Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy” – Wikipedia, wolna encyklopedia

Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy”
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Adres

Inowrocław
ul. Fabryczna 4

Data założenia

1879

Forma prawna

spółka akcyjna

Nr KRS

0000270628

Zatrudnienie

600

Położenie na mapie Inowrocławia
Mapa konturowa Inowrocławia, na dole znajduje się punkt z opisem „Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy””
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy””
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy””
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego
Mapa konturowa powiatu inowrocławskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy””
Ziemia52°45′05″N 18°15′12″E/52,751389 18,253333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Zakład w Mątwach w krajobrazie Kujaw

Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy” (Soda Polska Ciech S.A. – zakład Inowrocław) – fabryka przemysłu chemicznego w Inowrocławiu-Mątwach założona w 1879 roku, w 1996 przejęta przez koncern Ciech, od 2007 należąca do grupy kapitałowej Soda Polska Ciech S.A.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]

Zakład zlokalizowany jest w południowej części Inowrocławia na osiedlu Mątwy nad rzeką Notecią.

Produkty[edytuj | edytuj kod]

Podstawowymi produktami zakładów są: soda kalcynowana lekka i ciężka, soda oczyszczona, chlorek wapnia, kreda strącana, a także żele krzemionkowe, zeolity i sita molekularne, hopkalit, osuszacz cynkowo-wapniowy oraz kreda nawozowa[1]. Mają one zastosowanie w przemysłach: chemicznym, metalurgicznym, spożywczym, paszowym i farmaceutycznym[2].

Zatrudnienie[edytuj | edytuj kod]

W 2005 roku zatrudnienie w zakładzie sięgało 600 osób[2].

Ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]

Solnisko w Mątwach. Na zdjęciu muchotrzew solniskowy z domieszką solirodu zielnego

Zakład wpływa na zasolenie okolicznej ziemi. W jego okolicach wytworzyło się antropogeniczne podmokłe solnisko z zespołem mannicy odstającej i soliroda zielnego[3].

Począwszy od lat 90 XX w. w zakładzie inwestowano w różne rozwiązania dotyczące ochrony środowiska m.in.: instalację odwadniania szlamów poprodukcyjnych (szlamy są wykorzystywane do produkcji nawozu wapniowego), instalację odsiarczania spalin, barierowe drenaże na składowiskach odpadów chroniące grunty przed podtapianiem i zasalaniem, uszczelnienia stawów odpadowych[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przedsiębiorstwo pod firmą Chemische Fabrik Montwy, Robert Suermondt und Co. zostało założone w 1879 roku z inicjatywy niemieckiego bankiera Roberta Suermondta[1]. Założenie przedsiębiorstwa miało związek z rozwojem przemysłu solnego w Inowrocławiu (od 1871), gdzie już w 1884 roku działały: państwowa kopalnia i warzelnia soli oraz prywatna kopalnia Friedricha Grundmanna (zał. 1873), która otrzymała zlecenie na dostawy solanki do nowo budowanej fabryki sody[4]. Już w 1882 roku ruszyła produkcja sody bezwodnej z wydajnością 10 ton na dobę[5][6].

Lokalizacja w Mątwach nad Notecią umożliwiała dostęp do niezbędnych do produkcji sody surowców: wody, solanki (z kopalni Grundmanna) oraz wapienia z kamieniołomów w Piechcinie i Wapiennie (późniejsza cementownia Kujawy)[6]. Do wytwarzania sody początkowo wykorzystywano metodę okresową Hoenigmanna. W latach 90. XIX wieku dzienna produkcja fabryki pokrywała roczne zapotrzebowanie na sodę w całej Prowincji Poznańskiej[7].

W 1904 prywatną kopalnię soli F. Grundmanna w Inowrocławiu („Steinsalzbergwerk Inowrazlaw”) i fabrykę sody połączono w spółkę akcyjną „Steinsalz und Soda Werke” (Zakłady soli kamiennej i sody). W 1907 roku przedsiębiorstwo przeszło na własność belgijskiego koncernu Solvay, do którego należały też zakłady sodowe w Borku Fałęckim (zob. Kalendarium historii Krakowa) oraz kopalnia soli w Wapnie. Podjęto wówczas produkcję sody kaustycznej (5 ton na dobę) oraz sody krystalicznej (1 tona na dobę)[7]. Zatrudnienie sięgało 250 pracowników[7].

Przy pomocy belgijskich specjalistów zmodernizowano fabrykę i wprowadzono nową technologię produkcji sody, tak zwaną amoniakalną, bardziej ekonomiczną, wynalezioną przez twórcę koncernu – Ernesta Solvaya. Wskutek rabunkowej eksploatacji podziemnych złóż soli, w 1907 kopalnie w Inowrocławiu zostały zalane przez wody podziemne, co spowodowało w konsekwencji zapadliska gruntu (zniszczone zostały m.in.: fragment kościoła Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, linii kolejowej do Kruszwicy oraz domy mieszkalne). W tej sytuacji pobierano solankę z zatopionych kopalń, a po 1920 roku z odwiertów na zachód od ul. Poznańskiej o głębokości 400–700 m.

W latach 1921–1939 fabryka wchodziła w skład oddziału „Zakłady Solvay w Polsce”[5][6]. W 1923 zakłady podjęły budowę nowej kopalni, zlokalizowanej na polu „Solno” w południowej części Inowrocławia. W 1929 oddano do użytku szyb „Solno I”, w którym wydobywano solankę od 1932 roku (był to zaczątek nowej kopalni soli w Inowrocławiu istniejącej do 1986 roku). W 1921 zatrudnienie w zakładzie sięgało 367 pracowników, a w 1938 – 633[8]. W czasie wielkiego kryzysu (1929-1933) zamknięto oddział sody kaustycznej oraz ograniczono liczbę godzin pracy. Głównymi produktami zakładu były: soda amoniakalna ciężka, krystaliczna i oczyszczona[8]. Odbudowa potencjału produkcyjnego trwała w latach 1935–1939[1].

W czasie II wojny światowej fabryka znalazła się pod zarządem niemieckim. Zatrudnienie w listopadzie 1939 sięgało 540 osób[9].

Fabryka nie została zniszczona w czasie wojny, więc produkcję wznowiono już w maju 1945 roku[6]. Początkowo dyrektorem był Ernest Pischinger, kierownik Katedry Chemii Technicznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UMK w Toruniu (wcześniej – pracownik zakładów w Borku Fałęckim, później – rektor Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy)[10].

Solankę do zakładu dostarczały Inowrocławskie Kopalnie Soli „Solino”. W okresie PRL były największym zakładem przemysłu chemicznego Inowrocławia[11]. W latach 1946–1949 rozbudowa zakładu i jego mocy produkcyjnych odbywała się metodą adaptacji istniejących pomieszczeń. W halach po zlikwidowanej cukrowni w Mątwach uruchomiono oddział produkcji kredy strącanej dla potrzeb przemysłu gumowego[12]. W latach 50 XX w. w ramach inwestycji planu sześcioletniego zainstalowano nowe urządzenia, m.in. kolumny karbonizacyjne, chłodnice ociekowe solanki, turbosprężarki, aparaty do dekarbonizacji sody, pompy wirowe, filtry obrotowe, piece wapienne, zbiorniki itp.[12] Z powodu narastającego deficytu energii zbudowano własną elektrociepłownię, a także kolejkę linową do transportu wapienia z kamieniołomów w Piechcinie[12]. W 1951 roku otwarto laboratorium badawcze, które opracowało szereg rozwiązań służących poprawie jakości wyrobów, wzrostowi wydajności procesów technologicznych oraz poprawie ekonomiczności produkcji. W latach 70. zbudowano rurociąg o długości 9 km, który dostarczał w sposób ciągły solankę z kopalni soli w Górze k. Inowrocławia. W latach 1947–1960 wielkość produkcji wzrosła trzykrotnie, a zatrudnienie w 1977 sięgnęło 2,2 tys. osób[11].

Jak wiele przedsiębiorstw w okresie PRL, fabryka dysponowała własną gastronomią, organizowała wczasy dla pracowników oraz budowała mieszkania zakładowe. W 1952 zakład posiadał 50 domów, w których mieszkało 14% załogi przedsiębiorstwa[13]. Mimo tego blisko ponad 80% pracowników dojeżdżało do pracy z miejscowości odległych do 20 km[13]. Dotkliwym problemem były trudne warunki pracy: zapylenie i słaba wentylacja hal fabrycznych, hałas maszyn i urządzeń[14].

W latach 50 i 60 XX w. zakłady wytwarzały kredę strącaną, chlorek wapnia, sodę ciężką i kaustyczną[15]. W latach 70. w ogólnym asortymencie produkcji znajdowało się 40 wyrobów, głównie półproduktów[16]. W 1975 fabryka wyprodukowała m.in. 215 tys. ton sody, 30 tys. ton węglanu wapnia. 50 tys. ton chlorków wapnia oraz inne wyroby, z których około 20%[16]. część przeznaczono na eksport (w tym 100% produkcji chlorku wapniowego w płatkach)[11].

W 1979 uporządkowano strukturę wewnętrzną zakładu poprzez wyodrębnienie trzech wydziałów: sody kalcynowanej (M I), sody ciężkiej (M II), utylizacji (M III)[12]. W październiku 1979 obok starej fabryki oddano do użytku nowoczesną Wytwórnię Sody Ciężkiej „Mątwy II” z licencyjną linią technologiczną zakupioną w RFN i Francji[1]. Produkowany w niej był węglan sodu o gęstości nasypowej 900–1000 kg/m³. Zastosowano prototypową technologię utylizacji szlamów podestylacyjnych, które były wykorzystywane do produkcji kredy nawozowej[6][17]. Ze względów oszczędnościowych, wynikających z niedowładu gospodarki centralnie planowanej, nie wykonano jednak całej linii technologicznej oraz nie zapewniono serwisu i części zamiennych do maszyn[12].

W latach 80 XX w. park maszynowy zakładu był wyeksploatowany, a hale wymagały gruntownych remontów[12]. Narastającym problemem było zanieczyszczenie środowiska. Wokół zakładu rosły hałdy odpadów (szlamy płynne, żużel, popiół, odpadki z tasowania wapna)[18]. Na początku lat 90 XX w. fabryka znajdowała się na liście 80 zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska w Polsce[2].

W 1991 nastąpiła komercjalizacja przedsiębiorstwa poprzez przekształcenie w spółkę akcyjną Skarbu Państwa[1]. Zakłady uzyskały w 1996 roku Certyfikat ISO 9001, a w 1999 roku Certyfikat ISO 14001. W 2005 roku Inowrocławskie Zakłady Chemiczne Soda Mątwy S.A. zostały wpisane do Złotej Księgi Przedsiębiorstw Fair Play 2005[17]. W końcu 2008 roku poziom rocznej produkcji sody osiągnął 600 tys. ton[6].

28 sierpnia 1996 roku większościowy pakiet akcji Inowrocławskich Zakładów Chemicznych Soda-Mątwy S.A. oraz Janikowskich Zakładów Sodowych „Janikosoda” S.A. nabył od Skarbu Państwa Ciech S.A., który stworzył holding przedsiębiorstw sodowych[1]. W umowie prywatyzacyjnej Ciech zobowiązał się do zainwestowania w zakłady Soda-Mątwy 128 mln USD w okresie 10 lat, z czego połowę w ciągu trzech pierwszych lat[1]. Pieniądze przeznaczono na poprawę jakości produktów, modernizację parku maszynowego oraz zmniejszenie uciążliwości zakładów dla środowiska. W procesie restrukturyzacji wydzielono wydziały pomocnicze, m.in. Transoda Sp. z o.o. (transport kolejowy), Elektrociepłownie Kujawskie Sp. z o.o. (energetyka)[1]. W 2007 oba zakłady sodowe: w Inowrocławiu-Mątwach i Janikowie połączono w jedną spółkę Ciech Soda Polska S.A.[2]

Nazwy:

  • 1879-1907 – Chemische Fabrik Montwy, Robert Suermondt und Co.
  • 1907-1921 – oddział koncernu Solvay
  • 1921-1939 – Zakłady Solvay w Polsce
  • 1945-1991 – Inowrocławskie Zakłady Chemiczne im. Bolesława Rumińskiego w Mątwach koło Inowrocławia
  • 1991-2007 – Inowrocławskie Zakłady Chemiczne Soda-Mątwy S.A.
  • od 2007 – w składzie Soda Polska Ciech S.A.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i Ewa Spasówka, Prezentacje polskich firm chemicznych – Inowrocławskie Zakłady Chemiczne Soda-Matwy SA, „Przemysł Chemiczny”, 2/2004, art. nr 6515.
  2. ↑ a b c d Zakłady produkcyjne które posiadały istotny wpływ na społeczność Janikowa, Towarzystwo Przyjaciół Janikowa [zarchiwizowane 2017-09-12].
  3. ↑ Agnieszka Piernik, Ewa Kaźmierczak, Lucjan Rutkowski. Differentiation of vegetation in a saline grassland in the vicinity of Inowrocław Soda Plants at Mątwy. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 65 (3–4), s. 349–356, 1996. (ang.). 
  4. ↑ Historia kopalni soli w Inowrocławiu, www.inowroclawfakty.pl [zarchiwizowane 2017-09-20].
  5. ↑ a b Katarzyna Kościelska, Mątwy mają już 130 lat, Gazeta CIECH. Magazyn pracowników grupy chemicznej Ciech, maj 2009, www.ciech.com/PL/Dziennikarze (obecnie niedostępny).
  6. ↑ a b c d e f Zakład Produkcyjny SODA MĄTWY, [w:] Struktura spółki [online], www.sodapolskaciech.pl [zarchiwizowane 2011-12-31].
  7. ↑ a b c Jadwiga Brzezichowa: Przeobrażenia gospodarcze miasta w okresie zaboru pruskiego (1815-1919), [w:] Dzieje Inowrocławia tom 1 (do 1919 r.) Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań – Toruń 1978, s. 316–329.
  8. ↑ a b Mieczysław Wojciechowski: Inowrocław w okresie międzywojennym (1919-1939), [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań – Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. s. 17–18.
  9. ↑ Jan Sziling: W latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945), [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań – Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. s. 136–137.
  10. ↑ Ernest Pischinger. [w:] Rektorzy w historii ATR [on-line]. www.utp.edu.pl. [dostęp 2011-09-23]. (pol.).
  11. ↑ a b c Henryk Rochnowski: Zarys przemian społeczno-gospodarczych Inowrocławia w latach 1945–1977, [w:] Dzieje Inowrocławia tom 2 (od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych). Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa – Poznań – Toruń 1982. ISBN 83-01-03637-0. s. 250–255.
  12. ↑ a b c d e f Kamosiński Sławomir, Przemiany w technice i technologii produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 75–179, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  13. ↑ a b Kamosiński Sławomir, Pracownicy przemysłu, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 259–307, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  14. ↑ Kamosiński Sławomir, Bezpieczeństwo i higiena pracy, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 308–315, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  15. ↑ Kamosiński Sławomir, Jakość produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 180–234, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  16. ↑ a b Kamosiński Sławomir, Kierunki i asortyment eksportu, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 235–258, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  17. ↑ a b Złote Certyfikaty „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2005. [w:] Gazetw.pl [on-line]. Agora SA. [dostęp 2016-09-20]. (pol.).
  18. ↑ Kamosiński Sławomir, Przemysł, a ochrona środowiska naturalnego, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 335–341, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Inowrocławskie_Zakłady_Chemiczne_„Soda-Mątwy”&oldid=71691019”