Fagot – Wikipedia, wolna encyklopedia

Fagot
wł. fagotto, ang. bassoon
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
422.112-71

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
instrument dęty drewniany
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty
Fagot – odmiana niemiecka (hecklowska)
Części fagotu: stroik (1), es (2), skrzydło (3), stopa (4), rura basowa (5), czara głosowa (6)
Dźwięk fagotu (A. Clapisson - Duet na róg i fagot op. 27)

Fagot (wł. fagotto, skrót: fg.) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych z podwójnym stroikiem. Jego nazwa włoska „fagotto” oznacza „wiązkę drewna”[1]. Do tej samej rodziny należą także obój, rożek angielski i kontrafagot, który transponuje oktawę niżej od fagotu. Istnieją dwie odmiany fagotu: niemiecka (hecklowska) i francuska. Różnią się one brzmieniem i mechanizmem, a także wysokością (niemiecki ma 130 cm, zaś francuski 150 cm). Skala (zakres dźwięków muzycznych) instrumentu wynosi od B1 do f² (jednak górny dźwięk zależy głównie od umiejętności grającego i można uzyskać wyższe).

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Instrument składa się z sześciu części: stroika, esu, skrzydła, stopy, rury basowej oraz czary głosowej. Tworzą one kanał o długości ponad 2,4 m. Otwory nawiercone na długości instrumentu w większości otwierane i zamykane są klapami (tylko 5 – e, d, c, h, a – bezpośrednio palcami). Stroik umieszczony u wylotu rurki składa się z dwóch płytek wykonanych z trawy o nazwie lasecznica trzcinowata (Arundo donax) złożonych ze sobą. Uderzając w nie językiem i jednocześnie dmuchając grający wydobywa dźwięk. Przy takim samym układzie klap, a różnej sile nacisku na stroik można przez przedęcie wydobyć różne dźwięki. Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej z jaworu. Drewno na fagot musi „leżakować” od dziesięciu do nawet stu pięćdziesięciu lat. Instrument charakteryzuje się głębokim, melancholijnym i bardzo naturalnym brzmieniem. Nie jest instrumentem transponującym. Wykorzystywany jest w orkiestrze kameralnej, symfonicznej, jako instrument solowy, w jazzie oraz w różnego typu zespołach instrumentalnych.

Fagociści powinni biegle czytać w kluczu basowym, tenorowym oraz wiolinowym, ponieważ są one wykorzystywane w zapisie na ten instrument.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki fagotu sięgają XVI wieku. Fagot (pod nazwą curtal) pojawił się po raz pierwszy w angielskim spisie inwentarzowym w 1574 roku[2]. Pierwszym konstruktorem fagotów był Siegmund Schnitzer (zm. 1578). Z tego czasu istnieją zapisy o muzyku fagociście na dworze w Brukseli[3].

Według historyków muzyki poprzednikiem fagotu był dulcjan[4]. Fagot i dulcjan mają wspólne cechy: podwójny stroik zamontowany w metalowej rurce, ukośnie nawiercane otwory palcowe i kanał koniczny (stożkowy). W dawnych instrumentach oba kanały wiercone były w jednym kawałku drewna. Nowsze instrumenty miały już dwie oddzielne drewniane rury połączone łącznikiem w kształcie litery U. Występowały też w 8 rozmiarach, od sopranu do kontrabasu, a skalę ok. 2,5 oktawy. Zadaniem tego instrumentu w zespole dętym było prowadzenie linii basowej. Miał on niezwykłą zdolność zmiany dynamiki i barwy dźwięku od głośnego do cichego i miękkiego.

Instrument poprzedzający historycznie fagot współczesny miał dosyć prostą budowę, z ośmioma otworami na palce i dwiema klapami. Aż do XIX wieku występował fagot tenorowy (Es) tzw. tenoroon. Kolejnym rodzajem fagotu był surdon o głuchej i łagodnej barwie.

Wybrane utwory na fagot[edytuj | edytuj kod]

Kolekcja zabytkowych fagotów, z czasów od wczesnego baroku do czasów dzisiejszych wraz z klasycystycznym kontrafagotem.
Fagot systemu hecklowskiego z 1870 roku

Barok[edytuj | edytuj kod]

Klasycyzm[edytuj | edytuj kod]

Romantyzm[edytuj | edytuj kod]

Współczesność[edytuj | edytuj kod]

Wybrane partie orkiestrowe[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Słownik wyrazów obcych W. Kopalińskiego
  2. Curt Sachs, The History of Musical Instruments, Courier Corporation, 2006, s. 315, ISBN 978-0-486-45265-4 (ang.).
  3. Historia fagotu Marta Staszewska/. Historia fagotu. [dostęp 2013-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  4. Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. PWM, 1989, seria: Wiedza o muzyce. ISBN 83-224-0324-0.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]