Antoni Szacki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Antoni Szacki
Bohun, Dąbrowski
pułkownik NSZ pułkownik NSZ
Data i miejsce urodzenia

1 marca 1902
Wilno, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

2 lipca 1992
Costa Mesa, Kalifornia, Stany Zjednoczone

Przebieg służby
Lata służby

1919–1946

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Związek Jaszczurczy
Narodowe Siły Zbrojne

Jednostki

Brygada Świętokrzyska

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego (nadany po 1992) Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego (nadany w 1944)

Antoni Szacki, ps. „Bohun”, „Dąbrowski” (ur. 1 marca 1902 w Wilnie, zm. 2 lipca 1992[1] w Costa Mesa) – polski wojskowy, kapitan Wojska Polskiego II RP, pułkownik Narodowych Sił Zbrojnych, dowódca Brygady Świętokrzyskiej NSZ-ZJ, kolaborant z Niemcami podczas II wojny światowej[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny inteligenckiej. Za udział ojca w ruchu rewolucyjnym 1905 r. cała rodzina zesłana została do Tomska na Syberii. Tam przebywała do 1910 r., kiedy zmarł ojciec Szackiego. Następnie przenieśli się do Charkowa, gdzie Szacki uczęszczał do gimnazjum. Tam też przeżył okres rewolucji październikowej i wojny domowej.

W 1919 r. powrócił do Warszawy i wstąpił na ochotnika do wojska. Otrzymał przydział do 1 pułku Ułanów Krechowieckich. W czasie kampanii 1920 r. został ranny i dostał się do niewoli bolszewickiej, z której został uwolniony dopiero po podpisaniu pokoju ryskiego.

W 1923 r. zdał egzamin dojrzałości i podjął studia na Politechnice Warszawskiej. Ze studiów jednak zrezygnował i w 1924 r. wstąpił do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Warszawie. Jako jej uczeń brał udział w walkach podczas zamachu majowego 1926 r. przeciwko zbuntowanym oddziałom Józefa Piłsudskiego. Został w ich trakcie ranny. W 1927 r. otrzymał stopień podporucznika i został skierowany do 76 pułku piechoty w Grodnie, w którym służył do września 1939 r. Prawdopodobnie już w 1934 r. został członkiem Obozu Narodowo-Radykalnego[3].

Na początku kampanii wrześniowej w 1939 r. trafił do sztabu Armii „Prusy”. Po jej rozbiciu przez wojska niemieckie znalazł się we Lwowie. Tutaj został wzięty do niewoli niemieckiej, z której zbiegł i przedostał się do Krakowa. Ostatecznie osiadł w Zagnańsku.

W 1940 r. wstąpił do Związku Jaszczurczego, a następnie do Narodowych Sił Zbrojnych. Pełnił funkcję szefa sztabu Okręgu V Kielce NSZ. Po rozłamie, do jakiego doszło w NSZ opowiedział się po stronie frakcji wywodzącej się z grupy „Szańca”, która nie zgodziła się na podporządkowanie Armii Krajowej (NSZ-ZJ)[4]. Od sierpnia 1944 r. był dowódcą Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Pod jego dowództwem jednostka ta od jesieni 1944 pozostawała w stałym kontakcie z szefem komórki Gestapo odpowiedzialnej za zwalczanie polskiego podziemia w dystrykcie radomskim SS-Hauptsturmführerem Paulem Fuchsem za pośrednictwem niemieckiego agenta kpt. Huberta Jury ps. „Tom”, który pełnił w brygadzie funkcję oficera do zadań specjalnych i jeszcze przed jej powstaniem utworzył organizację wywiadowczą nazwaną od jego pseudonimu organizacją Toma, współpracującą z Gestapo i SS w zwalczaniu podziemia komunistycznego i politycznych przeciwników Brygady Świętokrzyskiej z niekomunistycznych organizacji ruchu oporu (zarówno lewicowych, takich jak PAL i OW PPS-AK, jak i prawicowych, np. NOW-AK, NSZ-AK oraz BCh)[5], mając na celu przejęcie przez wywodzące się z ONR polityczne zaplecze brygady pełni władzy w Polsce w drodze zamachu stanu i wprowadzenie w niej faszystowskiej dyktatury[6][7]. W styczniu 1945, wobec zbliżającej się do Polski ofensywy Armii Czerwonej, brygada wycofała się wraz z Niemcami z Kielecczyzny przez Śląsk na terytorium Protektoratu Czech i Moraw, gdzie w ostatnich dniach wojny przeszła na stronę wojsk amerykańskich. 5 maja 1945 wyzwoliła hitlerowski obóz koncentracyjny dla kobiet w Holisovie k. Pilzna, a następnie nawiązała kontakt z amerykańską 3 Armią gen. George’a Pattona[8]. Ze względu na swoją przeszłość była jednak dla Amerykanów sojusznikiem politycznie niewygodnym, dlatego w sierpniu 1945 została rozformowana przez dowództwo amerykańskie[9]. Formacja ta posiadała niemieckich oficerów łącznikowych, zaopatrzenie i dostawy amunicji oraz dyslokowała się według rozkazów niemieckiego dowództwa.

We wrześniu 1945 został dowódcą Polskich Kompanii Wartowniczych w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec, do których wcielono część byłych żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej. Ze stanowiska tego został usunięty w marcu 1946. Prawdopodobnie Amerykanie przeczuwali wówczas, że komunistyczne władze polskie mogą oskarżyć go o kolaborację lub zbrodnie wojenne i domagać się jego ekstradycji. Ewentualne potwierdzenie stawianych mu zarzutów postawiłoby ich w niezręcznej sytuacji. Zgodnie z ówczesnym prawem, władze polskie musiały najpierw wystąpić do United Nations War Crime Commision (UNWCC) z wnioskiem o uznanie Szackiego za zbrodniarza wojennego. Na podstawie decyzji UNWCC oskarżony był następnie wpisywany na listy Central Registry of War Criminals and Suciurity Suspects (CRWCSS), które traktowane były jako listy gończe. Ostateczna decyzja o ekstradycji należała do kompetencji władz okupacyjnych. Wobec tego, że UNWCC nie zajmowała się obywatelami państw alianckich, którzy dopuścili się współpracy z Niemcami, początkowo zdecydowało się na zwrócenie się bezpośrednio do amerykańskich władz wojskowych z pominięciem UNWCC. Po przewidywanej odmowie zamierzano odwołać się do Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec, pragnąc przenieść całą sprawę na forum międzynarodowe. Z tym stanowiskiem nie zgodził się szef Polskiej Misji Wojskowej Badania Niemieckich Zbrodni Wojennych ppłk Marian Muszkat, dowodząc, że należy kontynuować przygotowania do wystąpienia z wnioskiem do UNWCC, oskarżając Szackiego nie o kolaborację, ale przede wszystkim o „zabójstwa partyzantów AL, grabieże chłopów, współdziałanie z SS w prześladowaniu ludności cywilnej i jeńców”[4]

W styczniu 1947 roku ppłk Muszkat złożył wniosek o zarejestrowanie Szackiego na liście UNWCC. W marcu UNWCC wpisało byłego dowódcę Brygady Świętokrzyskiej na listę zbrodniarzy wojennych pod numerem 4187. Jednak z uwagi na fakt, że był obywatelem Polski, nie udało się uzyskać wpisania go na listę CROWCASS. Mimo nieprzychylnej postawy Amerykanów, we wrześniu 1947 władzom polskim udało się uzyskać nakaz ekstradycji Szackiego, jednak nigdy do niej nie doszło, zapewne z powodu bliskiej współpracy środowiska Brygady z kontrwywiadem armii amerykańskiej[4]. W lutym 1949 Antoni Szacki opuścił amerykańską strefę okupacyjną Niemiec i zamieszkał we Francji, gdzie zajął się prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Po uzyskaniu potwierdzenia tej informacji, polskie MSZ w kwietniu 1949 wystosowało do ambasady francuskiej w Warszawie notę, w której zażądało aresztowania i wydania Polsce Szackiego. Władze polskie liczyły w tej sprawie na poparcie Francuskiej Partii Komunistycznej oraz wpływowej lewicowej prasy we Francji. Jednak opieszałe działania polskiej ambasady w Paryżu oraz napięte stosunki polsko-francuskie, które uległy znacznemu pogorszeniu po aresztowaniu i oskarżeniu kilku obywateli Francji o działalność szpiegowską (w tym francuskiego konsula w Szczecinie), a następnie skazaniu ich na wieloletnie wyroki więzienia przez komunistyczne sądy, spowodowały, że działania te nie powiodły się. W sierpniu 1950 Antoni Szacki został zatrzymany w Tuluzie, jednak po kilku dniach tamtejszy sąd nakazał jego zwolnienie i odrzucił wniosek o ekstradycję. W uzasadnieniu sąd podkreślił, że zarzuty sformułowane wobec Szackiego przez komunistyczny rząd polski zarzuty miały charakter zdecydowanie polityczny i naruszały jego prawa[10]. W 1956 r. przeniósł się do Stanów Zjednoczonych[11]. Zmarł 2 lipca 1992 r. w Costa Mesa, w Kalifornii.

Po 1992 został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego[12], choć wcześniej posiadał już od 1944 Krzyż Srebrny z Mieczami pierwotnego odznaczenia o tej samej nazwie[13].

Antoni Szacki napisał i opublikował książkę Byłem dowódcą Brygady Świętokrzyskiej, w której oprócz losów dowodzonego przez siebie oddziału, krytycznie ocenił organizatorów powstania warszawskiego, jak i jego bilans końcowy, cyt. 200 000 zabitych, kompletnie zniszczona w ciągu 63 dni stolica wraz z całym bezcennym wielowiekowym dorobkiem narodu polskiego[14].

Awanse[edytuj | edytuj kod]

  • podporucznik – 7 sierpnia 1927 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1927 i 20. lokatą w korpusie oficerów piechoty
  • porucznik – 15 sierpnia 1929 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1929 i 20. lokatą w korpusie oficerów piechoty
  • kapitan – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 i 293. lokatą w korpusie oficerów piechoty[15]
  • podpułkownik – 15 sierpnia 1944 – awansowany przez Radę Polityczną NSZ[16]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Niektóre źródła podają jako datę śmierci dzień 3 lipca.
  2. ↑ Janusz Gmitruk, Tadeusz Panecki, Tadeusz Skoczek, Józef Smoliński: Gorzki smak zwycięstwa. Polski bilans II wojny światowej. Warszawa: Muzeum Niepodległości, Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2021, s. 318-319.
  3. ↑ Nowak 2015 ↓, s. 60.
  4. ↑ a b c Władysław Weker. Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec w latach 1945-1949. „Niepodległość i Pamięć”. nr 3-4 (47-48), s. 136-137, 143-144, 152-153, 2014. 
  5. ↑ Andrzej J. Zakrzewski: „Słownik biograficzny ziemi częstochowskiej”. 1998. s. 51–52.
  6. ↑ Rafał Wnuk: Brygada Świętokrzyska. Zakłamana legenda. wyborcza.pl, 2016-01-25. [dostęp 2023-09-27].
  7. ↑ Andrzej Friszke: Gdy więźniowie Dachau czekali na egzekucję, Brygada Świętokrzyska piła szampana z Gestapo. wyborcza.pl, 2019-08-12. [dostęp 2023-09-27].
  8. ↑ Nowak 2015 ↓, s. 60–74.
  9. ↑ Bohdan Piętka: Brygada świętokrzyska. Hitlerowscy kolaboranci na sztandarach prawicy. tygodnikprzeglad.pl, 2017-10-02. [dostęp 2024-02-19].
  10. ↑ Władysław Weker. Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych z Francji w latach 1949–1955. „Niepodległość i Pamięć”. nr 3 (51), s. 160, 165-170, 171-172, 178, 2015. 
  11. ↑ S. Żerko, Biograficzny leksykon II wojny światowej, Poznań 2013, s. 396.
  12. ↑ Odznaczeni Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego. nsz.com.pl. [dostęp 2015-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-08)].
  13. ↑ Leszek Żebrowski: Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia. Tom 3. Warszawa: Burchardt Editions, 1996, s. 103–107.
  14. ↑ Szacki 2014 ↓, s. 77,78.
  15. ↑ Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 353.
  16. ↑ Nowak 2015 ↓, s. 61.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Szacki&oldid=73383739”