Einsatzgruppen w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Einsatzgruppen w Polsce – działalność niemieckich grup Einsatzgruppen (Grup Operacyjnych) działających na terenie okupowanej Polski w latach 1939–1945. Funkcjonariusze tych grup stanowili zalążek nazistowskiego aparatu terroru na terenie okupowanej Polski – niemieckiej policji, Gestapo, Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienstu.

Zadania oddziałów Einsatzgruppen[edytuj | edytuj kod]

Osobne artykuły: Intelligenzaktion i Operacja Tannenberg.

Zadaniem oddziałów Einsatzgruppen była działalność na zapleczu wojsk niemieckich. Do Einsatzgruppen należało m.in. eksterminacja lub izolacja politycznych i ideologicznych wrogów III Rzeszy na operacyjnym zapleczu frontu na podstawie tzw. „List wrogów Rzeszy” – niem. „Sonderfahndungsbuch Polen”. Zadanie to realizowano poprzez stosowanie bezwzględnego terroru i masowej eksterminacji aktywnych działaczy antyniemieckich i antyfaszystowskich. Działaniami tymi także objęto potencjalnych przeciwników (np. w Polsce uczestników powstania wielkopolskiego i śląskich oraz czołowych przedstawicieli inteligencji). Do zadań tych grup należało także zabezpieczanie zakładów przemysłowych, ważniejszych urządzeń komunalnych i strategicznych oraz zapasów surowców. Grupy te rekwirowały także archiwa państwowe i organizacji politycznych, zbiory dzieł sztuki.

Jednym z głównych zadań Einsatzgruppen była eksterminacja Żydów. Starano się przy tym, aby do zabijania Żydów przyłączała się miejscowa ludność ukraińska^[2], litewska^[3], polska^[4] lub białoruska^[5]. Niejednokrotnie miejscowa ludność często atakowała Żydów jeszcze zanim niemieckie oddziały zajęły dany region^[6]. We Lwowie ulotki OUN wręczane przechodniom wzywały jawnie do mordów „Lachów, Żydów i komunistów niszcz bez litości, nie miej zmiłowania dla wrogów Ukraińskiej Rewolucji Narodowej”^[7]. Na początku sierpnia 1941 dwie kompanie konnego regimentu SS Franza Magilli zostały oddelegowane do Pińska, gdzie pomagały Einsatzgruppen przygotować akcję wymordowania całej populacji Żydów – ponad 30 tys. osób. Od 3 lipca 1941 takie działania przeprowadziła we Lwowie prawdopodobnie Einsatzkommando policji bezpieczeństwa^[8]. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy z satysfakcją donosił w 1943, że od września „trwa planowa akcja ugrupowań narodowopolskich przeciw bandom komunistycznym”, a policja bezpieczeństwa „wielokrotnie była adresatem różnych propozycji tychże ugrupowań”, określających swe cele jako „wyniszczenie elementów komunistycznych, żydowskich i kryminalnych” RSHA cytował w swych raportach również konkretne wypadki antykomunistycznych akcji^[9]. W ciągu wykonywania swoich zadań policja bezpieczeństwa popełniała wiele nadużyć i przestępstw nie tylko z punktu widzenia prawa międzynarodowego, ale także prawa niemieckiego, co było oczywiste nawet dla ówczesnych władz okupacyjnych^[10].

Największą operacja przeprowadzoną przez Einzatzgruppen w 1942 otrzymała kryptonim Einsatz Reinhard.

Osobny artykuł: Volksdeutscher Selbstschutz.

Organizacja Einsatzgruppen działających na terenie Polski[edytuj | edytuj kod]

Einsatzgruppen należały do hitlerowskiej policji bezpieczeństwa (Sipo) i służby bezpieczeństwa (SD). Oddziały te organizowane i koordynowane były przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy RSHA. W lipcu 1939 roku na mocy porozumienia pomiędzy szefem SD Heydrichem oraz naczelnym dowódcą lądowych sił Wehrmachtu utworzono 5 grup operacyjnych Einsatzgruppen, które zostały przydzielone do każdej z 5 armii. We wrześniu 1939 utworzono dwie kolejne grupy VI oraz „specjalnego przeznaczenia”, które zostały użyte na Śląsku oraz w Wielkopolsce. Początkowo oddziału te nosiły nazwy od miejsca utworzenia, ale 4 września zwierzchnik SS Reinhard Heydrich w dalekopisie do dowódców wydał rozkaz reorganizacji oraz zmiany nazewnictwa^[11]. Na terenie okupowanej Polski działały następujące oddziały Einsatzgruppen^[11]^[12].

Einsatzgruppe I (początkowo nazywana Einsatzgruppe Wien) – (dowódca – SS-Standartenführer Bruno Streckenbach, przyporządkowana została 14 Armii)
- Einsatzkommando 1/I: SS-Sturmbannführer Ludwig Hahn
- Einsatzkommando 2/I: SS-Sturmbannführer Bruno Müller
- Einsatzkommando 3/I: SS-Sturmbannführer Alfred Hasselberg
- Einsatzkommando 4/I: SS-Sturmbannführer Karl Brunner
Einsatzgruppe II (początkowo nazywana Einsatzgruppe Oppeln) – (dowódca – SS-Obersturmbannführer Emanuel Schäfer, przyporządkowana została 10 Armii)
- Einsatzkommando 1/II: SS-Obersturmbannführer Otto Sens
- Einsatzkommando 2/II: SS-Sturmbannführer Karl-Heinz Rux
Einsatzgruppe III (początkowo nazywana Einsatzgruppe Breslau) – (dowódca – SS-Obersturmbannführer und Regierungsrat dr. Ludwig Fischer, przyporządkowana została 8 Armii)
- Einsatzkommando 1/III: SS-Sturmbannführer Wilhelm Scharpwinkel
- Einsatzkommando 2/III: SS-Sturmbannführer Fritz Liphardt
Einsatzgruppe IV (początkowo nazywana Einsatzgruppe Dramburg) – (dowódca – SS-Brigadeführer Lothar Beutel (od 23 listopada 1939 SS-Obersturmbannführer Josef Meisinger), przyporządkowana została 4 Armii)
- Einsatzkommando 1/IV: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Helmut Bischoff
- Einsatzkommando 2/IV: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Walter Hammer
Einsatzgruppe V (początkowo nazywana Einsatzgruppe Allenstein) – (dowódca – SS-Standartenfürer Ernst Damzog, przyporządkowana została 3 Armii)
- Einsatzkommando 1/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Heinz Gräfe
- Einsatzkommando 2/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Robert Schefe
- Einsatzkommando 3/V: SS-Sturmbannführer und Regierungsrat Walter Albath
Einsatzgruppe VI (dowódca – SS-Oberführer Erich Naumann, działająca na terenie Wielkopolski)
- Einsatzkommando 1/VI: SS-Sturmbannführer Franz Sommer
- Einsatzkommando 2/VI: SS-Sturmbannführer Gerhard Flesch
Einsatzgruppe z. b. V. (niem. Einsatzgruppe zum besonderen Verwendung – do zadań specjalnych)^[11] – (dowódca – SS-Obergruppenführer Udo von Woyrsch i SS-Oberfürer Otto Rasch, działająca na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim)
Einsatzkommando 16 (dowódca – SS-Sturmbannführer dr. Rudolf Tröger, samodzielna grupa mająca działać na Pomorzu).

Zbrodnie Einsatzgruppen w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Osobne artykuły: Egzekucje w fordońskiej „Dolinie Śmierci”, Zbrodnia w Piaśnicy i Intelligenzaktion.

Einsatzgruppe I:
- Przy zgrupowaniu 14 Armii gen. Lista wchodzącej w skład Grupy Armii „Sud” działała Einsatzgruppe I pod dowództwem Bruno Streckenbacha. We wrześniu 1939 roku w pasie operacyjnym 14 Armii Niemcy zamordowali ponad 1000 osób cywilnych oraz jeńców wojennych^[13]. Między 1, a 5 września zabili około 70 osób we wsiach Morawczyna, Klikuszowa i Czarny Dunajec koło Nowego Targu, w Jordanowie oraz leżących obok wsiach Sidzina, Skomielna Biała, w Zamieściu i Skrzylnej koło Tymbarku, a także we wsiach Lubień, Stróża oraz Rudnik koło Myślenic^[14]. Po zakończeniu kampanii wrześniowej dnia 6 listopada Einsatzgruppe I przeprowadzała akcję aresztowania oraz eliminacji profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kryptonimem Sonderaktion Krakau^[15].
Einsatzgruppe IV dokonała w latach 1939–1940 licznych zbrodni na terenie Kujaw i Mazowsza, głównie w Bydgoszczy i Warszawie:
- Ta grupa operacyjna uczestniczyła dnia 5-9 września 1939 roku w represjach ludności polskiej w Bydgoszczy. Dnia 30 września 1939 została przerzucona do Warszawy i historycy przypisują jej aresztowanie prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego^[15]
- Od początku października 1939 funkcjonariusze EG IV przeprowadzali w Warszawie szereg aresztowań i egzekucji w ramach regionalnego warszawskiego etapu akcji eliminacji polskiej inteligencji, tzw. „Intelligenzaktion”. Historycy szacują, że czwarta grupa operacyjna w egzekucjach w ogrodach sejmowych oraz innych czystkach etnicznych zamordowała w Warszawie od kilkuset do tysiąca osób^[16].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Marian Olszewski: „Powstanie Wielkopolskie 1918–1919”. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1978.
↑ „Kolaboracja nacjonalistów ukraińskich z hitlerowskimi Niemcami rychło przekroczyła ramy czysto politycznej współpracy i gry interesów. Ukraińcy uczestniczyli w niemieckich akcjach eksterminacyjnych.” [w:] Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, 1979]; „Do największych wystąpień antyżydowskich doszło w Galicji Wschodniej (Zachodnia Ukraina) po tym, jak ludność ukraińska w 22 miejscowościach odkryła w byłych więzieniach sowieckich 5300 trupów więźniów pomordowanych przez NKWD.” [w:] Marek Wierzbicki, Polacy i Żydzi w zaborze sowieckim, 2001
↑ „Znacznie bardziej zacięta i antysemicko nastawiona była duża część ludności litewskiej, która – nie tylko w pierwszym momencie – licznie garnęła się do ochotniczych formacji współpracujących z Einsatzgruppen, a następnie z SS.” [w:] Jerzy Tomaszewski, Józef Adelson, Najnowsze dzieje Żydów w Polsce: w zarysie (do 1950 roku), 1993”
↑ „Polska część miejscowej ludności okazuje poparcie dla egzekucji prowadzonych przez policję bezpieczeństwa, donosząc gdzie znajdują się żydowscy, rosyjscy i polscy bolszewicy.” [Lech Niekrasz. operacja „Jedwabne”: mity i fakty, 2001 – fragment raportu Einsatzgruppe]
↑ „Na Białorusi Einsatzgruppe B raportowała, że miejscowej ludności nie można namówić do organizowania pogromów, mimo że nienawidzą Żydów i aprobują niemieckie działania. Przykładów czynnego udziału ludności w mordowaniu Żydów jest jednak w tych meldunkach co niemiara.” [w:] Andrzej Żbikowski, U genezy Jedwabnego: Żydzi na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939-lipiec 1941, 2006
↑ Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego: Tomy 161-168, 1992
↑ „W instrukcjach wydanych przez OUN-R nakazywano, by wszędzie, gdzie wkraczają Niemcy, miasta i wioski były udekorowane niemieckimi flagami, by na głównych ulicach były postawione bramy triumfalne z napisami: : „Heil Hitler”, „Sława OUN”) „Sława Banderze”, „Niech żyje niemiecka armia”, „Niech żyje wódz Adolf Hitler”. [w:] Włodzimierz Bonusiak, Kto zabił profesorów lwowskich?, 1989, str. 30
↑ „oraz na terenie działania Einsatzgruppe C w Galicji. W tym miejscu Hilberg wspomina o pogromie we Lwowie „scena masowych rabunków ze strony tutejszej ludności”, w Tarnopolu i Czortkowie.” [w:] Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, Tomy 161-168, 1992, s. 5
↑ Włodzimierz Borodziej. Terror i polityka: policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944. 1985. str. 139
↑ Stanisław Nawrocki. Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945 1970
↑ ^a ^b ^c Łukasz Gładysiak: „Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen 1938-1941". Warszawa: Demart, 2012. ISBN 978-83-7427-879-9.
↑ Jochen Böhler, Klaus-Michael Mallmann, Jürgen Matthäus: „Einsatzgruppen w Polsce”. Warszawa: Bellona, 2012. ISBN 978-83-11-11588-0.
↑ Stanisław Dąbrowa-Kostka, „Hitlerowskie afisze śmierci”, KAW Warszawa 1983, str.39
↑ K. Radziwończyk, „Zbrodnie generała Streckenbacha”, Warszawa 1966
↑ ^a ^b Tadeusz Kur: „Sprawiedliwość pobłażliwa”. Warszawa: MON, 1975, s. 7.
↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 39-75. ISBN 978-83-7629-063-8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

JochenJ. Böhler JochenJ., Klaus-MichaelK.M. Mallmann Klaus-MichaelK.M., JürgenJ. Matthäus JürgenJ., Einsatzgruppen w Polsce, EwaE. Ziegler-Brodnicka (tłum.), Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-11588-0, OCLC 750967085 .
Włodzimierz Jastrzębski, „Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945”, Warszawa: Interpress, 1974.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[Olszewski-1] Marian Olszewski: „Powstanie Wielkopolskie 1918–1919”. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1978.

[2] „Kolaboracja nacjonalistów ukraińskich z hitlerowskimi Niemcami rychło przekroczyła ramy czysto politycznej współpracy i gry interesów. Ukraińcy uczestniczyli w niemieckich akcjach eksterminacyjnych.” [w:] Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, 1979]; „Do największych wystąpień antyżydowskich doszło w Galicji Wschodniej (Zachodnia Ukraina) po tym, jak ludność ukraińska w 22 miejscowościach odkryła w byłych więzieniach sowieckich 5300 trupów więźniów pomordowanych przez NKWD.” [w:] Marek Wierzbicki, Polacy i Żydzi w zaborze sowieckim, 2001

[3] „Znacznie bardziej zacięta i antysemicko nastawiona była duża część ludności litewskiej, która – nie tylko w pierwszym momencie – licznie garnęła się do ochotniczych formacji współpracujących z Einsatzgruppen, a następnie z SS.” [w:] Jerzy Tomaszewski, Józef Adelson, Najnowsze dzieje Żydów w Polsce: w zarysie (do 1950 roku), 1993”

[4] „Polska część miejscowej ludności okazuje poparcie dla egzekucji prowadzonych przez policję bezpieczeństwa, donosząc gdzie znajdują się żydowscy, rosyjscy i polscy bolszewicy.” [Lech Niekrasz. operacja „Jedwabne”: mity i fakty, 2001 – fragment raportu Einsatzgruppe]

[5] „Na Białorusi Einsatzgruppe B raportowała, że miejscowej ludności nie można namówić do organizowania pogromów, mimo że nienawidzą Żydów i aprobują niemieckie działania. Przykładów czynnego udziału ludności w mordowaniu Żydów jest jednak w tych meldunkach co niemiara.” [w:] Andrzej Żbikowski, U genezy Jedwabnego: Żydzi na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939-lipiec 1941, 2006

[6] Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego: Tomy 161-168, 1992

[7] „W instrukcjach wydanych przez OUN-R nakazywano, by wszędzie, gdzie wkraczają Niemcy, miasta i wioski były udekorowane niemieckimi flagami, by na głównych ulicach były postawione bramy triumfalne z napisami: : „Heil Hitler”, „Sława OUN”) „Sława Banderze”, „Niech żyje niemiecka armia”, „Niech żyje wódz Adolf Hitler”. [w:] Włodzimierz Bonusiak, Kto zabił profesorów lwowskich?, 1989, str. 30

[8] „oraz na terenie działania Einsatzgruppe C w Galicji. W tym miejscu Hilberg wspomina o pogromie we Lwowie „scena masowych rabunków ze strony tutejszej ludności”, w Tarnopolu i Czortkowie.” [w:] Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, Tomy 161-168, 1992, s. 5

[9] Włodzimierz Borodziej. Terror i polityka: policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944. 1985. str. 139

[10] Stanisław Nawrocki. Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945 1970

[Gladysiak-11] Łukasz Gładysiak: „Zabijajcie wszystkich. Einsatzgruppen 1938-1941". Warszawa: Demart, 2012. ISBN 978-83-7427-879-9.

[Bohler-12] Jochen Böhler, Klaus-Michael Mallmann, Jürgen Matthäus: „Einsatzgruppen w Polsce”. Warszawa: Bellona, 2012. ISBN 978-83-11-11588-0.

[13] Stanisław Dąbrowa-Kostka, „Hitlerowskie afisze śmierci”, KAW Warszawa 1983, str.39

[14] K. Radziwończyk, „Zbrodnie generała Streckenbacha”, Warszawa 1966

[Kur-15] Tadeusz Kur: „Sprawiedliwość pobłażliwa”. Warszawa: MON, 1975, s. 7.

[Wardzynska-16] Maria Wardzyńska: Był rok 1939. operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 39-75. ISBN 978-83-7629-063-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]