Cyprysowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Cyprysowate
	; Cyprys wiecznie zielony
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
	Nazwa systematyczna
	Cupressaceae Gray; Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222. (1822)
	Typ nomenklatoryczny
	Cupressus L.
Synonimy
	Cryptomeriaceae Gorozh.; Cunninghamiaceae Siebold & Zucc.; Juniperaceae J.Presl & C.Presl; Platycladaceae A.V.Bobrov & Melikian; Sequoiaceae C.Koch ex Luerss.; Taiwaniaceae Hayata; Taxodiaceae Saporta; Thujaceae Burnett; Thujopsidaceae Bessey;
	Cryptomeriaceae Gorozh.; Cunninghamiaceae Siebold & Zucc.; Juniperaceae J.Presl & C.Presl; Platycladaceae A.V.Bobrov & Melikian; Sequoiaceae C.Koch ex Luerss.; Taiwaniaceae Hayata; Taxodiaceae Saporta; Thujaceae Burnett; Thujopsidaceae Bessey;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach^[2]^[3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie^[3], przy czym w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus)^[4]. Zajmują bardzo zróżnicowane siedliska, z wyjątkiem tundry i wilgotnych lasów równikowych, wiele gatunków ma ograniczony zasięg i jest zagrożona wymarciem^[5]. Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Liczne gatunki są ważnym źródłem drewna i żywic^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)^[3]. W uprawie wiele form uprawnych ma postać karłowych i płożących krzewów^[5].
Liście: Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4^[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
Organy generatywne: Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach, nie zachodzą na siebie i zebrane są w zwykle kuliste lub jajowate, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody^[3]^[5].

Systematyka i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny

Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson^[3]^[6]^[7].

Najstarsze skamieniałości rodziny datowane są na 170 milionów lat (szyszka z zachodniej Szkocji)^[5].

Relacje filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych^[2]^[3]

nagonasienne

sagowcowe

miłorzębowe

sosnowate Pinaceae

gniotowce Gnetales

araukariowce Araukariales

cyprysowce

sośnicowate Sciadopityaceae

	cyprysowate Cupressaceae

	cisowate Taxaceae

Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny^[6]

cyprysowate

Cunninghamioideae

Taiwanioideae

Athrotaxidoideae

Sequoioideae

Taxodioideae

	Callitroideae

	Cupressoideae

Podział na podrodziny i rodzaje^[6]^[7]^[8]

podrodzina: Cunninghamioideae

Cunninghamia – stroigła

podrodzina: Taiwanioideae

Taiwania – tajwania

podrodzina: Athrotaxidoideae

Athrotaxis

podrodzina: Sequoioideae

Sequoiadendron – mamutowiec
Metasequoia – metasekwoja
Sequoia – sekwoja

podrodzina: Taxodioideae

Taxodium – cypryśnik
Cryptomeria – kryptomeria, szydlica
Glyptostrobus – wyżłob^[9]

podrodzina: Callitroideae

Actinostrobus – krężnik^[9]
Callitris – żywiczlin, cyprzyk^[9]
Diselma
Fitzroya – ficroja
Neocallitropsis
Widdringtonia – widdringtonia, tężyłusk^[9]
Austrocedrus
Libocedrus
Papuacedrus
Pilgerodendron

podrodzina: Cupressoideae

Calocedrus – cedrzyniec
Chamaecyparis – cyprysik
Cupressus – cyprys
Fokienia
Juniperus – jałowiec
Microbiota – mikrobiota
Platycladus – biota
Tetraclinis – cyprzyk
× Cupressocyparis – cyprysowiec
Thuja – żywotnik
Thujopsis – żywotnikowiec

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60–63. ISBN 978-0-226-52308-8.
↑ ^a ^b ^c Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000. (ang.).
↑ ^a ^b Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.
↑ Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.
↑ ^a ^b ^c ^d Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122–576,583–832.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[simpson-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[bayton-5] Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60–63. ISBN 978-0-226-52308-8.

[gadek-6] Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000. (ang.).

[farjon-7] Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.

[ferjon2-8] Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.

[rostaf-9] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122–576,583–832.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]