Człuchów – Wikipedia, wolna encyklopedia

Człuchów
miasto i gmina
Ilustracja
Urząd Miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

człuchowski

Prawa miejskie

1348

Burmistrz

Ryszard Szybajło

Powierzchnia

12,48 km²

Wysokość

158,2 – 184 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


13 106[1]
1050,16 os./km²

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

77–300

Tablice rejestracyjne

GCZ

Położenie na mapie powiatu człuchowskiego
Mapa konturowa powiatu człuchowskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Człuchów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Człuchów”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Człuchów”
Ziemia53°39′52″N 17°21′36″E/53,664444 17,360000
TERC (TERYT)

2203011

SIMC

0977321

Hasło promocyjne: Poznaj, by pokochać
Urząd miejski
ul. Wojska Polskiego 1
77–300 Człuchów
Strona internetowa
BIP

Człuchów (dawniej pol. Słuchów[2], 1945 Człochów[3], kaszub. Człuchòwò lub też Człochòwò, niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 30 czerwca 2021 r., Człuchów liczył 13 386 mieszkańców i był pod względem liczby ludności dziewiętnastym miastem w województwie pomorskim[4].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Panorama Człuchowa widziana z wieży zamkowej

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska.

Pod względem historycznym Człuchów leży na Pomorzu Gdańskim[5].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto znajduje się na Pojezierzu Północnokrajeńskim[6].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

W Człuchowie co roku organizowane są: Polish Boogie Festival[7], Człuchów Rap Night, Sanct Valley Fest oraz Dni Człuchowa.

Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002 Człuchów ma obszar 12,48 km²[8], w tym:

  • użytki rolne: 33%
  • użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.


Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2008[9]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 14 352 100 7532 52,5 6820 47,5
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1123 589,3 533,6
  • Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku[10].


Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców[10].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fragment murów zamkowych

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 roku był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 roku najechane, lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 roku wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 roku Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1534 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 roku zmarł Jan Kościelecki, w 1565 roku Achacy Czema[11]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627 roku. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 roku (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 roku i 1793 roku miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

Stacja benzynowa z tworzyw sztucznych (1972)

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego[12] (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)[13]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku[14].

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 roku należy do województwa pomorskiego.

W 1972 roku oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych[15].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zamek w Człuchowie
Rynek w Człuchowie
Wieża ciśnień z XIX wieku

Do rejestru zabytków zostały wpisane[16]:

  • zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości zamek krzyżacki[17] (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)[18]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)
  • barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
  • park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
  • dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
  • układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

  • budynek poczty z 1892 roku;
  • budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
  • zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
  • budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
  • wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
  • budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku;
  • budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
  • budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3
  • cmentarz z 1830 roku, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami[19] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzea[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyskami ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie[20].

Organizacje[edytuj | edytuj kod]

Religia[edytuj | edytuj kod]

Barokowy kościół par. pw. św. Jakuba

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów[edytuj | edytuj kod]

Związek Strzelecki „Strzelec” OSW Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

W Człuchowie mieści się Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów. Jest to jednostka terenowa Związku Strzeleckiego „Strzelec” Organizacji Społeczno-Wychowawczej, który jest patriotycznym stowarzyszeniem – kontynuatorem istniejącego w okresie międzywojennym Związku Strzeleckiego. Działa jako stowarzyszenie rejestrowe we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej. JS4039 Człuchów poprzez wychowanie obywatelskie członków oraz przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej działa na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i jej umacniania.

Komturia Człuchowska[edytuj | edytuj kod]

Stowarzyszenie Komturii Człuchowskiej skupia pasjonatów epoki rycerskiej. Komturia Człuchowska jest głównym organizatorem turnieju rycerskiego (Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Konrada Wallenroda, wcześniej Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Arnolda von Baden), który odbywa się zawsze w przedostatni weekend sierpnia.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście Człuchów od 1984 roku istnieje klub kajakowy: „Polstyr” Człuchów, którego założycielem jest Ryszard Jękot, w swojej historii wytrenował wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy[22].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22 oraz drogi wojewódzkiej nr 188. Są to szlaki komunikacyjne na trasach:

Przez miasto przebiegają następujące linie kolejowe:

Polregio zapewniają połączenia z Chojnicami, Szczecinkiem, Gdynią, Tczewem oraz Słupskiem.

Miasto posiada bezpłatną komunikację miejską.[25]

Komunikację z miastem zapewniają autobusy PKS Bytów i inne.

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Urząd Miejski

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).
  2. Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.
  3. Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.
  4. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22].
  5. Bolesław Augustowski: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 319. OCLC 3965308. Cytat: Żywy ośrodek polskości stanowił Człuchów, pograniczny gród Pomorza Gdańskiego w XII—XIII w. (pol.).
  6. Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
  7. 19. Polish Boogie Festival [online], 19. Polish Boogie Festival [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  8. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  9. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  10. a b Człuchów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  11. Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER  Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.
  12. Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 123, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  13. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 686.
  14. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  15. Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.
  16. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 12 [dostęp 2015-09-21].
  17. Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.
  18. Konrad von Wallenrode.
  19. Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.
  20. http://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].
  21. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-08-02].
  22. Małgorzata Wojciechowska, Nie żyje Ryszard Jękot - wieloletni trener MKS Polstyr Człuchów i twórca człuchowskiego ośrodka kajakarskiego [online], naszemiasto.pl, 5 marca 2022.
  23. Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  24. Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  25. NOWY ROZKŁAD KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W CZŁUCHOWIE | Człuchów [online], czluchow.eu [dostęp 2024-02-24].
  26. Uslar. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
  27. Conches. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
  28. Kaniów. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]