French
DeutschBazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu – Wikipedia, wolna encyklopedia
 A-425 z dnia 06.06.1983 r.[1] | |||||||||||||||||||||||
| bazylika mniejsza, archikatedra, sanktuarium maryjne | |||||||||||||||||||||||
 Archikatedra przemyska, widok z zamkowej wieży | |||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
| Adres | Plac Katedralny | ||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||
| Parafia | Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu | ||||||||||||||||||||||
| Bazylika mniejsza • nadający tytuł | od 1960 | ||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | Wniebowzięcie NMP - 15 sierpnia; św. Jana Chrzciciela - 24 czerwca | ||||||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||
| Relikwie | |||||||||||||||||||||||
| Cudowne wizerunki | Figura Matki Bożej Jackowej, krucyfiks w kaplicy Fredrów. | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Przemyśla  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||||||||||||||||
 49°46′51,92″N 22°46′06,71″E/49,781089 22,768531 | |||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||
Archikatedra Przemyska – główna świątynia Archidiecezji Przemyskiej, znajdująca się w Przemyślu przy placu Katedralnym. Potrójne sanktuarium: Matki Bożej Jackowej, św. Józefa Sebastiana Pelczara i bł. Jana Balickiego.
Po powstaniu diecezji w 1375 roku pierwszą katedrą do 1412 roku był drewniany kościół pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, stojący na placu obok dzisiejszego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako druga katedra służyła w latach 1412–1460 cerkiew katedralna wzniesiona z kamienia ciosowego na dziedzińcu przemyskiego zamku.
Rotunda romańska[edytuj | edytuj kod]
W miejscu dzisiejszego prezbiterium katedry, po 2 połowie XII wieku zbudowano w stylu romańskim rotundę pod wezwaniem św. Mikołaja[2]. Rotunda wzniesiona z piaskowca miała plan okręgu o średnicy 9,20 metra z podkowiastą absydą i do dzisiaj pod posadzką zachowały się z niej fundamenty jedynie do wysokości 2,30 m[2]. Wzmiankowano ją po raz pierwszy w 1301 roku. Rotunda została rozebrana około 1460 roku podczas budowy katedry gotyckiej[2].
Katedra gotycka[edytuj | edytuj kod]
Budowę obecnej katedry w stylu gotyckim rozpoczął w 1452 roku biskup Mikołaj Błażejowski[3]. Po rozbiórce romańskiej rotundy do 1474 roku zbudowano prezbiterium, jednak później prace wstrzymano[3]. Pod koniec XV wieku dobudowano nawę główną, która jednak została uszkodzona podczas najazdu Tatarów w 1495 roku. Odbudowę rozpoczął biskup Macieja z Drzewicy Drzewicki i zakończył w 1549 roku biskup Jan Dziaduski. Przy okazji, w obawie przed najazdami Wołochów i Tatarów, ufortyfikowano świątynię poprzez zbudowanie wokół niej muru i ustawienie na nim armat - mur ten istniał do 1839 roku.
W 1578 roku starosta przemyski, referendarz wielki koronny – Jan Tomasz Drohojowski (zm. 1605), ufundował obecną kaplicę Najświętszego Sakramentu zwaną też kaplicą Drohojowskich. Powstała na miejscu wcześniejszej rotundy św. Mikołaja. Kaplica ta została zbudowana w stylu renesansowym i nosiła pierwotnie wezwanie św. Tomasza.
Katedra przetrwała wojny XVII wieku, jednak 19 maja 1621 r. w kaplicy Drohojewskich doszło do pojedynku a następnie strzelaniny, po tym gdy do kaplicy wdarł się chorąży Jerzy Krasicki wraz z synem Stanisława „Diabła” Stadnickiego Zygmuntem i liczną grupą zbrojnych, po czym zelżył towarzystwo kasztelana poznańskiego Piotra z Bnina Opalińskiego[4]. Doprowadziło to rzucenia przez biskupa na miasto interdyktu.
Katedra barokowa[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
W 1724 roku biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa postanowił nadać gotyckiej katedrze stylistykę barokową. Powstała też w tym czasie barokowa kaplica Fredrów. Podczas przebudowy w prezbiterium umieszczono potężny barokowy Wielki Ołtarz i nowe stalle Niedługo po zakończeniu prac w 1733 roku zawaliło się sklepienie, niszcząc częściowo wyposażenie kościoła oraz krypty. Do roku 1743 kościół odbudowano, a w 1744 r. biskup Hieronim Sierakowski poświęcił odbudowaną świątynię. Zbudowano też wtedy pierwsze piętro dzwonnicy.
Od 1884 roku do 1907 trwała renowacja świątyni pod kierunkiem Tomasza Prylińskiego, a za rzeźby odpowiadał Ferdynand Majerski – dla upamiętnienia jego głowa została wykuta w kamieniu na fasadzie świątyni[5]. W tym czasie przywrócono najstarszym częściom kościoła, a więc prezbiterium, charakter gotycki. Dobudowano też drugą kondygnację wieży ustawiając w narożnikach posągi i montując tarcze zegarowe. Całość zwieńczono hełmem[3].
W 2014 udostępniono dla zwiedzających krypty pod świątynią. Najcenniejszym elementem podziemi są zewnętrzne ściany romańskiej rotundy św. Mikołaja, pochodzące prawdopodobnie z 1215, składającej się z kolistej nawy oraz podkowiastej absydy. W znajdującym się tu lapidarium umieszczono elementy architektoniczne świątyni sprzed katastrofy budowlanej 1733, a w ossuariach – szczątki pochowanych tu zmarłych[6].
Organy[edytuj | edytuj kod]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Instrument w katedrze został wybudowany przez firmę Dominika Biernackiego we współpracy z bratem Wacławem; nagrodzony na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku Wielkim Medalem Złotym i Dyplomem Honorowym. Zakupiony został przez bp. Anatola Nowaka i Kapitułę Katedralną Obrządku Łacińskiego w Przemyślu. W 1990 r. organy przeszły kapitalny remont, zostały przebudowane i odnowione przez Eugeniusza, Stanisława i Wojciecha Bałchanów oraz konserwatora mgr. Jana Wąsacza[7].
Dyspozycja[edytuj | edytuj kod]
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Burdon 16' | 1. Flet łagodny 16' | 1. Prync. skrzyp. 8' | 1. Subkontra 32' |
| 2. Pryncypał 8' | 2. Pryncypał 8' | 2. Fl. kryty 8' | 2. Kontrabas 16' |
| 3. Gamba 8' | 3. Flet otwarty 8' | 3. Aeolina 8' | 3. Subbas 16' |
| 4. Holflet 8' | 4. Salicet 8' | 4. Vox coelestis 8' | 4. Violonbas 16' |
| 5. Oktawa 4' | 5. Flet minor 4' | 5. Klarnet 8' | 5. Oktawbas 8' |
| 6. Fl. kryty 4' | 6. Gemshorn 4' | 6. Flet rurkowy 4' | 6. Fletbas 8' |
| 7. Kwinta 2 2/3' | 7. Nasard 2 2/3' | 7. Oktawa 4' | 7. Chorałbas 4' |
| 8. Superokt. 2' | 8. Pryncypał 2' | 8. Piccolo 2' | 8. Kornet V |
| 9. Mixtura IV | 9. Tercja 1 3/5 | 9. Kwinta 1 1/3' | 9. Puzon 16' |
| 10. Trompet 8' | 10. Szarf III | 10. Cymbel III | 10. Tuba 8' |
| 11. Trompet 4' | 11. Obój 8' | 11. Cymbałki* | |
| 12. Vox humana 8' |
Dzwony[edytuj | edytuj kod]
Katedra posiada obecnie cztery dzwony. Rekwizycja dokonana przez zaborcę na cele wojenne w 1915 roku pozbawiła katedrę trzech z czterech dzwonów. Dzwon "Maria" został z wielkim sukcesem zaprezentowany na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Użytkowej w Paryżu w 1927 r. i zdobył na niej złoty medal[8][9]. Dzwon Jan Chrzciciel nie został zarekwirowany w 1917 roku dzięki odwołaniu do Centralnej Komisji Konserwatorskiej w Wiedniu i ministerstwa Wojny[10].
| Imię | Waga | Ton uderzeniowy | Średnica | Rok odlania | Odlewnia | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mały dzwon | Maria | ~400 kg | ais' | ~75 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
| Średni dzwon | Stanisław Kostka | ~900 kg | f' | ~100 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
| Duży dzwon | Anatol - Pius X | ~1650 kg | d' | ~140 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
| Największy dzwon | Jan Chrzciciel | ~4000 kg | ais0 | ~190 cm | 1766 | Teodor Polański, Lwów |
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Ołtarz główny -
Ołtarz z Matką Bożą Jackową -
Ołtarz boczny -
Witraż nad głównym ołtarzem -
Ambona -
Stalle -
Organy -
Kaplica Fredrów z relikwiami św. Józefa Sebastiana Pelczara -
Fasada -
Widok od strony prezbiterium -
Wieża -
Fragment fasady -
Portal barokowy -
Barokowy ołtarz z relikwiami bł. Jana Balickiego
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-29].
- ↑ a b c Zygmunt Świechowski, Katalog Architektury Romańskiej w Polsce, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009, s.391-392
- ↑ a b c Katedra w Przemyślu [online], zabytki.przemysl.pl [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Widok Dyscyplina w szeregach armii polsko-litewskiej na terenie Małopolski i Rusi Czerwonej w czasie przygotowań do wyprawy chocimskiej w 1621 r [online], pressto.amu.edu.pl [dostęp 2020-11-11] (pol.).
- ↑ Zdzisław Szeliga: Ferdynand Majerski. Postać z katedralnego gzymsu. lasko.webd.pl. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)].
- ↑ Zobacz podziemia sprzed wieków, „Metro” 24 XI 2014.
- ↑ Przemyśl ( Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela i Wniebowzięcia NMP) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2020-11-18].
- ↑ Dzwony Katedry Przemyskiej, Dzwony Katedry Przemyskiej [online], 18 listopada 2020, Youtube.
- ↑ Godziny zwiedzania wieży katedralnej - Miasto Przemyśl [online], przemysl.pl [dostęp 2020-11-18].
- ↑ O duży dzwon katedry w Przemyślu., „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 31 sierpnia 1917, s. 11 [dostęp 2021-07-14].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki bazyliki w bibliotece Polona
- Oficjalna strona internetowa