Bombardowanie Kopenhagi – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bombardowanie Kopenhagi
Wojny napoleońskie
Ilustracja
Pożar Kopenhagi autorstwa C.W. Eckersberga
Czas

2-5 września 1807

Miejsce

Kopenhaga

Terytorium

Bałtyk

Wynik

zwycięstwo Brytyjczyków

Strony konfliktu
Wielka Brytania Dania-Norwegia
Dowódcy
James Gambier
William Cathcart 		Ernst Peymann
Siły
Flota: 24 liniowce, 9 fregat, 22 mniejsze jednostki, ok. 300 transportowców
Armia: 25 tys. żołnierzy 		Flota: 18 liniowców, 15 fregat
Garnizon: 14 tys. żołnierzy
Straty
Flota: 16 zabitych, 34 rannych[1]
Armia: 42 zabitych, 145 rannych, 29 zaginionych[2]
Położenie na mapie Kopenhagi
Mapa konturowa Kopenhagi, na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie Danii
Mapa konturowa Danii, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie Regionu Stołecznego
Mapa konturowa Regionu Stołecznego, po lewej znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
55°40′N 12°34′E/55,666667 12,566667

Bitwa pod Kopenhagą (1807) lub Bombardowanie Kopenhagi – operacja sił brytyjskich przeciw stolicy Danii w czasie wojen napoleońskich. Kombinowana operacja morsko-lądowa połączona z bombardowaniem miasta (16 sierpnia – 5 września 1807) zakończyła się kapitulacją Duńczyków, przejęciem ich floty przez Royal Navy i wybuchem wojny angielsko-rosyjskiej (1807-1812), zakończonej traktatem z Örebro w 1812.

Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]

Po utracie większości floty po przegranej bitwie pod Kopenhagą w 1801, Duńczycy wielkim wysiłkiem odbudowali swoją flotę liniową. Flota duńska liczyła 127 okrętów (20 okrętów liniowych, 17 fregat, 12 brygów, 35 kanonierek wiosłowych i 43 mniejsze okręty)[3]. Wielka Brytania obawiała się, że Napoleon zmusi Danię do zamknięcia dla brytyjskiej żeglugi Morza Bałtyckiego. Przechwycone dokumenty sugerowały, że tajne klauzule zawarte w traktacie z Tylży (7 lipca 1807) doprowadzą do rozbicia IV koalicji i przystąpienia Danii do systemu kontynentalnego. Przejęcie duńskiej floty umożliwiłoby Napoleonowi inwazję na Anglię[4]. Decyzję o wysadzeniu desantów na Zelandii podjęto w dniach 19–21 lipca 1807. Działania zamierzano podjąć jak najszybciej, aby w ten sposób zaskoczyć Duńczyków i zapobiec ewentualnej interwencji armii francuskiej. Jednocześnie dyplomaci brytyjscy w Danii zapewniali władze duńskie o przyjaźni, zaś w portach południowo-wschodniej Anglii szykowano siły interwencyjne[3].

Siły przeciwników[edytuj | edytuj kod]

Siły brytyjskie[edytuj | edytuj kod]

George Canning, brytyjski minister spraw zagranicznych, pospiesznie zebrał siły do operacji przeciw Danii, czemu sprzeciwiało się wiele autorytetów w sprawach morskich, w tym hrabia St Vincent[5]. Główne zadanie miała wykonać armia (korpus lorda Cathcarta), a flota wspierać operacje[5]. Siły, które 29 lipca opuściły Wielką Brytanię liczyły 380 jednostek, w tym Flotę Bałtycką adm. Jamesa Gambiera (24 okręty liniowe, 9 fregat i 22 mniejsze okręty) oraz transportowce wiozące żołnierzy z ciężką artylerią oblężniczą. Całością sił lądowych miał dowodzić William Cathcart, jego zastępcą został Harry Burrard a siłami rezerwy dowodził Arthur Wellesley[4]. 17 tysięcy żołnierzy zostało wysłanych z Wielkiej Brytanii, ok. 10 tys. dodatkowych miał Cathcart pod swą komendą na Rugii[6].

Flota brytyjska[edytuj | edytuj kod]

  • „Prince of Wales”, 98 dział (adm. James Gambier, dowódca sir Home Riggs Popham, zastępca komandor Adam Mackenzie)
  • „Pompee”, 74 (wadm. Henry Edwyn Stanhope, komandor Richard Dacres)
  • „Centaur”, 74 (komodor Sir Samuel Hood, komandor William Henry Webley)
  • „Ganges”, 74 (komodor Richard Goodwin Keats, komandor Peter Halkett)
  • „Alfred”, 74 (komandor John Bligh)
  • „Brunswick”, 74 (komandor Thomas Graves)
  • „Captain”, 74 (kmdr Isaac Wolley)
  • „Goliath”, 74 (kmdr Peter Puget)
  • „Hercule”, 74 (kmdr John Colville)
  • „Maida”, 74 (kmdr Samuel Hood Linzee)
  • „Orion”, 74 (kmdr Sir Archibald Collingwood Dickson)
  • „Resolution”, 74 (kmdr George Burlton)
  • „Spencer”, 74 (kmdr Robert Stopford)
  • „Vanguard”, 74 (kmdr Alexander Fraser)
  • „Dictator”, 64 (kmdr Donald Campbell)
  • „Nassau”, 64 (kmdr Robert Campbell)
  • „Ruby”, 64 (kmdr John Draper)
  • „Surveillante”, 38 (kmdr George Collier)
  • „Sibylle”, 38 (kmdr Clotworthy Upton)
  • „Franchise”, 36 (kmdr Charles Dashwood)
  • „Nymphe”, 36 (kmdr Conway Shipley)
  • „Superb”, 74 (kmdr Donald M’Leod)
  • „Minotaur”, 74 (kadm. William Essington, kmdr Charles John Moore Mansfield)
  • „Valiant”, 74 (kmdr James Young)
  • „Inflexible”, 64 (kmdr Joshua Rowley Watson)
  • „Leyden”, 64 (kmdr William Cumberland)
  • „Defence”, 74 (kmdr Charles Ekins)
  • „Mars”, 74 (kmdr William Lukin)
  • „Agamemnon”, 64 (kmdr Robert Devereux Fancourt)
  • „Africaine”, 32 (kmdr Richard Raggett)

Siły duńskie[edytuj | edytuj kod]

Plan fortyfikacji Kopenhagi z 1807 roku

Obrońcy nie dysponowali tak dużymi siłami jak w 1801. Fortyfikacje nadbrzeżne Kopenhagi składały się: na wschód i zachód od wejścia do portu wewnętrznego – Cytadela (20 dział) i bateria „Christianus Sextus” (46 dział); kilka małych baterii na wschodnim wybrzeżu wyspy Amager; wysunięte baterie „Trekroner” (66 dział) i „Prøvestenen” (trzy stare okręty liniowe, zatopione w 1802, 98 armat). Baterie wspierały okręty blokadowe „Mars” (60) i „Sct. Thomas” (22), pramy: „Hai” (20), „Svaerdfisk” (20), „Kjaemp” (20), 15 slupów sześciodziałowych, 11 ośmiodziałowych kanonierek i pięć mniejszych jednostek. Między Amagerem a półwyspem kotwiczyły jeszcze okręt „Mercurius” (18) i 4 małe jednostki[6]. Łącznie lądowa artyleria liczyła 359 dział, a miejski garnizon 14 tys. żołnierzy, w tym 5 tys. oddziałów regularnych oraz 9 tys. rezerwistów i milicji. Obroną Kopenhagi dowodził gen. Ernst Peymann[5].

Przebieg operacji[edytuj | edytuj kod]

Obraz C.W. Eckersberga (1808) przedstawiający widok na bitwę z lądu
Ostrzał Kopenhagi w nocy 3/4 września (C.W. Eckersberg)
Pożar miasta w nocy 4/5 września. Obraz C.A. Lorentzena
Miasto po bombardowaniu, 1807 (J.P. Møller)

Gambier wpłynął na wody Kattegatu 31 lipca i na wysokości Göteborga wysłał eskadrę kmdra Keatsa do Wielkiego Bełtu, aby zablokować ewentualne posiłki dla Kopenhagi z Jutlandii i Fionii. 3 sierpnia flota brytyjska stanęła przy północnym wejściu do Sundu, w pobliżu Helsingøru. Tam rozpoczęto przygotowania do wysadzenia wojska na ląd i oczekiwano na rezultat rozpoczętych w tym czasie rozmów angielsko-duńskich. Flota adm. Gambiera była gotowa do ataku, ale Duńczycy jeszcze nie znali brytyjskich zamiarów[3].

Przybycie Brytyjczyków było całkowitym zaskoczeniem dla nieprzygotowanych do obrony wojsk duńskich, których główne siły pod dowództwem księcia Fryderyka znajdowały się w Holsztynie. Na Zelandii stacjonowały jedynie niewielkie garnizony, przede wszystkim w Helsingørze i Kopenhadze. Przerzucenie wojska z Holsztynu nie wchodziło w rachubę ze względu na blokadę Wielkiego Bełtu przez zespół kmdra Keatsa (4 okręty liniowe, 3 fregaty i 10 brygów). Nie było także czasu na przeprowadzenie pełnej mobilizacji[3].

Dopiero 8 sierpnia brytyjski przedstawiciel dotarł do Kilonii i wręczył przebywającemu tam księciu Fryderykowi żądania wyrzeczenia się neutralności, zawarcia sojuszu z Anglią i przekazania floty duńskiej pod brytyjską kontrolę do czasu zawarcia pokoju między Anglią a Francją[6]; podobne żądania wysunął w lipcu Napoleon – a Duńczykom trudno było odrzucić jego „ofertę”, ponieważ na ich południowej granicy stała armia marszałka Bernadotte’a licząca 70 tys. żołnierzy[5].

Duński książę usiłował grać na zwłokę, ale nie mógł zgodzić się na angielskie ultimatum. Wysłannik angielski nie doczekał się oficjalnej odpowiedzi, ale trwające przygotowania Kopenhagi do obrony były równoznaczne z odrzuceniem angielskich żądań. Na wiadomość o fiasku rozmów lord Gambier natychmiast podjął działania, wysadzając 16 sierpnia pod Vedbaek (dziś część Hørsholmu) i pod Skovshoved na północ od Kopenhagi większość korpusu ekspedycyjnego. W ten sposób już następnego dnia stolica Danii została odcięta od strony lądu[5]. 20 sierpnia na brzegu zatoki Køge wysadzono korpus brytyjski przewieziony z Rugii[3].

Między 16 a 20 sierpnia duńskie kanonierki i pramy kilkukrotnie atakowały bez powodzenia lekkie jednostki brytyjskie wspierające lądowanie i budowę baterii oblężniczych. 21 sierpnia pod baterie duńskie zaczęły podchodzić brytyjskie liniowce. 23 sierpnia doszło do większej potyczki w okolicy fortu „Trekroner”, a 26 – na północnym krańcu perymetru; w akcji tej Duńczycy stracili slup „Stubbekjobing”, który wyleciał w powietrze. Podobny los spotkał w kolejnym starciu, 31 sierpnia, brytyjski transportowiec „Charles”[6].

W międzyczasie gen. Wellesley na czele pięciu batalionów piechoty, ośmiu szwadronów kawalerii i dwóch baterii dział rozbił 29 sierpnia oddział milicji duńskiej gen. Joachima Castenschiolda w starciu pod Køge. W bitwie, nazywanej Træskoslaget, Duńczycy stracili 152 zabitych i 204 rannych[7]. Około 1500 żołnierzy duńskich dostało się do niewoli[2]. 1 września Cathcart i Gambier zażądali kapitulacji okrążonej stolicy; żądania te ponowili dnia następnego, a wobec odmowy, okręty o 19.30 rozpoczęły ostrzał miasta[4].

Ostrzał trwał do 8 rano dnia następnego, choć nie mogły do niego dołączyć brytyjskie kecze bombowe, odparte przez duńskie kanonierki[6]. Oprócz floty strzelały też baterie oblężnicze, liczące 10 haubic, 40 moździerzy i 30 armat[2]. O szóstej wieczorem Brytyjczycy ponownie otwarli ogień, strzelając całą noc. W mieście zaczęły wybuchać pożary, stopniowo ogarniające coraz większe obszary miasta[6]. Wobec braku kapitulacji, okręty i baterie oblężnicze strzelały niemal bez przerwy, aż do godz. 17, 5 września, gdy gen. Peymann poprosił o rozejm[6]. W mieście szalały pożary, zginęło ok. 2000 cywilów[5].

Podpisane dwa dni później porozumienie zakładało wydanie przez Duńczyków całej floty i zapasów; brytyjskie oddziały miały sześć tygodni na zabranie łupu, po czym miały opuścić miasto[6]. Łącznie Dania straciła 18 okrętów liniowych, 10 fregat, 42 mniejsze okręty wojenne i 243 statki[4]. Pozostały jej dwa okręty liniowe w portach norweskich, a część z zatopionych przez Anglików jednostek udało się potem odzyskać i przywrócić do służby. Brytyjczycy wycofali się 21 października, zabierając zdobycze. Z 15 liniowców doprowadzonych do Wielkiej Brytanii, tylko cztery weszły do aktywnej służby w Royal Navy, podobnie jak kilka fregat i slupów; większość jednostek uznano za niewarte aktywnego użytkowania[6]. 4 listopada Wielka Brytania oficjalnie wypowiedziała Danii wojnę[5]. Duńczycy zbudowali wkrótce znaczną liczbę kanonierek, którymi prześladowali jednostki brytyjskie przechodzące przez Cieśniny Duńskie, ale ich sukcesy były bardzo ograniczone[6].

Poddane okręty duńskie[edytuj | edytuj kod]

Brytyjscy żołnierze niszczący statki na pochylniach remontowych

Na mocy aktu kapitulacji z 7 września, Duńczycy poddali następujące okręty[1][8]:

Okręty liniowe
  • „Christian den Syvende”, 84 działa – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Christian VII”, 80
  • „Neptunus”, 80 – uszkodzony i spalony po drodze
  • „Valdemar”, 80 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Waldemar”, 80
  • „Danmark”, 76 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Danmark”, 74
  • „Norge”, 78 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Norge”, 74
  • „Fyen”, 70 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Fyen”, 74
  • „Kronprins Friderich”, 70 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Kron Princen”, 74
  • „Tre Kroner”, 74 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Tree Kronen” 74
  • „Arveprins Friderich”, 70 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Heir Apparent Frederick” 74
  • „Skjold”, 70 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Skiold”, 74
  • „Odin”, 74 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Odin”, 74
  • „Justitia”, 74 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Justitia”, 74
  • „Kronprinsesse Maria”, 70 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Kron Princessen”, 74
  • „Prindsesse Sophia Frederica”, 74 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Princess Sophia Frederica”, 74
  • „Prindsesse Caroline”, 66 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Princess Carolina”, 74
  • „Ditsmarsken”, 60 – spalony
  • „Mars”, 64 – spalony na Saltholmie
  • „Sejeren”, 64 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Syeren”, 64
Fregaty
  • „Perlen”, 46 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Perlen”, 38
  • „Rota”, 40 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Rota”, 38
  • „Freja”, 40 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Freya” 36
  • „Iris”, 40 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Iris”, 36
  • „Najaden”, 44 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Nyaden”, 36
  • „Havfruen”, 40 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Hasfruen”, 36
  • „Nymfen”, 36 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Nymphen”, 36
  • „Venus”, 36 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Venus”, 36
  • „Frederiksten”, 26 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Frederickstein”, 32
  • „St Thomas”, 22 – spalona
  • „Triton”, 24 – spalona
  • „Lille Belt”, 20 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Little Belt”, 20
  • „Fylla”, 22 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Fylla”, 20
  • „Eyderen”, 18 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Eyderen”, 18
  • „Elven”, 18 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Elvin”, 18
  • „Glückstadt”, 12 – zabrana do Wielkiej Brytanii, wcielona do Royal Navy jako „Gluckstadt”, 16
Brygi
  • „Nidelven”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Nid Elven”, 16
  • „Sarpen”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako HMS „Sarpen”, 18
  • „Glommen”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Glommen”, 16
  • „Mercurius”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Mercurius”, 16
  • „Delphinen”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Delphinen”, 16
  • „Flyvende Fiske”, 14 (kuter z ożaglowaniem brygu)– zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Flying Fish”, 14
  • „Allart”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Allart”, 16
  • „Brevdrageren”, 18 – zabrany do Wielkiej Brytanii, wcielony do Royal Navy jako „Brev Drageren”, 12
Kanonierki
  • 11 z dwoma działami na dziobie
  • 14 z jednym działem na dziobie i jednym na rufie

W 1809 admiralicja brytyjska wypłaciła pryzowe uczestnikom bitwy pod Kopenhagą: każdy podoficer otrzymał 22 funty i 11 szylingów, a marynarz 3 funty i 8 szylingów[9].

Odniesienia w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Książka Sharpe’s Prey Bernarda Cornwella opisuje przygody Richarda Sharpe’a podczas oblężenia Kopenhagi. Alexander Kent umieścił swojego bohatera, Richarda Bolitho w tej samej scenerii w powieści The Only Victor.

Duński Ildskær uczynił wydarzenia 1807 roku tematem swojego debiutanckiego, koncepcyjnego albumu Den rædsomste nat.[10]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b John Gambier. A List of the Danish Ships and Vessels delivered up by the Capitulation of Copenhagen to His Majesty’s Forces, September 7, 1807. „London Gazette”. 16067, s. 1232, 1807-09-16. Rząd JKM. Londyn: Andrew Strahan. (ang.). 
  2. ↑ a b c John William Fortescue: A history of the British army. T. VI. London: Macmillan, 1899, s. 65–73.
  3. ↑ a b c d e Edmund Kosiarz: Wojny na Bałtyku X-XIX w. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1978, s. 345–353.
  4. ↑ a b c d Annette E. Richardson: Kjoge, Battle of (2–5 September 1807). W: The Encyclopedia of the French Revolutionary and Napoleonic Wars. Gregory Fremont-Barnes (red.). Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006, s. 528. ISBN 1-85109-651-5.
  5. ↑ a b c d e f g Paweł Piotr Wieczorkiewicz: Historia wojen morskich, t. 1. Londyn: Wydawnictwo Puls, 1995, s. 553–555. ISBN 1-85917-030-7.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Roger Charles Anderson: Naval Battles in the Baltic 1553-1850. Londyn: C. Gilbert-Wood, 1910, s. 315–320.
  7. ↑ Træskoslaget. traeskoslaget.dk. [dostęp 2016-06-09]. (duń.).
  8. ↑ Johnny E. Balsved: Navy Ships seized 1807. [w:] Danish Naval History [on-line]. 2008-05-30. [dostęp 2015-06-04].
  9. ↑ Thomas Collier. Notice.... „London Gazette”. 16275, s. 1103, 1809-07-11. Rząd JKM. Londyn: Andrew Strahan. (ang.). 
  10. ↑ Ildskær – Den rædsomste nat – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives [online], www.metal-archives.com [dostęp 2020-09-10].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bombardowanie_Kopenhagi&oldid=72309521”