachnąca metanolem – reportaż Magdy Świerczyńskiej-Dolot w Radiu Gdańsk o Irena Nadolnej-Szatyłowskiej [2017]
• Podcast o Irenie Nadolnej-Szatyłowskiej [2021]
• Fanpage na Facebooku