Barbara z Nikomedii – Wikipedia, wolna encyklopedia

Święta
Barbara z Nikomedii
dziewica i męczennica
ilustracja
Miejsce urodzenia

Heliopolis

Data i miejsce śmierci

4 grudnia 305 (?)
Nikomedia (?)

Czczona przez

Kościół katolicki,
Cerkiew prawosławną

Wspomnienie

4 grudnia[a],
17 grudnia[b]

Atrybuty

anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałąź palmowa[1], krzyż, pawie pióro, miecz, kielich z hostią, wieża

Patronka

dobrej śmierci, trudnej pracy: górników, geologów, marynarzy, rybaków, żołnierzy, więźniów, kamieniarzy, AGH w Krakowie

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Atrybutem świętej Barbary jest kielich

Barbara z Nikomedii, św. Barbara (cs. великомученица Варвара) – według legendy dziewica i męczennica chrześcijańska, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego.

Świętej Barbary nie odnotowują ani antyczni Ojcowie Kościoła, ani Martyrologium Hieronima; znana jest jedynie ze średniowiecznej legendy[2].

Żywot[edytuj | edytuj kod]

Życie i śmierć św. Barbary najczęściej datowane są na przełom III i IV wieku. Próby łączenia jej z wcześniejszymi czasami (np. lata 235–238) nie mają podstaw, z racji wątpliwej autentyczności przekazów o Barbarze[2].

Legenda[edytuj | edytuj kod]

Męczeństwo świętej Barbary na obrazie Lucasa Cranacha

Według średniowiecznej legendy[2], Barbara pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis. Ojciec Dioskuros wysłał ją na naukę do Nikomedii. Tam zetknęła się z chrześcijaństwem. Gdy ojciec dowiedział się, że Barbara została chrześcijanką, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Kiedy to nie poskutkowało, doniósł na nią do władz prześladujących wówczas chrześcijan. Została uwięziona w wieży, gdzie miał przed śmiercią objawić się jej anioł z kielichem i hostią. Ścięta mieczem prawdopodobnie około roku 305 w Nikomedii lub Heliopolis, podczas prześladowań za panowania cesarza Galeriusza (305–311)[3].

Bito ją, a rany nacierano tłuczonymi skorupami, później – gdy Barbara nie chciała się poddać i nie wyrzekła się wiary – rozdzierano jej ciało hakami, przypalano boki rozżarzonym żelazem i miażdżono głowę młotami. Wreszcie obcięto jej i Julianie, kobiecie, która odważyła się żałować nieszczęsnej, piersi i wodzono po mieście na pohańbienie. Skazano obie na ścięcie, wyrok zaś na Barbarze wykonał sam okrutny ojciec.

Wielka księga świętych, Pinnex, 2003.[4]

Istnieje również legenda, według której święta Barbara, uciekając przed ojcem, schroniła się w skale, która się przed nią rozstąpiła.

Kult[edytuj | edytuj kod]

Wielkim orędownikiem św. Barbary był papież Grzegorz I, znanym jej admiratorem był św. Stanisław Kostka. Również w Polsce kult św. Barbary był zawsze bardzo żywy. W modlitewniku Gertrudy, córki Mieszka II (XI w.), wspominana jest pod datą 4 grudnia. Ze względu na niepewną historyczność jej postaci, podczas reformy katolickiej liturgii w 1969 roku kult Barbary został ograniczony, papież Paweł VI zastosował jej wspomnienie jedynie do czci lokalnej, a imię usunął z litanii świętych Kościoła powszechnego (jednak jest wymieniana w typicznym wydaniu Martyrologium Rzymskiego z 2004[5]). Wciąż jednak Barbara jest uznawana za świętą, ponieważ w Kościele katolickim nie jest możliwa dekanonizacja[6][7][2][8]. Jej imieniem nazwano gorczycznik pospolity, łac. Barbarea vulgaris, potocznie zwany „barbarką” lub „zielem św. Barbary”[9].

W tradycji w święto św. Barbary wkłada się ziarnka zboża i gałązki czereśni lub wiśni do wody, które mają zakwitnąć na Boże Narodzenie. Są to gałązki św. Barbary[9].

W Kościele prawosławnym nadal jest powszechnie czczona.

Tradycyjne przedstawienie św. Barbary (kapliczka na terenie parafii Bączal Dolny)

Relikwie[edytuj | edytuj kod]

W VI wieku cesarz wschodniorzymski Justynian sprowadził rzekome relikwie św. Barbary do Konstantynopola, a w 1108 umieszczono je w Kijowie, gdzie znajdują się do dnia dzisiejszego[10]. Z kolei w 1202 roku wenecjanie część relikwii przekazali miastu Torcello (Republika Wenecka), gdzie znajdują się w kościele św. Jana Ewangelisty.

W Polsce znajduje się relikwia czaszki św. Barbary będąca do 1242 roku w posiadaniu książąt pomorskich, a następnie wykradziona z grodu w Sartowicach przez Krzyżaków, była przechowywana w kaplicy na zamku w Starogrodzie, a podczas wojny trzynastoletniej ukryta na zamku w Malborku, skąd król Kazimierz Jagiellończyk po zajęciu zamku przekazał ją do klasztoru w Czerwińsku nad Wisłą[11], gdzie fragment czaszki w srebrnej hermie pozostaje do dziś, przechowywany w sejfie[12].

Patronat[edytuj | edytuj kod]

Św. Barbara jest współpatronką archidiecezji katowickiej. Jest patronką dobrej śmierci i trudnej pracy[13] m.in. górników, hutników, flisaków, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, ludwisarzy, więźniów i wielu innych[3][14]. Orędowniczka w czasie burzy i pożarów.

Św. Barbara patronuje również Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Dzień obchodów[edytuj | edytuj kod]

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 4 grudnia[3], natomiast Cerkiew prawosławna wspomina wielką męczennicę 4/17 grudnia[c], tj. 17 grudnia według kalendarza gregoriańskiego.

W dniu wspominania Świętej obchodzone jest tradycyjne święto górnicze – Barbórka[15].

Ikonografia[edytuj | edytuj kod]

Św. Barbara z grupy rzeźb, Křinice

W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest w długiej tunice i w płaszczu, z koroną na głowie, niekiedy w czepku. W ręku trzyma kielich i hostię (symbol Eucharystii).

Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię Świętą. Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona (wieża ma zwykle 3 okienka, które miały przypominać Barbarze dogmat o Trójcy Świętej), oraz z mieczem, od którego zginęła[16].

Atrybuty[edytuj | edytuj kod]

Atrybutami Barbary z Nikomedii są: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża[3].

Film[edytuj | edytuj kod]

O Barbarze z Nikomedii powstał film:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też kategorie: Parafie pod wezwaniem św. Barbary, Świątynie pod wezwaniem św. Barbary.

Obrazy[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Liturgia katolicka oraz prawosławna według kalendarza juliańskiego.
  2. ↑ Prawosławna liturgia według kalendarza gregoriańskiego.
  3. ↑ Podwójne datowanie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wiesław Aleksander Niewęgłowski: Leksykon świętych. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 195. ISBN 978-83-247-0574-0.
  2. ↑ a b c d Kirsch 1907 ↓.
  3. ↑ a b c d Święta Barbara, dziewica i męczennica. [w:] Brewiarz [on-line]. Internetowa Liturgia Godzin.
  4. ↑ Zbigniew Bauer, Adam Leszkiewicz: Wielka księga świętych. T. 1. Kraków: PINNEX, 2003. ISBN 83-89265-47-8.
  5. ↑ Martyrologium Romanum. Libreria Editrice Vaticana, 2004, s. 656. ISBN 978-88-2097-210-3.
  6. ↑ Kult św. Huberta [online], wiadomości24.pl (z wypowiedzi ks. Arkadiusza Noconia z rzymskiej Kongregacji Kultu Bożego), 2 listopada 2009.
  7. ↑ https://archive.org/details/CalendariumRomanum1969/page/n145/mode/2up
  8. ↑ Waldemar Rozynkowski, O kulcie św. Barbary, „Niedziela” [dostęp 2009-11-29] [zarchiwizowane z adresu 2009-05-28].
  9. ↑ a b Święta Barbara, Katowice 1931 [dostęp 2012-02-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-30].
  10. ↑ Charkiewicz ↓.
  11. ↑ Pomorskie dzieje relikwii św. Barbary. [dostęp 2007-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-13)].
  12. ↑ Jerzy Samp, W poszukiwaniu zaginionej czaszki [online], Gdańsk Nasze Miasto, 3 grudnia 2006 [dostęp 2023-06-26] (pol.).
  13. ↑ Włodzimierz Kwietniewski: Patronka trudnej pracy. [dostęp 2009-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-20)].
  14. ↑ Piotr Saługa, Żywot i losy relikwii Św. Barbary – patronki górników [online].
  15. ↑ Barbórka. Jak górnicze święto obchodzono na przestrzeni wieków [online], polskieradio.pl [dostęp 2023-06-26] (pol.).
  16. ↑ Św. Barbara wzorem dla współczesnych (ks. Stanisław Sierla). [dostęp 2009-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-28)].
  17. ↑ Święta Barbara. filmweb.pl. [dostęp 2019-03-24].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Czternastu Świętych Wspomożycieli
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Barbara_z_Nikomedii&oldid=72371888”