Endeavour – Wikipedia, wolna encyklopedia

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Wiadomości w Wikinews

Endeavour
	; Wahadłowiec Endeavour
Nazwa	Endeavour
Oznaczenie	OV-105
Data pierwszego lotu	7 maja 1992
Pierwsza misja	STS-49
Data ostatniego lotu	16 maja 2011
Ostatnia misja	STS-134
Liczba zakończonych misji	25
Liczba orbit	4671
Pokonany dystans	197 761 197 km
Liczba dni w przestrzeni kosmicznej	296 dni, 3 godziny, 34 minuty, 2 sekundy
Status	Nieczynny, w ekspozycji California Science Center

Endeavour – ostatni, piąty prom kosmiczny zbudowany przez NASA, oznaczony symbolem OV-105. Został zbudowany w celu zastąpienia wahadłowca Challenger, głównie z części zamiennych.

Od grudnia 2002 roku Endeavour przechodził okres gruntownych modyfikacji (ang. Orbiter Major Modification – OMM), który zakończył się w lecie 2006 roku.

1 czerwca 2011 roku prom Endeavour zakończył swój ostatni lot i planowo został wyłączony z eksploatacji.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa orbitera pochodzi od jednego z okrętów Jamesa Cooka – „Endeavour”. Upamiętnia on także Endeavour, moduł dowodzenia misji Apollo 15. Samo słowo endeavour oznacza w języku angielskim podejście, wysiłek lub ambitną próbę.

Nazwa, jako pierwsza w historii NASA, została wybrana w ogólnokrajowym plebiscycie. Uczniowie szkół podstawowych i średnich zostali poproszeni o wybranie nazwy spośród nazw okrętów morskich prowadzących badania naukowe bądź eksploracyjne. W maju 1989 roku prezydent George H.W. Bush ogłosił, że w konkursie zwyciężyła nazwa Endeavour^[1].

Ważniejsze daty[edytuj | edytuj kod]

Data	Wydarzenie
15 lutego 1982	Rozpoczęcie montażu modułu załogi
31 lipca 1987	Zawarcie kontraktu na konstrukcję
1 sierpnia 1987	Rozpoczęcie ostatecznego montażu
28 września 1987	Rozpoczęcie montażu części rufowej kadłuba
22 grudnia 1987	Do Palmdale docierają skrzydła od Grummana
6 lipca 1990	Zakończenie ostatecznego montażu
25 kwietnia 1991	Wytoczenie z Palmdale
7 maja 1991	Dostarczenie do Kennedy Space Center
6 kwietnia 1992	Decyzja o gotowości do lotu
7 maja 1992	Pierwszy lot (STS-49)
4 grudnia 1998	Pierwsza misja montażowa ISS – Unity (Node 1) (STS-88)
8 sierpnia 2007	Pierwszy lot po pięcioletniej przerwie (STS-118)
16 maja 2011	Ostatni lot (STS-134)

Udoskonalenia[edytuj | edytuj kod]

Oprócz części zamiennych starszych promów, do konstrukcji orbitera Endeavour wykorzystano wiele nowego oprzyrządowania, zaprojektowanego w celu zwiększenia jego możliwości. Większość tych instrumentów została później włączona do trzech pozostałych promów w czasie ich napraw i modyfikacji.

Modyfikacje Endeavour to między innymi:

20-metrowy spadochron hamujący, skracający długość toru hamowania o 500 metrów
zaktualizowany system awioniki, który zawiera zaawansowane komputery ogólnego przeznaczenia, ulepszone jednostki pomiarów bezwładnościowych i taktyczne systemy nawigacji powietrznej, poprawione kontrolery zdarzeń i multipleksery-demultipleksery, system śledzenia gwiazd
poprawione mechanizmy sterowania kołem dziobowym
poprawiona wersja Zewnętrznych Jednostek Zasilania, które dostarczają energię niezbędną do działania systemów hydraulicznych promu
zainstalowana zewnętrzna śluza, używana do dokowania w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
wstępnie wyposażony jako pierwszy orbiter o przedłużonym czasie misji, lecz podczas okresu serwisowego udoskonalenia te zostały zdemontowane w celu zmniejszenia masy przy misjach na ISS
instalacja systemu chłodzenia w celu schłodzenia modułu logistycznego niskiego ciśnienia (ang. Mini-Pressurized Logistcs Module – MPLM)
ogólne zmniejszenie masy w celu zwiększenia możliwości transportowych
rekonstrukcja skrzydeł w celu umożliwienia transportu cięższego ładunku
ponad sto innych modyfikacji w czasie pierwszego okresu serwisowego

Misje[edytuj | edytuj kod]

Prom kosmiczny Endeavour wykonał 25 lotów. Spędził ponad 296 dni w kosmosie, pokonał dystans 4671 orbit, przeleciał 197 761 197 km. Liczba astronautów: 148, liczba misji do stacji Mir: 1 oraz 12 misji do stacji ISS^[1].

Lp.	Dzień	Rok	Misja	Załoga	Uwagi
1.	7 maja	1992	STS-49	Brandenstein, Chilton, Melnick, Akers, Hieb, Thuot, Thornton	Odzyskanie i ponowne wypuszczenie satelity Intelsat VI. Pierwszy trzyosobowy spacer kosmiczny i najdłuższy spacer od czasów Apollo 17
2.	12 września	1992	STS-47	Gibson, Brown, Lee, Davis, Apt, Jemison, Mōri	Misja J na Spacelab
3.	13 stycznia	1993	STS-54	Casper, McMonagle, Harbaugh, Runco, Helms	Wypuszczenie TDRS-F
4.	21 czerwca	1993	STS-57	Grabe, Duffy, Low, Sherlock, Voss, Wisoff	Eksperymenty na Spacelab. Odzyskanie European Retrievable Carrier
5.	2 grudnia	1993	STS-61	Covey, Bowersox, Musgrave, Hoffman, Thornton, Akers, Nicollier	Pierwsza naprawa teleskopu Hubble'a
6.	9 kwietnia	1994	STS-59	Gutierrez, Chilton, Godwin, Apt, Clifford, Jones	Eksperymenty na Kosmicznym Laboratorium Radarowym
7.	30 września	1994	STS-68	Baker, Wilcutt, Jones, Bursch, Wisoff, Smith	Eksperymenty na Kosmicznym Laboratorium Radarowym
8.	2 marca	1995	STS-67	Oswald, Gregory, Jernigan, Lawrence, Grunsfeld, Durrance, Parise	Eksperymenty Astro-2 na Spacelab
9.	7 września	1995	STS-69	Walker, Cockrell, Voss, Newman, Gernhardt	Eksperymenty z Wake Shield Facility
10.	11 stycznia	1996	STS-72	Duffy, Jett, Barry, Chiao, Scott, Wakata	Odzyskanie japońskiego Space Flyer Unit
11.	19 maja	1996	STS-77	Casper, Brown, Thomas, Bursch, Runco, Garheau	Eksperymenty na Spacelab
12.	22 stycznia	1998	STS-89	Wilcutt, Edwards, Anderson, Dunbar, Reilly, Sharipov wejście na Mir- Thomas zejście z Mir- Wolf	Połączenie ze stacją orbitalną Mir, wymiana astronautów
13.	4 grudnia	1998	STS-88	Cabana, Sturckow, Currie, Ross, Newman, Krikalev	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
14.	11 lutego	2000	STS-99	Kregel, Gorie, Kavandi, Voss, Mōri, Thiele	Eksperymenty z topografią radarową
15.	30 listopada	2000	STS-97	Jett, Bloomfield, Tanner, Noriega, Garneau	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
16.	19 kwietnia	2001	STS-100	Rominger, Ashby, Hadfield, Parazynski, Phillips, Lonchakov, Guidoni	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
17.	5 grudnia	2001	STS-108	Gorie, Kelly, Godwin, Tani wejście na MSK- Onufriyenko, Walz, Bursch zejście z MSK- Culbertson, Tyurin, Dezhurov	Połączenie z Międzynarodową Stacją Kosmiczną, wymiana astronautów
18.	5 czerwca	2002	STS-111	Cockrell, Lockhart, Chang-Diaz, Perrin wejście na MSK- Korzun, Whitson, Treschev zejście z MSK- Onufrienko, Bursch, Walz	Połączenie z Międzynarodową Stacją Kosmiczną, wymiana astronautów
19.	23 listopada	2002	STS-113	Wetherbee, Lockhart, Lopez-Alegria, Herrington wejście na MSK- Bowersox, Pettit, Budarin zejście z MSK- Korzun, Whitson, Treschev	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, wymiana astronautów
20.	8 sierpnia	2007	STS-118	Kelly, Hobaugh, Williams, Morgan, Mastracchio, Caldwell, Drew	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
21.	11 marca	2008	STS-123	Gorie, Johnson, Linnehan, Behnken, Foreman, Doi wejście na MSK- Reisman zejście z MSK- Eyharts	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
22.	14 listopada	2008	STS-126	Ferguson, Boe, Bowen, Kimbrough, Stefanyshyn-Piper, Pettit wejście na MSK- Magnus zejście z MSK- Chamitoff	Doposażenie i naprawa elementów Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, wymiana astronautów
23.	16 lipca	2009	STS-127	Polansky, Hurley, Cassidy, Marshburn, Wolf, Payette wejście na MSK- Kopra zejście z MSK- Wakata	Instalacja ostatniej części japońskiego laboratorium naukowego Kibō, wymiana baterii słonecznych, dostawa części zamiennych
24.	8 lutego	2010	STS-130	Zamka, Virts, Behnken, Hire, Patrick, Robinson	Instalacja łącznika Node 3 i kopuły obserwacyjnej Cupola.
25.	16 maja	2011	STS-134	Mark Kelly, Gregory Johnson, Michael Fincke, Gregory Chamitoff, Andrew Feustel, Roberto Vittori	Misja rozbudowy Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Jej celem było dostarczenie spektrometru AMS-02 i bezciśnieniowej platformy ładunkowej ELC-3 na stację kosmiczną. Ostatnia misja promu Endeavour. Początkowo planowana jako ostatni lot w programie promów kosmicznych; ostatecznie zaplanowano jeszcze jeden lot promu Atlantis w czerwcu 2011 roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Robert Godwin: Space Shuttle. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2011, s. 26-28, seria: Historia podboju Kosmosu. ISBN 978-83-7648-973-5.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[space-1] Robert Godwin: Space Shuttle. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2011, s. 26-28, seria: Historia podboju Kosmosu. ISBN 978-83-7648-973-5.

[juzpo-2] ty odłączone od stacji

[anulowane-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g elementy anulowane

[jeszczenie-4] ty jeszcze nie dostarczone do stacji

[1]

[A]

[B]

[C]

Loty	STS-49 STS-47 STS-54 STS-57 STS-61 STS-59 STS-68 STS-67 STS-69 STS-72 STS-77 STS-89 STS-88 STS-99 STS-97 STS-100 STS-108 STS-111 STS-113 STS-118 STS-123 STS-126 STS-127 STS-130 STS-134
Status	Eksploatacja zakończona

Amerykańskie – Program STS	OV-101 Enterprise (testy aerodynamiczne) OV-098 Pathfinder (testy naziemne) OV-102 Columbia (zniszczony w katastrofie) OV-099 Challenger (zniszczony w katastrofie) OV-103 Discovery (nieaktywny) OV-104 Atlantis (nieaktywny) OV-105 Endeavour (nieaktywny)
Radzieckie – Program Buran	OK-GLI (testy aerodynamiczne) 1.01 Buran (zniszczony w zawaleniu dachu hangaru) 1.02 Pticzka (ukończony w 90-95%) 2.01 (niekompletny) 2.02 (częściowo zdemontowany) 2.03 (zdemontowany)

Główne artykuły	System Transportu Kosmicznego Wahadłowiec kosmiczny
Komponenty	Orbiter SRB ET
Systemy	SSME SRM OMS RCS Canadarm OBSS ODS
Orbitery STS	Columbia Challenger Discovery Atlantis Endeavour
STS – Od powstania do pierwszej misji	Narodziny koncepcji i powstanie projektu Ostateczna koncepcja wahadłowca ALT - Próby podejścia i lądowania MVGVT – Próby drgań Próby na wyrzutni Próby wytrzymałościowe prototypu STA-099 Próby silników SSME Próby rakiet wspomagających i zbiornika zewnętrznego Próby awioniki wahadłowca
Przedmioty testów	Pathfinder Enterprise MPTA-ET MPTA-098
Miejsca startu	Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego (Kompleks startowy 39) Vandenberg AFB (Kompleks startowy 6 bazy Vandenberg) (anulowane w 1986)
Miejsca lądowań	Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego (SLF 15 lub 33) Edwards Air Force Base (bieżnia 23) White Sands Missile Range
Przyszłość programu	Shuttle-Derived Launch Vehicle Shuttle-C Ares I Ares V
Instalacje naziemne	Vehicle Assembly Building Mobile Launcher Platform Crawler-transporter
Katastrofy	Challenger (1986) Columbia (2003)
Operacje	Odliczanie do startu wahadłowca Wzlot wahadłowca na orbitę Operacje orbitalne wahadłowca Wejście w atmosferę i lądowanie wahadłowca
Różne	Misje Misje anulowane Decyzja Załogi W fikcji Shuttle Carrier Aircraft Rendezvous Pitch Maneuver Spacelab SpaceHab Saturn-Shuttle
Ośrodki i operacje naziemne	Lądowisko Hangar Obsługi Orbitera OPF Hala montażu pojazdu VAB Centrum kontroli startu MCC Kompleks startowy 39 Budynki obsługi członów napędu orbitalnego Przygotowanie ładunków użytecznych Odzyskiwanie i remont rakiet wspomagających Centrum Kontroli Misji Edwards Air Force Base
Operacje awaryjne	Sposoby ewakuacji załogi Sposoby przerwania startu Awaria na orbicie lądowanie awaryjne

Moduły	Columbus Cupola Destiny Poisk Rasswiet JEM Kibō Wielozadaniowy Moduł Laboratoryjny Nauka Harmony (Node 2) Tranquility (Node 3) Pirs^[A] Quest Unity (Node 1) Zaria Zwiezda Moduł mieszkaniowy^[B] HEM^[B] Centrifuge Accommodations Module^[B] NEP^[B] Moduł węzłowy Priczał Bigelow Expandable Activity Module
Podsystemy	Elektron OGS Wika European Robotic Arm Mobilny System Dźwigowy (Canadarm2, MBS, SPDM) Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny (MPLM) Panele baterii słonecznych PMA Struktura kratownicowa (Truss) AMS-02 ELC ESP Strieła X-38 CRV^[B] OBSS ISPR TORU Kurs APAS-95 CBM IDA SSWP
Pojazdy zaopatrzeniowe	Atlantis ATV Discovery Endeavour HTV Progress Sojuz Parom^[B] Kliper^[B] Dragon Cygnus Orion^[C]

Wahadłowiec Endeavour
Nazwa	Endeavour
Oznaczenie	OV-105
Data pierwszego lotu	7 maja 1992
Pierwsza misja	STS-49
Data ostatniego lotu	16 maja 2011
Ostatnia misja	STS-134
Liczba zakończonych misji	25
Liczba orbit	4671
Pokonany dystans	197 761 197 km
Liczba dni w przestrzeni kosmicznej	296 dni, 3 godziny, 34 minuty, 2 sekundy
Status	Nieczynny, w ekspozycji California Science Center