Historia Marynarki Wojennej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Mapa Zatoki Puckiej z 1655, na szeregu wysepek tworzących dzisiejszą Mierzeję Helską zaznaczone są twierdze Rzeczypospolitej: Władysławowo (Vladislausburg, dziś Chałupy w gminie Władysławowo) i Kazimierzowo (Casimirs Schanz, dziś Kuźnica, część Jastarni)
Polska bandera z czasów powstania styczniowego dla zakupionego przez Zamoyskich i Czartoryskich okrętu „Princess”, który jako „Kiliński” lub „Kościuszko” miał wejść pod brytyjską banderą do walki z Marynarką Wojenną Imperium Rosyjskiego na Morzu Czarnym, okręt skonfiskowała Armada Española pod naciskiem ambasady rosyjskiej
ORP „Błyskawica”
Brytyjski plakat propagandowy z II wojny światowej z hasłem: „Polska marynarka ramię w ramię z Brytanią”.
Galeon „Smok”

Historia Marynarki Wojennej – dzieje oraz struktury polskiej Marynarki Wojennej. Zawiera opis historii Marynarki Wojennej od czasów powstania oddziałów kaperskich i pierwszej w Polsce regularnej floty wojennej. Wymienia również struktury organizacyjne Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej po I wojnie światowej.

Dzieje[edytuj | edytuj kod]

Korona Królestwa Polskiego i Rzeczpospolita Obojga Narodów[edytuj | edytuj kod]

Początek wojenno-morskiej obecności Polski datuje się na 1463, kiedy to w czasie trwania wojny trzynastoletniej połączona flota gdańsko-elbląska pokonała flotę krzyżacką w bitwie na Zalewie Wiślanym[1]. Za panowania Zygmunta I Starego nastąpił rozwój polskiej floty wojennej. Utworzona w 1517 polska flota kaperska wzięła udział w wojnie litewsko-moskiewskiej 1512-1522. Operując na wschodnim Bałtyku, przerywała handel morski pomiędzy Wielkim Księstwem Moskiewskim a krajami zachodnioeuropejskimi, dostarczającymi Wasylowi III najniezbędniejszych materiałów wojennych. W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521 flota ta wzięła udział w blokadzie Królewca[1]. Jednak po zawarciu w 1522 rozejmu, kończącego wojnę litewsko-moskiewską zlikwidowano flotę kaperską. W związku z narastającym zagrożeniem ze strony Rosji i Szwecji[2] 1561, w odpowiedzi na manifest królewski powstała zorganizowana flota kaperska, zwana także flotą strażników morza. W 1568 powołano Komisję Morską, pierwszy polski urząd morski do zadań którego należała organizacja floty kaperskiej, a od 1570 tworzenie regularnej polskiej floty wojennej[2]. W 1571 komisja ta opracowała artykuły morskie, które stanowiły pierwszy polski regulamin służby okrętowej. 29 lipca 1571 flota duńska zaatakowała niespodziewanie polską flotę kaperską stacjonującą w Pucku i uprowadziła jej okręty do Kopenhagi. Spowodowało to potrzebę tworzenia polskiej regularnej marynarki wojennej. W 1572 zakończono budowę galeonu Smok, w następnych latach wybudowano dalsze jednostki, jednak rozbudowę floty przerwano. Polską flotę wojenną wskrzesił na krótko Stefan Batory w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem, powierzając jej w zadaniu blokadę tego portu[2].

Od 1601 zaczęto budować pierwsze zawodowe siły morskie – królewską flotę wojenną, która prowadziła działania przeciwko Rosjanom i Szwedom. W 1626 powstała Komisja Okrętów Królewskich, która organizowała eskadry floty polskiej[2]. Największym i zarazem ostatnim zwycięstwem okrętów królewskich było pokonanie eskadry szwedzkiej w bitwie pod Oliwą.

Podczas III wojny północnej król August II Mocny powołał w 1700 roku flotę kaperską, która przez kilka miesięcy działała z Pucka i Helu przeciwko statkom szwedzkim[3].

Pierwszą polską uczelnią morską, kształcącą adeptów marynarki wojennej była założona w 1780 przez wojewodę wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła Szkoła Majtków w Nieświeżu.

Polska pod zaborami[edytuj | edytuj kod]

W czasie trwania powstania listopadowego próbowano dostarczać broń drogą morską na Litwę i zrealizowano tzw. wyprawę morską Jerzmanowskiego. Niestety okręt dotarł tam zbyt późno. Pojawił się tam gdy już na Litwie nie było większych oddziałów powstańczych, więc musiał zawrócić. Podobny projekt realizowano też w czasie trwania powstania styczniowego. Wysłano z Londynu tzw. wyprawę morską Łapińskiego. Tutaj przeszkód było znacznie więcej. W ostatnim etapie wyprawy przeprowadzono próbę desantu morskiego. Podczas jego trwania zatonęła jedna z łodzi i utonęło 24 ochotników. Wyprawa więc ostatecznie zakończyła się niepowodzeniem. 

Podczas powstania styczniowego planowano utworzyć marynarkę wojenną. Jej dowodzeniem miała się zająć Organizacja Główna Narodowych Sił Morskich, która powstała w 1863 przy Rządzie Narodowym. Po upadku powstania na Ukrainie w 1864 zaniechano planów budowy floty wojennej.

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Marynarka Wojenna (II RP).

Krótko po odzyskaniu niepodległości w 1918 rozpoczęto budowę polskiej Marynarki Wojennej. W latach 20. trzon floty stanowiły poniemieckie trałowce i torpedowce. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej marynarze uczestniczyli w działaniach piechoty na froncie. Znaczący rozwój Marynarki Wojennej nastąpił dopiero w latach 30., kiedy do służby trafiły, zbudowane głównie zagranicą, nowoczesne niszczyciele, okręty podwodne i okręty minowe (trałowce, stawiacz min) oraz samoloty rozpoznawcze.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polska Marynarka Wojenna.

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 polska Obrona Wybrzeża nie miała szans nawiązania równorzędnej walki z przeważającą armią niemiecką. Pierwsze działania wojenne Polskiej Marynarki Wojennej (PMW) miały miejsce w 1939 roku w czasie obrony wybrzeża. Trzy niszczyciele zostały wycofane z Morza Bałtyckiego do Wielkiej Brytanii jeszcze przed wybuchem wojny. Podczas II wojny światowej w skład PMW wchodziło łącznie 27 okrętów (dwa krążowniki, dziewięć niszczycieli, pięć okrętów podwodnych i 11 kutrów torpedowych), które przebyły w sumie 1,2 mln mil morskich, eskortowały 787 konwojów. Okręty PMW przeprowadziły 1162 patroli oraz operacji wojskowych, zatopiły 12 okrętów nieprzyjaciela (w tym 5 okrętów podwodnych), 41 statków handlowych, uszkodziły 24 okręty (w tym osiem okrętów podwodnych) i zestrzeliły 20 samolotów. 450 marynarzy z ponad czterech tysięcy służących w marynarce straciło swoje życie podczas walki[4][5]. Większość okrętów została zatopiona, niektórym udało się przedostać do Wielkiej Brytanii, a pozostałe internowały się w Szwecji. Pomimo że na Bałtyku pozostawał już tylko ORP Orzeł, który jednak działał po ucieczce z Tallinna i skonfiskowaniu map i ksiąg kodowych z dala od lądu, marynarze broniący Półwyspu Helskiego poddali się 2 października jako jeden z ostatnich punktów obrony w kraju.

Od 1939 do 1947 Marynarka Wojenna funkcjonowała w ramach polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a jej skład opierał się na wydzierżawionych od Wielkiej Brytanii jednostkach, głównie niszczycielach i okrętach podwodnych, ale także 2 krążownikach. W tym czasie polskie okręty działały na Oceanie Atlantyckim oraz Morzu Śródziemnym, Północnym i Arktycznym, biorąc udział m.in. polowaniu na pancernik „Bismarck” i desancie w Normandii. Ogółem okręty Polskiej Marynarki Wojennej w czasie II wojny przepłynęły 1 213 000 mil morskich, eskortowały 787 konwojów, przeprowadziły 1162 operacji, zatopiły 8 okrętów i dalsze 5 prawdopodobnie, uszkodziły 11 okrętów i 18 – prawdopodobnie, statków handlowych zatopiły 39 i 2 prawdopodobnie, zestrzeliły 20 samolotów i 10 prawdopodobnie. Straty Marynarki Polskiej wyniosły 24 okrętów zatopionych w akcji w tym 19 we wrześniu 1939, 1 omyłkowo zatopiony przez siły alianckie, 1 osadzony na mieliźnie w Normandii po ciężkim uszkodzeniu. W wyniku działań wojennych straty w ludziach wyniosły 23 oficerów, 8 podchorążych, 137 podoficerów i 236 marynarzy zabitych oraz 13 oficerów i 178 podoficerów i marynarzy rannych. Liczba odznaczeń bojowych wyniosła: 51 krzyży Orderu Virtuti Militari, 1052 Krzyży Walecznych, 68 Krzyży Zasługi z Mieczami, ponadto 83 odznaczenia brytyjskie i 15 francuskich.

1945-1990[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej do kraju powróciły wszystkie jednostki pływające stanowiące własność Polski. W czasach Układu Warszawskiego Marynarka Wojenna przygotowywała się do operacji desantowej na Półwyspie Jutlandzkim, w związku z czym masowo wcielano okręty desantowe, uzupełnione o rozbudowane siły lekkie w postaci kutrów torpedowych, rakietowych oraz trałowców. Do trzonu floty zaliczały się także niszczyciele i okręty podwodne oraz samoloty myśliwskie i śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych. Kolejne generacje uzbrojenia stanowiły jednostki pływające i statki powietrzne radzieckiej lub polskiej produkcji. Jednak tworzona w powojennych realiach geopolitycznych Marynarka Wojenna rozwijała się w ścisłym powiązaniu ze Związkiem Radzieckim. Wszystkie istotne dla jej przyszłości decyzje podejmowane były w następstwie uzgodnień dokonywanych między Naczelnym Dowództwem WP a Naczelnym Dowództwem Armii Czerwonej[6]. Wyrazem powiązania, a nawet całkowitego uzależnienia od Moskwy organizowanej w tych warunkach Marynarki Wojennej była pierwsza obsada jej najważniejszych stanowisk. Na czele Marynarki Wojennej stanęli między innymi: kontradmirał Nikołaj Abramow – dowódca Marynarki Wojennej, kmdr Iwan Szylingowski – szef Sztabu Głównego i kmdr Józef Urbanowicz – zastępca dowódcy Marynarki Wojennej do spraw polityczno-wychowawczych. Podobnie wszystkie kierownicze stanowiska, włącznie z prokuraturą, sądem i wszechwładnym VIII Oddziałem Informacji Wojskowej, pełnili oficerowie radzieccy. Ogółem na siedem istniejących w 1945 roku etatów admiralskich tylko dwa powierzono Polakom. Byli to kmdr Jerzy Kłossowski (szef Oddziału MW przy MON) i kmdr Adam Mohuczy (zastępca szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej)[6].

Nowo wcieleni do służby oficerowie aktywnie włączyli się w realizację powierzonych im obowiązków służbowych. Licząc na powrót swoich kolegów z Wielkiej Brytanii, z dużym niepokojem obserwowali narastający proces sowietyzacji polskiej Marynarki Wojennej. Podporządkowanie interesów polskich imperialnej polityce Moskwy sprawiało również, że część oficerów, poświęciła się działalności niepodległościowej, lub szukała możliwości ucieczki z kraju[6]. 1 sierpnia 1951 część załogi uprowadziła ORP Żuraw do Ystad, gdzie 12 marynarzy zostało. W latach 1950–1952 trwały przesłuchania i proces członków rzekomego spisku komandorów. Szczątki zamordowanych i tajnie pochowanych kmdra Mieszkowskiego, kmdra por. Przybyszewskiego i kmdra Staniewicza odnaleziono dopiero w 2013 r. a rok później potwierdzono ich identyfikację dzięki badaniom genetycznym.

III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Od początku ostatniej dekady XX wieku trwa restrukturyzacja Marynarki Wojennej. W związku ze zmianą doktryny obronnej niemal całkowicie wycofano środki desantowe i lekkie siły uderzeniowe oraz zlikwidowano lotnictwo uderzeniowe. Od 1992 do 1995 wybudowano niedozbrojone korwety rakietowo-artyleryjskie, które obecnie są wyposażane w pociski przeciwokrętowe. W latach 2000–2005 udało się wprowadzić do służby, podarowane przez kraje NATO fregaty rakietowe (Stany Zjednoczone) i okręty podwodne (Norwegia), które zastąpiły radzieckie jednostki starszej generacji. Najważniejszymi działaniami polskiej Marynarki Wojennej po 1989 były operacje „Pustynna Burza” (1990-1991), „Iracka Wolność” (2002-2003) oraz „Aktywny Wysiłek” (2005-2006).

Organizacja[edytuj | edytuj kod]

ORP „Mazur”
ORP „Wicher”
ORP „Iskra”
ORP „Bałtyk”
ORP „S1”
ORP „Orzeł”
ORP „Gryf”
ORP „Conrad”
ORP „Ślązak”

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1924:

  • Kierownictwo Marynarki Wojennej
    • Dowództwo Floty i Obszaru Nadmorskiego
      • dywizjon torpedowców
      • dywizjon ćwiczebny
      • eskadra szkolna lotnictwa morskiego
      • Komenda Portu Wojennego Gdynia
    • Dowództwo Flotylli Wiślanej
      • dywizjon monitorów
      • 1 grupa kutrów uzbrojonych
      • 2 grupa kutrów uzbrojonych
      • Komenda Portu Wojennego Toruń
      • Komenda Portu Wojennego Modlin
    • Dowództwo Flotylli Pińskiej
      • grupa statków pancernych
      • 1 grupa kutrów uzbrojonych
      • 2 grupa kutrów uzbrojonych
      • Komenda Portu Wojennego Pińsk
    • Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej
    • Szkoła Specjalistów Morskich
    • Kadra Szeregowych Floty
    • Centralne Składy Techniczne

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1939:

  • Kierownictwo Marynarki Wojennej
    • Dowództwo Obrony Wybrzeża
      • dywizjon kontrtorpedowców
      • dywizjon okrętów podwodnych
      • morski dywizjon lotniczy
      • Dowództwo Morskiej Obrony Wybrzeża
        • dywizjon minowców
        • Rejon Umocniony Hel
          • dywizjon artylerii nadbrzeżnej
          • 2 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej
          • 4 batalion ochrony pogranicza
      • Dowództwo Lądowej Obrony Wybrzeża
        • 4 Brygada Obrony Narodowej
          • batalion obrony narodowej Gdynia I
          • batalion obrony narodowej Gdynia II
          • batalion obrony narodowej Kartuzy
          • batalion obrony narodowej Puck
        • 1 Morski Pułk Strzelców
        • 2 Morski Pułk Strzelców
        • 1 batalion rezerwowy
        • 2 batalion rezerwowy
        • 3 batalion rezerwowy
        • 1 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej
        • pluton łącznikowy
      • Komenda Portu Wojennego Gdynia
        • Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty
        • Kadra Floty
        • Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej
        • Składnica Uzbrojenia
        • Składnica Amunicyjna
        • Składnica Żywnościowa
      • Wojskowa Składnica Tranzytowa
      • Dowództwo Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej
        • 1 dywizjon bojowy
        • 2 dywizjon bojowy
        • 3 dywizjon bojowy
        • grupa sztabowa
        • Oddział Wydzielony rzeki Wisły
        • Oddział Minowo-Gazowy
        • Oddział Łączności
        • Komenda Portu Wojennego Pińsk
        • Baza Wysunięta Nyrcza
        • Kadra Flotylli Rzecznej
    • Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej
    • Centralna Składnica Marynarki Wojennej

Struktura Marynarki Wojennej na Zachodzie z 1942:

  • Kierownictwo Marynarki Wojennej
    • Komenda Morska „Północ”
      • 1 dywizjon kontrtorpedowców
      • grupa okrętów podwodnych
      • Stacja Zborna Glasgow
    • Komenda Morska „Południe”
      • 2 dywizjon kontrtorpedowców
      • grupa ścigaczy
      • Stacja Zborna Plymouth
    • Baza Zaopatrzenia
    • Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej
    • Komenda Uzupełnień Floty
    • Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty
    • Misja Morska w Gibraltarze
    • Obóz Internowanych Załóg w Szwecji

Skład Marynarki Wojennej w 1960:

  • Flotylla Okrętów Desantowych
  • 1 Brygada Okrętów Podwodnych
  • 3 Brygada Kutrów Torpedowych
  • 3 Pułk Piechoty Morskiej
  • 30 Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego
  • 34 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego
  • 60 Samodzielny Pułk Artylerii Przeciwlotniczej
  • 7 dywizjon niszczycieli
  • 11 dywizjon ścigaczy
  • 12 dywizjon trałowców
  • 13 dywizjon trałowców
  • 14 dywizjon kutrów trałowych
  • 15 dywizjon kutrów trałowych
  • 51 batalion łączności
  • 18 eskadra lotnictwa łącznikowego
  • 3 bateria artylerii stałej
  • 9 bateria artylerii stałej
  • 11 bateria artylerii stałej
  • 13 bateria artylerii stałej
  • 17 bateria artylerii stałej
  • 19 bateria artylerii stałej
  • 25 bateria artylerii stałej
  • 27 bateria artylerii stałej
  • 28 bateria artylerii stałej
  • 31 bateria artylerii stałej
  • 34 bateria artylerii stałej
  • 7 Rejon Obserwacji
  • 8 Rejon Obserwacji
ORP „Sprawny”
ORP „Warszawa” (III)
ORP „Poznań”
ORP „Orzeł” (III)

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1995:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Kosiarz Edmund: Wojny na Bałtyku: X-XIX w. Wyd. I. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1978, s. 91–93, 118–119, seria: Historia morska. OCLC 5074348.
  2. ↑ a b c d Józef Urbanowicz (red. tomu), Jerzy Bordziłowski (red. wyd.): Mała Encyklopedia Wojskowa. T. II: K - Q. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 67, 275. OCLC 644013103.
  3. ↑ Krzysztof Kuczyński, Kaprzy Augusta II Wettina w latach 1700 –1701 w świetle nieznanych szwedzkich poloników wojennomorskich, „Zapiski Historyczne”, tom 88, 2023, s. 5 - 23 (pol.).
  4. ↑ 86 years of the Polish Navy. navy.mw.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)]. Dostęp 2011-11-19.
  5. ↑ The Battle of the Atlantic and the Polish Navy. [dostęp 2013-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-24)].
  6. ↑ a b c Dariusz Nawrot. Historia Korpusu Oficerskiego Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej, Post Scriptum. „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, s. 177–179, 2011. Akademia Marynarki Wojennej. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Kosiarz Edmund: Flota Białego Orła. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1980. ISBN 83-215-3241-1.
  • Ciślak Jarosław: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana encyklopedia techniki wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
  • Piwnicki Grzegorz, Zalewski Bogdan: Polska wojskowa polityka morska od X do końca XX wieku. Podręcznik pomocniczy do szkolenia kadry zawodowej i marynarzy. Dowództwo Marynarki Wojennej. Oddział Społeczno-Wychowawczy. Gdynia: Akademia Marynarki Wojennej, 2002. ISBN 83-88698-25-7.
  • Pertek Jerzy: Wielkie dni małej floty. Wyd. III (nowo oprac.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1958. OCLC 640853108.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Marynarka Wojenna
Organy dowódcze
Jednostki organizacyjne

Orzeł Marynarki Wojennej

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Marynarki_Wojennej&oldid=72363559”