Archidiakonat warszawski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dawna kolegiata warszawska, obecnie katedra

Archidiakonat warszawski, archidiakonat czerski (łac. archidiaconatus varsaviensis) – jeden z czterech historycznych archidiakonatów diecezji poznańskiej Kościoła katolickiego w Polsce w okresie przedrozbiorowym.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Diecezja poznańska powołana w 968 roku jako pierwsza w historii Kościoła katolickiego w Polsce początkowo obejmowała obszar całego państwa Mieszka I. W roku 1000 erygowano kolejne diecezje na czele z archidiecezją gnieźnieńską, wskutek czego dokonano podziału dotychczasowego terytorium. Być może już wtedy całość lub część Mazowsza pozostawiono pod władzą biskupów poznańskich. W 1075 roku dokonano odnowy struktur administracyjnych Kościoła, powołując m.in. biskupstwo w Płocku oraz ustanawiając rok później kolegiatę w Grójcu przynależącą do diecezji poznańskiej. Przed 1252 roku kolegiatę przeniesiono do Czerska, który stał się siedzibą archidiakona[1]. W 1298 roku bp Andrzej Zaremba dokonał podziału diecezji na cztery archidiakonaty, włączając w struktury funkcjonujący już archidiakonat czerski. W 1402 roku na mocy bulli Bonifacego IX Humilibus et honestis kapituła kolegiacka została przeniesione do kościoła św. Jana w Warszawie. W 1406 roku za rządów bp. Wojciecha Jastrzębca kościół został podniesiony do rangi kolegiaty i stał się siedzibą archidiakona. W XV wieku do archidiakonatu przynależało dziesięć dekanatów: błoński, garwoliński, gąbiński, grójecki, latowicki, liwski, mszczonowski, piaseczyński, sochaczewski, warecki. Od połowy XVII wieku w związku z przeniesieniem stolicy biskupi poznańscy rezydowali w Warszawie[2]. W 1678 roku powołano w Warszawie osobne seminarium duchowne[3].

Po II rozbiorze decyzją papieża Piusa VI z 1794 roku archidiakonat został objęty zwierzchnictwem arcybiskupów gnieźnieńskich. Ostateczny rozbiór Rzeczypospolitej wymusił podjęcie istotnych zmian w funkcjonowaniu Kościoła katolickiego w Polsce. W 1798 roku ustanowiono diecezję warszawską, znosząc tym samym archidiakonat warszawski[4].

Archidiakoni warszawscy[edytuj | edytuj kod]

Początkowo zgodnie z prawem kościelnym archidiakoni byli pełnoprawnymi administratorami podległego sobie terytorium, których bezpośrednim zwierzchnikiem był biskup. Od czasów soboru trydenckiego rola archidiakonów została ograniczona na rzecz oficjałów generalnych i wikariuszy in spiritualibus, niemniej jednak w imieniu biskupa wciąż przeprowadzali oni wizytacje parafii. Od 1362 roku archidiakoni warszawscy zasiadali w kapitule katedralnej poznańskiej, a później również w kapitule kolegiackiej warszawskiej. Patronami archidiakonów byli książęta mazowieccy, a następnie królowie. Po likwidacji archidiakonatu warszawskiego tytuł archidiakona jako honorowy otrzymywał jeden z kanoników kapituły katedralnej warszawskiej[5].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Parafia św. Mikołaja w Grójcu [online], www.mikolaj.grojec.eu [dostęp 2023-05-13].
  2. ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2023-05-13].
  3. ↑ Wyższe Metropolitalne Seminarium Duchowne [online], Archidiecezja Warszawska [dostęp 2023-05-13] (pol.).
  4. ↑ Historia [online], Archidiecezja Warszawska [dostęp 2023-05-13] (pol.).
  5. ↑ Kapituła Metropolitalna Warszawska [online], Archidiecezja Warszawska [dostęp 2023-05-13] (pol.).
  6. ↑ a b Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej. Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1964, s. 302-304 (pol.).
  7. ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2023-05-17].
  8. ↑ Konrad Lutyński, Poznańscy prałaci i kanonicy w XVI wieku, „Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne” (1/2), 1994, s. 142 (pol.).
  9. ↑ Mikołaj Pukianiec, Organizacja i funkcjonowanie poznańskiej kapituły katedralnej w XVII wieku [online], praca doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2013, s. 31–32.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Archidiakonat_warszawski&oldid=70734373”